Στο κίνημα της Ανοικτής Πρόσβασης και το CERN

Ένας - ένας οι επιστημονικοί, ερευνητικοί και εκπαιδευτικοί φορείς του κόσμου προσχωρούν και ενδυναμώνουν το κίνημα της Ανοικτής Πρόσβασης (Open Access). Τώρα ήρθε η σειρά και του CERN, του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πυρηνικών Ερευνών.

«Τα αποτελέσματα από τη θεωρητική εργασία και την πειραματική έρευνα πρέπει να δημοσιεύονται και να βρίσκονται ελεύθερα στη διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου», δήλωσαν οι υπεύθυνοι του CERN. Κοινή είναι η προσπάθεια των ερευνητικών φορέων, που δραστηριοποιούνται στον τομέα της μοριακής φυσικής και των διεθνών βιβλιοθηκών για βελτίωση της ποιότητας των επιστημονικών άρθρων, τα οποία διατίθενται πλέον δωρεάν μέσω του Διαδικτύου σε κάθε ενδιαφερόμενο, σύμφωνα με τις αρχές της Ανοικτής Πρόσβασης.

Στο πλαίσιο αυτό συστάθηκε πρόσφατα μια κοινοπραξία με σκοπό τη μετεξέλιξη ενός από τα σημαντικότερα επιστημονικά έντυπα του τομέα της Σωματιδιακής Φυσικής σε περιοδικό Ανοικτής Πρόσβασης. Η χρηματοδότηση για την προσπάθεια αυτή προέρχεται κυρίως από την ανακατανομή των υφιστάμενων πόρων από τα ποσά που πληρώνουν οι ενδιαφερόμενοι επιστήμονες και ερευνητές για να εγγραφούν στις βιβλιοθήκες.

Η έδρα της κοινοπραξίας για το Open Access Publishing στη Φυσική Σωματιδίων (Sponsoring Consortium for Open Access Publishing in Partical Physics- SCOAP3) βρίσκεται στην Ελβετία, στο CERN της Γενεύης, ένα από τα μεγαλύτερα, διεθνώς, ιδρύματα στον τομέα της πυρηνικής έρευνας και το μέρος όπου, πριν από περίπου είκοσι χρόνια, ο Τιμ Μπέρνερς-Λι σκέφτηκε και δημιούργησε τον παγκόσμιο ιστό (World Wide Web-WWW) - μια ιδέα που «απογείωσε» το Διαδίκτυο και το έβγαλε από τη στενή ακαδημαϊκή κοινότητα σε όλους τους πολίτες του κόσμου.

Καθώς ολοένα αυξάνεται το διεθνές ενδιαφέρον για την Ανοικτή Πρόσβαση, ένα από τα θέματα που ανακύπτουν, είναι η διασφάλιση της ποιότητας του δημοσιευμένου επιστημονικού έργου. Κανείς δεν αισθανόταν πραγματικά υπεύθυνος για το θέμα αυτό μέχρι σήμερα. Τα πρώτα πειράματα με το σύστημα της ανοικτής επιστημονικής αξιολόγησης (Open Peer Review) προσέλκυσαν το ενδιαφέρον πολλών συγγραφέων και ερευνητών. Η κοινοπραξία SCOAP3, στην οποία, μεταξύ άλλων, συμμετέχουν πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα από την Αυστραλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, καθώς και τρία γνωστά ερευνητικά ιδρύματα από τη Γερμανία (Helmholtz Association, Max Planck Society και Βιβλιοθήκη Επιστήμης και Τεχνολογίας του Ανόβερου), αποτελεί ένα συνδυασμό των παραδοσιακών εκδοτικών οίκων και μιας νέας εκδοτικής προσπάθειας Ανοικτής Πρόσβασης. Το έργο Scoap3 και τα οφέλη του στην επιστημονική επικοινωνία παρουσιάστηκε πρόσφατα στο Διεθνές Συνέδριο για την Ανοικτή Πρόσβαση που διοργάνωσε στην Αθήνα το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.

«Κάθε χώρα είναι η ίδια υπεύθυνη για τη χρηματοδότηση του Peer Review, καθώς και για τις επιστημονικές αξιολογήσεις των άρθρων που κατόπιν δημοσιεύονται», σύμφωνα με τον Jens Vigen, επικεφαλής της επιστημονικής υπηρεσίας παροχής πληροφοριών στο CERN. Μακροπρόθεσμος στόχος της κοινοπραξίας είναι να ενταχθούν στο σύστημα όλα τα σχετικά ερευνητικά ιδρύματα. Η μετάβαση στο νέο μοντέλο διευκολύνεται και από το γεγονός ότι σήμερα σε μόνο έξι παραδοσιακά περιοδικά συγκεντρώνεται και δημοσιεύεται η πλειονότητα των επιστημονικών άρθρων, το περιεχόμενο των οποίων έχει αποφασιστική συμβολή στην προώθηση της διεθνούς επιστημονικής έρευνας στον τομέα της Πυρηνικής Φυσικής.

Ποσοστό 10% του προϋπολογισμού για το SCOAP3 θα παρακρατείται, προοριζόμενο για τους ερευνητές από τις χώρες εκείνες που, για οικονομικούς λόγους επί του παρόντος, δεν μπορούν να συνδεθούν στο νέο σύστημα Ανοικτής Πρόσβασης. Τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας θα δημοσιεύονται σε μια βάση δεδομένων με την ονομασία INSPIRE. Εκεί θα πραγματοποιείται και η σύγκλιση του υπάρχοντος διακομιστή εγγράφων του CERN και του σχετικού καταλόγου SPIRES των άρθρων εκείνων, τα οποία θα είναι συμβατά προς τη διαδικασία της Ανοικτής Πρόσβασης.

Το ίδιο το CERN ενισχύει από το 2004 την κίνηση για την εναλλακτική, ελεύθερη κυκλοφορία των επιστημονικών δημοσιευμάτων στο Διαδίκτυο, έχοντας υπογράψει τη Διακήρυξη του Βερολίνου για την Ανοικτή Πρόσβαση. Αλλά, σύμφωνα με τους υπεύθυνους του Κέντρου, η στάση του ιδρύματος υπέρ της Ανοικτής Πρόσβασης, προτού ακόμη αυτή διατυπωθεί με τον σημερινό όρο, πρέπει να αναζητηθεί πολύ πιο πίσω. Ήδη από τη δεκαετία του 50 το CERN διέθετε αρχείο επιστημονικών άρθρων, σε στάδιο πριν από τη διαδικασία αξιολόγησης, ελεύθερα προσβάσιμο.

Η επιστημονική κοινότητα των φυσικών, μαζί με αυτή των μαθηματικών, είναι από τις πρωτοπόρες στον τομέα των ηλεκτρονικών εκδόσεων, παρακάμπτοντας τους παραδοσιακούς εκδότες επιστημονικών άρθρων με αποτελέσματα της έρευνας. Κάπως έτσι, άλλωστε, ξεκίνησε, το 1991, και η λειτουργία του διακομιστή arXiv.org στις ΗΠΑ - ένα μοντέλο για πολλά on line αρχεία που είδαν αργότερα το φως της δημοσιότητας.