Δυσλεξία, αυτή η… άγνωστη

Ακούγοντας τη λέξη δυσλεξία το πρώτο πράγμα που σκεφτόμαστε συνήθως οι περισσότεροι είναι ότι πρόκειται για δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένα παιδί στο σχολείο. «Πράγματι είναι μια μορφή μαθησιακής δυσκολίας αλλά αυτή είναι μόνο η μία πλευρά της», λέει η κυρία Εύα Τσώλη, ψυχολόγος, εξειδικευμένη στην αξιολόγηση και αποκατάσταση μαθησιακών δυσκολιών, και εξηγεί ότι «ο όρος δυσλεξία αναφέρεται στις περιπτώσεις δυσκολιών ανάγνωσης και γραφής στις οποίες όμως έχουν αποκλειστεί όλες οι άλλες πιθανές αιτίες όπως ανεπαρκής νοημοσύνη, βλάβες των αισθητηρίων οργάνων, ανεπαρκής διδασκαλία ή ψυχολογικές διαταραχές».

Πόσο συχνά συναντάται όμως η δυσλεξία; «Παρατηρείται περίπου στο 5% των παιδιών, ενώ σε ό,τι αφορά το φύλο η αναλογία είναι 4 αγόρια προς 1 κορίτσι» αναφέρει η κυρία Τσώλη.

Τις «πταίει»

Μερίδα επιστημόνων θεωρούν ότι η δυσλεξία έχει εγγενή κληρονομική προέλευση. Υπάρχει δηλαδή η άποψη ότι μερικά παιδιά δεν τα καταφέρνουν στο διάβασμα και την ορθογραφία γιατί γεννήθηκαν έτσι. Την άποψη αυτή τη στηρίζουν στο γεγονός ότι στις οικογένειες παιδιών που έχουν χαρακτηριστεί ως δυσλεκτικά, υπάρχουν και άλλα μέλη με ελλειμματική αναγνωστική και ορθογραφική επίδοση. Ένας ακόμη λόγος που συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι υπεισέρχεται ίσως και κάποιος οργανικός παράγοντας, ο οποίος μπορεί να μεταβιβαστεί από γονέα σε παιδί, είναι η διαπίστωση ότι πολύ περισσότερα αγόρια παρά κορίτσια αντιμετωπίζουν πρόβλημα δυσλεξίας.

Παρόλα αυτά είναι τόσα τα παιδιά που παρουσιάζουν μαθησιακά προβλήματα στο σχολείο, ενώ δεν φανερώνουν καμία ένδειξη νευρολογικής βλάβης ή δυσλειτουργίας ώστε ένας καινούριος διαγνωστικός όρος γίνεται πια αποδεκτός μεταξύ των σχολικών ψυχολόγων. Πρόκειται για τον όρο ειδικές μαθησιακές δυσκολίες ο οποίος αντανακλά περισσότερο εκπαιδευτικά παρά ιατρικά κριτήρια. «Το παιδί με ειδική μαθησιακή δυσκολία εκδηλώνει διαταραχή σε μία από τις βασικές ψυχολογικές διεργασίες που εμπλέκονται στην κατανόηση και στη χρήση του προφορικού και γραπτού λόγου, στην ακρόαση, στη σκέψη, στην ομιλία, στην ανάγνωση, στη γραφή, στην ορθογραφία, στην αρίθμηση» λέει η ειδικός.

Ποιες είναι οι «αποχρώσες» ενδείξεις

Οι ενδείξεις που κατευθύνουν τον ειδικό στο να αξιολογήσει μία μαθησιακή δυσκολία ως δυσλεξία είναι αρχικά η παράξενη ορθογραφία, τόσο παράξενη που μοιάζει με ξένη λέξη! Γενικά τα δυσλεκτικά παιδιά μπερδεύουν τα γραπτά σύμβολα, γραμμές και αριθμούς παρόμοιου σχήματος και κάνουν αντικαταστάσεις π. χ ρ αντί του δ, 6 αντί 9 ή ακόμη 3 αντί ε. Ακόμη αντικαθιστούν συλλαβές λέξεων ή ακόμα και νοηματικά τις λέξεις τόσο στην ανάγνωση όσο και στη γραφή. Επίσης, συνηθίζουν τις παραλείψεις γραμμάτων π.χ. ίτι αντί σπίτι, τις αντιστροφές συμπλεγμάτων π.χ. βαλίστα αντί για βαλίτσα και τις προσθέσεις π.χ. σημαίνα αντί για σημαία. Άλλα χαρακτηριστικά των δυσλεκτικών παιδιών είναι η διστακτικότητα και ο συλλαβισμός στην ανάγνωση, η άσχημη εικόνα γραφής με ανομοιόμορφα γράμματα, τα πολλά ορθογραφικά λάθη και η χρησιμοποίηση ακόμη και καθρεφτικής γραφής (η λέξη γράφεται δηλαδή ανεστραμμένη όπως θα τη διαβάζαμε σε έναν καθρέφτη). Τέλος, η ελλιπής κατανόηση ενός κειμένου που μπορεί να αξιολογηθεί μέσα από τη γραπτή έκφραση όταν υπάρχουν πολλά συντακτικά λάθη, όταν παρατηρούνται δυσκολίες στην ακολουθία ιδεών και γεγονότων και δυσκολίες στη διατύπωση υποθέσεων και συμπερασμάτων, είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα παιδιών με δυσλεξία μεγαλύτερων κυρίως ηλικιών.

