Δυσλεξία: Τι είναι οι Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες

Με τον γενικό όρο «Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες» εννοούμε μια ομάδα δυσκολιών που είναι ετερογενείς, θεωρούνται όμως το πρώτο επιδημιολογικό πρόβλημα που παρουσιάζεται στην παιδική και την εφηβική ηλικία. Η πιο γνωστή από αυτές είναι η δυσλεξία. Η δυσλεξία χαρακτηρίζεται από μη επαρκή ανάπτυξη λεκτικών, γλωσσικών, κινητικών και σχολικών δεξιοτήτων και είναι ανεξάρτητη από το νοητικό επίπεδο του παιδιού, το οποίο είναι φυσιολογικό και πάντως ανώτερο από τις αντίστοιχες σχολικές του επιδόσεις. Επίσης, δεν συνδέεται με κάποιο οπτικό ή ακουστικό πρόβλημα, νευρολογική διαταραχή, συναισθηματικές διαταραχές ή κοινωνικοοικονομικές μειονεξίες. Εκδηλώνεται ως μια έντονη και ασυνήθιστα επίμονη αδυναμία του παιδιού στην εκμάθηση του μηχανισμού της ανάγνωσης -και όχι της ομιλίας του-, καθώς και της ορθογραφημένης γραφής.
 

Τα αίτια

Φαίνεται ότι είναι οργανικά αντίληψη που έγινε ιδιαίτερα αποδεκτή από τη δεκαετία του ’60. Επιστημονικά δεδομένα υποστηρίζουν μάλιστα ότι σε υψηλό ποσοστό έχει νευροβιολογικό υπόστρωμα.
 

Ποια είναι η συχνότητα της δυσλεξίας

Εχει υπολογιστεί ότι το 5%-10% των παιδιών εμφανίζει μειωμένη απόδοση στις σχολικές δεξιότητες, δηλαδή την ανάγνωση, τη γραφή και την αριθμητική, σε όλα τα κοινωνικοοικονομικά επίπεδα και σε όλες τις ε­θνότητες. Δεν είναι απαραίτητο ένα παιδί που εμφανίζει κάποια από τα κατωτέρω χαρακτηριστικά να είναι δυσλεκτικό, γι’ αυτό και είναι αναγκαία η έγκαιρη διάγνωση από εξειδικευμένους στις μαθησιακές δυσκολίες ειδικούς.

Τα προβλήματα

Στην ανάγνωση

- Παραλείπει, προσθέτει, αντιμεταθέτει, αντικαθιστά γράμματα, συλλαβές ή ακόμα και λέξεις.
- Εχει διστακτικό, συλλαβιστό ρυθμό ανάγνωσης και ανακρίβειες στον χωρισμό φράσεων.
- Εμφανίζει «απώλεια θέσης», δηλαδή χάνει τη σειρά στο βιβλίο όταν διαβάζει, κυρίως όταν η ανάγνωση του κειμένου του διακόπτεται.
- Συγχέει τις λέξεις που μοιάζουν οπτικά ή ακουστικά, π.χ. φάρος - βάρος, χώμα - γόμα.

Στην κατανόηση του κειμένου
- Αδυνατεί να οργανώσει και να διατυπώσει το περιεχόμενο του κειμένου που διάβασε με εμφανή προβλήματα στην άμεση ανάκληση-αποστήθιση (βραχύχρονη μνήμη) ή μπερδεύει τη σει­ρά τους (αλληλοδιαδοχή).
- Εχει σημαντικά προβλήματα στις ξένες γλώσσες.

Στη γραφή
- Εξαιρετικά ανορθόγραφο.
- Αντιμεταθέσεις (πρότα/πόρτα).
- Καθρεπτική γραφή (ε/3, ρ/q).
- Αναστροφές (δ/6), παραλείψεις γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων και επαναλήψεις γραμμάτων ή λέξεων.
- Παραλείψεις των σημείων στίξης.
- Δυσκολίες να αντιγράψει από τον πίνακα ή από σημειώσεις.
- Δυσγραφία ή κακογραφία, παραθέτει κεφαλαία και μικρά γράμματα μέσα στη λέξη, ενώνει λέξεις, δεν ακολουθεί τις γραμμές στο τετράδιό του, παρουσιάζει γραπτό με πολλές μουτζούρες και ανώμαλα διαστήματα από λέξη σε λέξη.

