No sex in the city;

«Τα χρήματα είναι ένα από τα ισχυρότερα αφροδισιακά», είχε πει ο αμερικανός συγγραφέας  επιστημονικής φαντασίας, Ρόμπερτ Χάινλαϊν, γι’ αυτό και τώρα που μας λείπουν, το να απολαύσουμε μια υγιή ερωτική ζωή μοιάζει με ένα από τα σενάριά του. Είναι όμως έτσι; Τέσσερις διακεκριμένοι επιστήμονες μας απαντούν για το αν και κατά πόσο έχει επηρεαστεί η σεξουαλική συμπεριφορά του Έλληνα και της Ελληνίδας από την οικονομική κρίση.
Κείμενο: Αλέξανδρος Μωρέλλας


DR. ΘΑΝΟΣ Ε. ΑΣΚΗΤΗΣ
Νευρολόγος –Ψυχίατρος
Διδάκτωρ Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Πρόεδρος Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας


Τόσο από έρευνες που πιθανό να έχουν πραγματοποιηθεί πρόσφατα από το Ινστιτούτο Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας, όσο και από την καθημερινή σας επαφή και εμπειρία με ασθενείς και επισκέπτες σας, έχετε ενδείξεις για διαφοροποίηση της σεξουαλικής συμπεριφοράς των Ελλήνων, η οποία να εκπορεύεται από την οικονομική κρίση;
Δεν είναι άτοπο να συνδέουμε την αρνητική διάθεση και ειδικά το καταθλιπτικό συναίσθημα με τη μείωση της ερωτικής επιθυμίας. Πράγματι, η καλή ψυχική εικόνα ενός ανθρώπου φαίνεται να είναι ένας θετικός παράγοντας που ενισχύει τη σεξουαλική του ζωή και αντίστροφα. Ωστόσο, αυτό δεν συνεπάγεται αυτόματα ότι η οικονομική κρίση επιφέρει μείωση των σεξουαλικών επαφών στο ζευγάρι. Και αυτό, γιατί η οικονομική κρίση φέρνει μεν άγχος, ανησυχία και πολλές φορές στεναχώρια, ωστόσο αυτή η δυσκολία απέχει πολύ από την περίπτωση της πραγματικής και σοβαρής διαταραχής του συναισθήματος, δηλαδή της κατάθλιψης. Με άλλα λόγια, ο σύγχρονος Έλληνας και η σύγχρονη Ελληνίδα μπορεί να συμπιέζονται οικονομικά και άρα συναισθηματικά, αλλά αυτό δε συνεπάγεται ότι βυθίζονται σε μια καταθλιπτική συμπτωματολογία που δεν τους επιτρέπει να λειτουργήσουν σεξουαλικά. Αυτό το συμπέρασμα προκύπτει και από την έρευνα του Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας που καταδεικνύει ότι η σεξουαλική επιθυμία και η συχνότητα των σεξουαλικών επαφών παρουσιάζεται σταθερή και ελαφρώς ανοδική πορεία.

Όταν λέτε ανοδική πορεία;

Η καταγραφή της συχνότητας των σεξουαλικών επαφών από τη Συμβουλευτική Γραμμή Σεξουαλικής Υγείας δείχνει ότι οι Έλληνες  έχουν περισσότερες επαφές το Μάρτιο και τον Απρίλιο του 2010 σε σχέση με την ίδια περίοδο το 2009. Τον Μάρτιο του 2009, η Συμβουλευτική Γραμμή είχε καταγράψει ότι η συχνότητα των επαφών ήταν κατά μέσο όρο 6 φορές το μήνα, ενώ τον Απρίλιο του 2010 η συχνότητα αυτή αυξήθηκε στις 8 φορές το μήνα. Μια εξήγηση είναι ότι η συναισθηματική επιβάρυνση που προκύπτει ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης, αλλά και οι ίδιες οι αλλαγές στην καθημερινότητά μας, βοηθούν τους ανθρώπους να έρθουν πιο κοντά, να προσδιορίσουν εκ νέου τις αξίες και τις προτεραιότητές τους αλλά και να ανακαλύψουν ξανά την αξία και την ομορφιά της συντροφικότητας. Η ιστορία έχει πολλά αντίστοιχα παραδείγματα που επιβεβαιώνουν ότι σε περιόδους μεγάλης οικονομικής κρίσης, οι άνθρωποι και οι κοινωνίες τείνουν να ενισχύουν τους συναισθηματικούς τους δεσμούς και να εστιάζουν περισσότερο στην απόλαυση που μπορούν να αντλήσουν από τη σεξουαλική τους ζωή.  