Υπάρχουν δύο είδη δυσλεκτικών παιδιών:

-εκείνα που δεν μπορούν να διαβάσουν γιατί δυσκολεύονται να βγάλουν νόημα από αυτό που βλέπουν

-παιδιά που δεν μπορούν να διαβάσουν γιατί δεν βγάζουν νόημα από αυτό που ακούνε (εντοπίζονται πιο δύσκολα)

Τα παιδία με δυσλεξία υποφέρουν από ειδική αναγνωστική καθυστέρηση αν και είναι όλα φυσιολογικής νοημοσύνης με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν χαμηλή σχολική επίδοση η οποία είναι αντιστρόφως ανάλογη προς τις νοητικές τους ικανότητες. Αρκετά από αυτά παρουσιάζουν αδεξιότητα και αργοπορημένη ανάπτυξη της ομιλίας. Επίσης έχουν δυσκολία στο να διακρίνουν το δεξιό ήμισυ του σώματος από το αριστερό (έλλειψη πλευρίωσης), ενώ μπορεί να εμφανίσουν και κινητική αστάθεια π.χ. δεν μπορούν να διατηρήσουν μία κίνηση όπως το κλείσιμο των ματιών, για πολύ. Ένα μικρό ποσοστό των παιδιών αυτών παρουσιάζουν ταυτόχρονα με τη δυσλεξία και διάσπαση προσοχής, έλλειψη κινητικού συντονισμού και υπερκινητικότητα.. Άλλες ειδικές μαθησιακές δυσκολίες όπως η δυσορθογραφία (δυσκολίες δηλαδή στην ορθογραφία) και η δυσαριθμία (δυσκολίες δηλαδή στην αριθμητική) μπορούν να εμφανιστούν ταυτόχρονα με αναγνωστικές δυσκολίες στο ίδιο άτομο.

Σωτήρια η έγκαιρη διάγνωση του προβλήματος

Το να συμβουλευτούν οι γονείς έναν ειδικό, στην περίπτωση που το παιδί τους παρουσιάζει δυσκολίες στην ανάγνωση είναι ένα πρώτο πολύ σημαντικό βήμα αντιμετώπισης του προβλήματος. Καταρχάς, θα βεβαιωθούν έτσι ότι δεν είναι το δικό τους το μοναδικό παιδί με παρόμοια δυσκολία γιατί περίπου το 10% των 11χρονων παιδιών είναι αργοπορημένα στην ανάγνωση χωρίς να παρουσιάζουν πάντοτε δυσλεξία. Επίσης, όσο πιο έγκαιρα εντοπιστεί η μαθησιακή δυσκολία, τόσο μεγαλύτερο είναι το περιθώριο βελτίωσης και πρόγνωσης της μαθησιακής προόδου του παιδιού. «Η Α’ δημοτικού αποτελεί κομβικό σημείο γιατί είναι η καθοριστική σχολική περίοδος μάθησης της ανάγνωσης και της γραφής» λέει η κυρία Τσώλη. Τέλος, σύμφωνα με την ειδικό είναι σημαντικό να επιχειρηθεί διαφορική διάγνωση για να εντοπιστούν ακριβώς οι ιδιαίτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί και αναλόγως να ακολουθήσει κατάλληλη και εξατομικευμένη θεραπευτική διδασκαλία που θα εξυπηρετεί πάνω από όλα τις ανάγκες, τις ιδιαιτερότητες και τις ικανότητες του ίδιου του παιδιού.

Με τη συνεργασία της κυρίας Εύας Τσώλη, ψυχολόγου με ειδίκευση στην αξιολόγηση και αποκατάσταση μαθησιακών δυσκολιών