Γκαλερί τέχνης θα γίνει το πυρηνικό καταφύγιο του Τίτο

Χτίστηκε προκειμένου να αποτελέσει ασφαλές καταφύγιο, σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου, για τον ισχυρό άνδρα της Γιουγκοσλαβίας, τον στρατάρχη Τίτο και τους ανθρώπους που τον περιέβαλαν. Δεκαετίες αργότερα, το τεράστιο υπόγειο αυτό κτιριακό συγκρότημα, πρόκειται να αναγεννηθεί από τις … στάχτες του και να μετεξελιχθεί σε μια από τις πλέον περίεργες γκαλερί Τέχνης του πλανήτη.

Ένα ομοίωμα στρατιώτη, με το καλάσνικοφ ανά χείρας, εξακολουθεί να φυλάσσει την είσοδο της πόλης κάτω από τη γη, όπως αποκαλείται συχνά το πυρηνικό καταφύγιο για κρατικούς αξιωματούχους, που χτίστηκε την περίοδο διακυβέρνησης της Γιουγκοσλαβίας από τον Γιόσιπ Μπρο Τίτο, στο εσωτερικό του όρους Πρέντνι, στην περιοχή Κόνιτς, στη βόρεια Βοσνία- Ερζεγοβίνη.

Εκτός του Τίτο και του πολύ στενού κύκλου των συνεργατών του, όπως αναφέρεται στο σχετικό τηλεγράφημα του "Associated Press", η ύπαρξη του πυρηνικού καταφυγίου ήταν γνωστή μόνο σε τέσσερις στρατηγούς και μερικούς στρατιώτες, οι οποίοι είχαν την ευθύνη της φύλαξής του από το 1979, οπότε ολοκληρώθηκε η κατασκευή του, έως και το 1992, που η Βοσνία αποσχίστηκε από τη Γιουγκοσλαβία.

Μόλις λειτουργήσει η γκαλερί, σε περίπου έναν χρόνο από τώρα, το ομοίωμα του στρατιώτη θα απομακρυνθεί ανεπιστρεπτί και τη θέση του θα πάρουν έργα τέχνης, που θα δώσουν φως στην άλλοτε σκοτεινή αυτή γωνιά της βοσνιακής γης.

Καλλιτέχνες από το Σαράγεβο θα εκθέσουν τα έργα τους στο πυρηνικό αυτό καταφύγιο, με την οικονομική στήριξη του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Ωστόσο, παρά τη μετεξέλιξη της χρήσης του για περισσότερο ειρηνικούς σκοπούς, το καταφύγιο δεν θα είναι εύκολα προσβάσιμο, αφού η κύριά είσοδός του- μια γκαραζόπορτα ενός απομονωμένου σπιτιού στο τέλος ενός μοναχικού δρόμου, ανατολικά του Κόνιτς- βρίσκεται σε απόσταση 40 χλμ νότια του Σαράγεβο.

Ακόμη, όμως, κι αν κάποιος εισέλθει στους χώρους του καταφυγίου, θα πρέπει να διανύσει έναν διάδρομο, σε βάθος 280 μέτρων από την επιφάνεια της γης, γεμάτο στροφές και λαξεμένο στο βουνό, που βρίσκεται πίσω από το σπίτι. Μεγάλες πόρτες αριστερά του κύριου διαδρόμου "κρύβουν" καλά τα δωμάτια πρώτης ανάγκης: ένα μπάνιο με τρεχούμενο νερό, ένα άλλο με ηλεκτρογεννήτρια ικανή να καλύψει τις ανάγκες φωτισμού και εξαερισμού του χώρου, στον οποίο, με ειδικό κλιματιστικό σύστημα, η θερμοκρασία διατηρείται σταθερά στους 21 βαθμούς Κελσίου.

Μικρότερες πόρτες δεξιά του διαδρόμου οδηγούν σε 100 μικρές κρεβατοκάμαρες, σε γραφεία και χώρους διασκέψεων, διακοσμημένους με απλά ξύλινα έπιπλα και- φυσικά- πορτρέτα του Τίτο, ένστολου με δεκάδες παράσημα πάνω του.

Καλύτερης ποιότητας ταπετσαρία διακοσμεί το γραφείο και το χώρο διαμονής του εκλιπόντα πλέον ηγέτη της πρώην Γιουγκοσλαβίας.

Το πυρηνικό καταφύγιο, συνολικού εμβαδού 6.500 τ.μ. χτίστηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και το κόστος του ανήλθε σε 4,6 δισ. δολάρια. Σε περίπτωση που επανεξοπλιστεί, μπορεί να φιλοξενήσει τουλάχιστον 350 άτομα για έξι μήνες. Θα μπορούν, δηλαδή, να ζουν και να εργάζονται εκεί, χωρίς καν να χρειαστεί να βγαίνουν έξω.

Μετά την ολοκλήρωσή του συγκεκριμένου έργου, η κατασκευή του οποίου διήρκεσε 26 ολόκληρα χρόνια, οι μηχανικοί του κατασκεύασαν ακόμη πέντε τέτοια, στο Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν, φίλου του Τίτο. Ο Σαντάμ, όπως και ο Τίτο, δεν υπάρχει πια, αλλά τα υπόγεια κάστρα του εξακολουθούν να υπάρχουν στη Βαγδάτη, τη Μοσούλη, το Κιρκούκ, την Μπάσρα και τη Νασιρίγια.

Ο πόλεμος τελικά "χτύπησε" την πόρτα της Γιουγκοσλαβίας περίπου 12 χρόνια μετά τον θάνατο του Τίτο, αλλά όχι το είδος του πολέμου, για το οποίο είχε κατασκευαστεί το καταφύγιο. Και η Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε στα κομμάτια (δημοκρατίες), από τα οποία είχε φτιαχτεί, μέσα από την πλέον αιματοβαμμένη περίοδο της ιστορίας της από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Όταν ο πόλεμος τελείωσε, οι πρώην (συνιστώσες) δημοκρατίες ήταν ανεξάρτητες χώρες και το καταφύγιο του Τίτο ένας τεράστιος "λευκός ελέφαντας" στην ιδιοκτησία των βοσνιακών ενόπλων δυνάμεων, που αδημονούσαν να το "κληροδοτήσουν" σε κάποιον άλλον, προκειμένου να απαλλαγούν από το κόστος συντήρησής του.

Η ιδέα της μετατροπής του πυρηνικού καταφυγίου του Τίτο σε πυρηνικό καταφύγιο "γεννήθηκε" το 2007 από τον Έντερ Έντο Χόζιτς και άλλους καλλιτέχνες από το Σαράγεβο. Γνώριζαν καλά πως ο στρατός δεν το χρησιμοποιούσε και πως ο δήμος του Κόνιτς δεν ήξερε τι να κάνει μ' αυτό, όπως έχει πει χαρακτηριστικά ο εμπνευστής του όλου εγχειρήματος.

Οι καλλιτέχνες, καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, θα επισκέπτονται το καταφύγιο, προκειμένου να εμπνευστούν το πώς θα μπορούσε να μετεξελιχθεί σε γκαλερί Τέχνης, να υπολογίσουν το κόστος και να παρουσιάσουν τη σχετική αναφορά τους στο Συμβούλιο της Ευρώπης.

Τα εγκαίνια της- αν μη τι άλλο- πρωτότυπης αυτής γκαλερί αναμένεται να πραγματοποιηθούν στις 27 Μαΐου του επόμενου έτους και αν υπάρξει ενδιαφέρον θα φιλοξενεί μόνιμη συλλογή.