Τι προβλέπετε για το μέλλον, αλλά και τι θα συμβουλεύατε το μέσο  Έλληνα να πράξει ώστε να εξακολουθήσει να απολαμβάνει μια υγιή σεξουαλική ζωή ανεπηρέαστη από τα προβλήματα βιοπορισμού;
Είναι πράγματι δύσκολο να προβλέψει κανείς το βάθος και τον τρόπο με τον οποίο θα επηρεάσει η οικονομική κρίση τη ζωή μας μακροπρόθεσμα. Αντίστοιχα, είναι δύσκολο να πει κανείς με σιγουριά ότι στο μέλλον το σεξουαλικό προφίλ των Ελλήνων θα παραμείνει το ίδιο ή θα αλλάξει δραματικά. Φαίνεται όμως, όπως ήδη αναφέρθηκε, ότι η συχνότητα των σεξουαλικών επαφών των Ελλήνων και η σεξουαλική τους επιθυμίας είναι μάλλον ανοδική το τελευταίο διάστημα.  Η διατήρηση της καλής σεξουαλικής ζωής, που είναι ένας βασικός ενισχυτής της σχέσης τους ζευγαριού, μπορεί να είναι εφικτή, ακόμα και στο θολό τοπίο της οικονομικής κρίσης. Προϋπόθεση για αυτό είναι η διατήρηση της καλής ψυχικής και σωματικής υγείας. Τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα οφείλουν να προσέχουν την υγεία τους και το σώμα τους που είναι το μέσο από το οποίο αντλούν χαρά και ευχαρίστηση. Επιπλέον, η διατήρηση μιας καλής και γνήσιας επικοινωνίας στο ζευγάρι είναι απαραίτητη περισσότερο από ποτέ αφού και οι δύο χρειάζεται να συνεργαστούν αλλά και να συνεννοηθούν αποτελεσματικά προκειμένου να διαχειριστούν τα νέα οικονομικά δεδομένα.


Ζήσης Παπαθανασίου
Επ. Καθηγητής Γυναικολογίας
Διευθυντής Ελληνικού Σεξολογικού Ινστιτούτου

Σύμφωνα με τη δική σας εμπειρία από τους καθημερινούς επισκέπτες και τυχόν έρευνες που έχετε διενεργήσει, πόσο έχει επηρεάσει η οικονομική κρίση τη σεξουαλική συμπεριφορά των Ελλήνων;  
Δεν είναι μόνο η οικονομική κρίση. Θα έλεγα απλοποιημένα πως πρόκειται για ένα ευρύτερο μπέρδεμα που έχει να κάνει με τον τρόπο ζωής μας, με την ευρύτερη κουλτούρα των ανθρώπων στην Ελλάδα. Αν λάβουμε πάντως υπόψη μας, ότι το χρήμα για τον άνδρα είναι ένα σημαντικό αφροδισιακό με την έννοια ότι βελτιώνει την αυτοεκτίμησή του και τον κάνει να νιώθει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον εαυτό του, είναι λογικό σε φάσεις οικονομικής δυσκολίας να περιορίζεται αυτή η αυτοεκτίμηση και να αμφισβητείται από την άλλη μεριά ο ανδρισμός του.

Είναι δηλαδή σύμπτωμα περισσότερο της ανδρικής σεξουαλικής συμπεριφοράς; Οι Ελληνίδες γυναίκες ζουν σε έναν άλλο κόσμο;
Όντως, το πρόβλημα το βιώνουν πιο έντονα οι άντρες, αυτό είναι αλήθεια. Οι Ελληνίδες αντιμετωπίζουν διαφορετικά θέματα σε επίπεδο σεξ και σε επίπεδο σχέσης. Μην ξεχνάμε σε ένα μεγάλο βαθμό η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να είναι παραδοσιακή με τον άντρα να είναι ο «κουβαλητής» του σπιτιού. Από τον άντρα εξαρτάται το οικονομικό και κοινωνικό status της οικογένειας. Μέσα από αυτή τη λογική είναι αναμενόμενο και έτσι συμβαίνει, τις μεγαλύτερες επιπτώσεις από την οικονομική κρίση να τις υπόκειται ο άντρας.

Ειδικά μέσα στο 2010 έχετε διαπιστώσει έντονες διαφορές στην ερωτική μας ζωή;
Θα σας πω. Το τελευταίο τρίμηνο, συγκεκριμένα, έχει αυξηθεί περίπου κατά 35% ο αριθμός των τηλεφωνημάτων στην Ανοικτή Γραμμή δωρεάν ενημέρωσης για θέματα γύρω από το σεξ και κυρίως από άντρες. Αυτή η αύξηση δεν συμβαδίζει όμως με μια αντίστοιχη αύξηση σε προσέλευση, πράγμα που αποδίδεται κυρίως στην οικονομική κρίση.  Επίσης έχει διαφοροποιηθεί η θεματολογία των προβλημάτων, η οποία πλέον αφορά κυρίως σε θέματα μειωμένης ερωτικής επιθυμίας, η οποία συνθλίβεται μέσα στο περιβάλλον της οικονομικής κρίσης, αφορά σε προβλήματα στύσης, μηχανισμός ιδιαίτερα ευαίσθητος για τον σύγχρονο άντρα και τέλος σε προβλήματα σχέσεων.  Τα περισσότερα τηλεφωνήματα προέρχονται από άντρες οι οποίοι ζητούν μαγικές λύσεις για την επίλυση του προβλήματός τους, είτε με φαρμακευτική αγωγή είτε με ταχύρρυθμες συμβουλές από ψυχολόγους. Φαίνεται πως η πίεση των ημερών είναι πολύ μεγάλη.  