Στη γραπτή έκφραση
- Υπερβολική δυσκολία στη γραπτή σε σχέση με την προφορική του επίδοση, στην οποία σαφώς υπερέχει. Γενικά, εμφανίζει ανικανότητα να παρουσιάζει γραπτώς τις σκέψεις του.
- Δυσκολίες στην κατανόηση εννοιών όπως η μεταφορά, η παράφραση ή/και οι διφορούμενες έννοιες.

Στα μαθηματικά (δυσαριθμησία)
- Υστερεί στα θεωρητικά σε σχέση με τα πρακτικά μαθήματα.
- Αδυνατεί να αναγνωρίζει και να κατανοεί μαθηματικές έννοιες, όρους ή σύμβολα όπως τα πρόσημα ή/και τα σύμβολα που μοιάζουν.
- Δυσκολία βασικών αριθμητικών υπολογισμών. 
- Δυσκολία αποστήθισης της προπαίδειας.
- Δυσχέρεια ορθής στοίχισης των αριθμών.
- Δυσκολία στην κατανόηση του προβλήματος στις νοερές πράξεις (στα μεγαλύτερα παιδιά Γυμνασίου - Λυκείου).

Αλλες χαρακτηριστικές δυσκολίες

- Δυσκολία στη συγκέντρωση προσοχής, με ή χωρίς υπερκινητικότητα, αποδιοργάνωση, απροσεξία.- Δυσκολίες στην αίσθηση του χώρου και του χρόνου. 
- Σύγχυση στον προσανατολισμό - κατεύθυνση.
- Συγχέει αριστερό - δεξί, δυσκολεύεται να μά­θει την ώρα.
- Αδύνατη μνήμη ακολουθιών. Αντιστρέφει τη σειρά στις ημέρες της εβδομάδας, στους μήνες, στους αριθμούς τηλεφώνου κ.λπ. 
- Μη εδραιωμένη πλευρίωση του σώματος. Δεν εμφανίζει μεγαλύτερη επιδεξιότητα στη δεξιά ή στην αριστερή πλευρά του σώματός του, αλλά από λίγο και στις δύο.
- Κακός συντονισμός κινήσεων, έλλειψη ρυθμού στην κίνηση, είναι αδέξιος. Πέφτει ή σκορπάει πράγματα γύρω του κ.λπ.

Δευτερογενείς ψυχολογικές διαταραχές

- Χαμηλή αυτοπεποίθηση, αυτοσεβασμός.- Απογοήτευση.
- Υπερευαισθησία στην κριτική, θυμός.
- Ανυπακοή (προβλήματα συμπεριφοράς).
- Αντικοινωνικότητα.
Ποια είναι τα θετικά στοιχεία του δυσλεκτικού μαθητή
- Φυσιολογική, πολλές φορές πολύ υψηλή νοημοσύνη.
- Τεράστια διαφορά μεταξύ γνώσεων γενικά και ακαδημαϊκών επιδόσεων.
- Είναι ιδιαίτερα δημιουργικός, διαθέτει κρίση, χιούμορ, φαντασία και παρατηρητικότητα.
- Εχει καλές επιδόσεις στις τέχνες, στα αθλήματα και στους υπολογιστές.
Ο ρόλος του νηπιαγωγού στην αρχή και του δάσκαλου στη συνέχεια είναι τεράστιας σημασίας στην αντιμετώπιση του δυσλεκτικού παιδιού. Οταν υπάρχει ανησυχία, είναι απαραίτητη η έγκαιρη παραπομπή στους ειδικούς και για λόγους πρόληψης, αλλά και για τη μετέπειτα αποκατάσταση του προβλήματος.

Της Χαράς Καραμήτσου
(λογοπεδικός, M.R.C.S.L.T.)
charakaramitsou@ath.forthnet.gr