Έχετε διαπιστώσει και ποιοτικές διαφορές στην ερωτική ζωή του Έλληνα;
Φυσικά. Έχει μειωθεί πια ο αριθμός των ανθρώπων που αναφέρεται σε ένα ποιοτικά καλό και συχνό σεξ. Ένα κατατοπιστικό ποιοτικό συμπέρασμα ανέκυψε πρόσφατα από έρευνα που διενεργήσαμε σε μοναχικούς ανθρώπους. Φαίνεται λοιπόν πως οι άνδρες επιθυμούν σεξ και γάμο, ενώ οι γυναίκες σχέση χωρίς συγκατοίκηση και δίχως γάμο. Αυτό έχει να κάνει καθαρά με οικονομικά αίτια. Οι άντρες νιώθουν ανασφάλεια, ζητούν μια αγκαλιά σταθερή, ενώ οι γυναίκες ακολουθούν άλλο πρότυπο γιατί δεν θέλουν φορτωθούν έναν άντρα και να συζήσουν μαζί του. Μάλιστα αν δούμε τα οικονομικά μεγέθη, οι γυναίκες που ενδιαφέρονται για γάμο και συγκατοίκηση είναι εκείνες που μπορούν να συνεισφέρουν λιγότερο στον οικογενειακό προϋπολογισμό. Όμως εδώ πρέπει να κάνουμε και μία διευκρίνιση.  Η σύνδεση του χρήματος με το σεξ ενυπήρχε εδώ και χρόνια στην κουλτούρα του Έλληνα. Απλά το πρόβλημα επιδεινώθηκε τον τελευταίο καιρό, με αποτέλεσμα πια να κινδυνεύει να τεθεί εκτός παιχνιδιού μια μεγάλη κατηγορία αντρών.


Σάντυ Κουτσοσταμάτη
Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια

Τόσο από τους επισκέπτες που δέχεστε στο ιατρείο σας στη Θεσσαλονίκη, όσο και από έρευνες των οποίων έχετε λάβει γνώση, έχετε διαπιστώσει τη διασύνδεση της οικονομικής κρίσης με ένα ενδεχόμενο σεξουαλικό πρόβλημα ή αντίστροφα με μια ενδυνάμωση της ερωτικής επιθυμίας;
Από τη στιγμή που ξεκίνησε η οικονομική κρίση να πρωταγωνιστεί στη ζωή μας έχει επηρεαστεί ο κόσμος συναισθηματικά. Έχουν αυξηθεί οι αγχώδεις διαταραχές και οι κρίσεις πανικού, με συνέπεια να προκαλούνται προβλήματα στην ερωτική επιθυμία καθώς οι άνθρωποι κλείνονται στον εαυτό τους. Μπορεί ναι μεν να αναγκάζεται ο ένας να στηρίξει τον άλλον μπροστά στα δύσκολα, όμως παράλληλα παρατηρείται ένα έντονο πρόβλημα στη συναισθηματική τους έκφραση.
Έχουν αυξηθεί οι επισκέπτες σας που σας εκμυστηρεύονται σεξουαλικά προβλήματα; Φυσικά. Έχουν αυξηθεί κατά πολύ τα φαινόμενα έλλειψης ερωτικής επιθυμίας. Υπάρχει μία τάση για απομόνωση και αυτοϊκανοποίηση, φαινόμενο που εξηγείται ως μια ασυνείδητη επιστροφή στην εφηβεία μας, τότε που πραγματικά υπήρχε έντονη αβεβαιότητα για το μέλλον και μια παράλληλη έλλειψη κοινωνικοποίησης.
Το εντοπίζετε περισσότερο στους άντρες ή στις γυναίκες;
Στους άντρες και το οριοθετώ σε ηλικίες 28 με 45. Όταν το άγχος είναι υπέρμετρο και ανεξέλεγκτο, τότε μπλοκάρει όλες τις άλλες λειτουργίες του ατόμου, το οποίο βρίσκεται σε υπερδιέγερση για να αντιμετωπίσει το κακό. Αυτός είναι και ο σκοπός του άγχους. Να μας φέρει σε μία θέση ώστε να αντιμετωπίσουμε την απειλή.  Οπότε η απουσία ηρεμίας μπλοκάρει συναισθηματικά το άτομο. Επίσης μπλοκάρεται και η αίσθηση αναγκών που μπορεί να έχουμε. Δεν μας επιτρέπεται να έχουμε ανάγκες επειδή ακριβώς νιώθουμε πως δεν μπορούμε να τις εκπληρώσουμε.

Δεν γίνονται καν αντιληπτές από τον εαυτό μας.
Ακριβώς. Υπάρχουν παραδείγματα ανθρώπων που όταν τους ρωτάμε τι έχουν ανάγκη, δυσκολεύονται πολύ να το βρουν γιατί έχουν μάθει να καταπιέζουν αυτό το κομμάτι του εαυτού τους.  Και το πρόβλημα μάλλον θα χειροτερεύει, αν αναλογιστεί κανείς πως η οικονομική κρίση δεν έχει φτάσει σε όλη της τη διάσταση στη χώρα μας. Αυτό είναι που φοβίζει και τους Έλληνες. Ότι τα χειρότερα δεν έχουν έρθει. Ο φόβος τους, το άγχος τους δεν είναι για το σήμερα, αλλά για το αύριο.  


Στράτος Εμμ. Κατσαράκης
Ψυχίατρος- Ψυχοθεραπευτής

Ως ψυχίατρος τι διαπιστώνετε στο δίπολο οικονομική – κρίση σεξ το τελευταίο διάστημα;
Στο διάστημα αυτό καταρχάς υπάρχει ένας στρεσογόνος παράγοντας κοινωνικός, ο οποίος επηρεάζει μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού, τη μεγαλύτερη θα έλεγα. Αυτό έχει σαν συνέπεια περισσότερο άγχος, περισσότερο στρες, μεγαλύτερη πίεση, ανασφάλεια και αβεβαιότητα τα οποία σίγουρα -σε διαφορετικό βαθμό σε κάθε άνθρωπο- επηρεάζουν και τη διάθεση. Έτσι λοιπόν, υπάρχει μοιραία μια αρνητική επίδραση στη σεξουαλική διάθεση γιατί τουλάχιστον κατά κανόνα, για να προβεί κάποιος σε μια σεξουαλική πράξη συνήθως αυτό προϋποθέτει και μια κατάσταση σχετικής ψυχικής ηρεμίας. Από την άλλη, αν τα πράγματα γίνουν ακόμα πιο δύσκολα  μπορεί να έχουμε εκδήλωση της κλινικής εικόνας μιας κατάθλιψης, η οποία μέσα της εμπεριέχει και αντίστοιχη μείωση της λίμπιντο.

Είναι περισσότερο αντρικό το πρόβλημα;
Οι άντρες έχουν να επιτελέσουν ένα πιο μετρήσιμο ρόλο στη σεξουαλική επαφή, οπότε τα προβλήματα στύσης πολλές φορές έχουν να κάνουν και με την οικονομική κρίση, καθώς το χρήμα, η οικονομική επαγγελματική θέση, συμβολικά του δίνουν μια αίσθηση δυναμισμού και ανδρισμού. Όταν κάποιος έχει πληγεί σημαντικά οικονομικά και το κύρος του έχει καταποντιστεί είναι αρκετά πιθανό αυτό να επηρεάσει και τη σεξουαλική του διάθεση. Αυτά συνδέονται. Δεν θα έλεγα, όμως, πως το τελευταίο οκτάμηνο παρατηρούμαι κάποια δραματική εξέλιξη. Υπάρχει σαφώς ένα μεγαλύτερο ποσοστό άγχους που αιωρείται, όμως θα πρέπει να διερευνάται από τον ειδικό εξατομικευμένα. Δεν υπάρχει μια γενική συμβουλή και αυτό πρέπει να το σημειώσω:  Το πώς τελικά θα βιώσει ο κάθε άνθρωπος μία στρεσογόνο κατάσταση όπως είναι η οικονομική κρίση εξαρτάται και από την ψυχική πρώτη ύλη του. Υπάρχουν ζευγάρια που επιβιώνουν και μάλιστα με πολύ καλή ποιότητα ζωής, δίχως να έχουν χρήματα, υπάρχουν και αγχώδεις άνθρωποι οι οποίοι στη σκέψη και μόνο μιας ενδεχόμενης επιδείνωσης των οικονομικών τους ξεπερνούν τα προσωπικά ψυχικά όρια αντοχών. Με άλλα λόγια, η οικονομική κρίση μπορεί να είναι η αιτία, μπορεί όμως να είναι και η αφορμή για μία ψυχική δυσλειτουργία που θα εκδηλωνόταν έτσι κι αλλιώς  με την πρώτη στρεσογόνο αφορμή.