Όσα χάσαμε στη φωτιά: Η διαχείριση της απώλειας και του πένθους μετά την εθνική τραγωδία στο Μάτι

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

Οι επώδυνες εμπειρίες «κλειδώνουν» στις μνήμες των ανθρώπων για πάντα, έχοντας αντίκτυπο στην ψυχολογία τους. Η εθνική τραγωδία με τους τουλάχιστον 84 νεκρούς στη φονική φωτιά της Αττικής δεν θα ξεχαστεί ποτέ, ρίχνοντας βαριά τη «σκιά» της πάνω απ' όσους την βίωσαν, πρωτίστως, αλλά και πάνω από την κοινωνία μας εν γένει.

Το σπίτι είναι ένας χώρος που συμβολίζει ασφάλεια. Όταν αυτή η πεποίθηση «καταρρίπτεται» -όταν το σπίτι δεν λειτουργεί ως καταφύγιο από οποιαδήποτε απειλή, όπως μια πυρκαγιά μια πλημμύρα- τότε επικρατεί έντονο αίσθημα φόβου, ιδιαίτερα στα παιδιά, το οποίο τα ακολουθεί και στην ενήλικη ζωή τους. Οι αρχικές αντιδράσεις των ανθρώπων σε μια τέτοια τραγική συνθήκη είναι σοκ και άρνηση. Η άρνηση σε ψυχολογικό επίπεδο λειτουργεί ως άμυνα του οργανισμού, προκειμένου να αποφευχθεί η συναισθηματική κατάρρευση.

Πλήθος ερευνών υποστηρίζουν ότι τα τραύματα που βιώνουν πληγέντες φυσικών καταστροφών, όπως ο σεισμός, η πυρκαγιά, οι καταιγίδες, οι πλημμύρες κτλ δεν περιορίζονται αποκλειστικά στα σωματικά, αλλά και στα ψυχικά τραύματα.

Έρευνα που έχει δημοσιευτεί στο Journal of Clinical Psychiatry υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι που έχουν υποστεί φυσικές καταστροφές έχουν 30%-40% πιθανότητα να παρουσιάσουν ψυχική νόσο μέσα στον πρώτο χρόνο, μετά το συμβάν. Σύμφωνα με μελέτες, οι πιο συνήθεις διαταραχές είναι η κατάθλιψη, οι διαταραχές σωματοποίησης, καθώς και οι διαταραχές στο φάσμα των αγχωδών διαταραχών, με επικρατέστερη την διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD).

Όταν η οξεία αντίδραση στο άγχος, η οποία παρουσιάζεται τις πρώτες τρεις ημέρες μετά το τραγικό συμβάν, δεν αντιμετωπιστεί σωστά, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να εξελιχθεί σε διαταραχή μετατραυματικού άγχους (PTSD).

Σύμφωνα με το DSM-5, τα κυριότερα συμπτώματα μετατραυματικού άγχους (PTSD) είναι συμπεριφορές αποφυγής, που συνοδεύονται από συναισθηματικό «μούδιασμα», άγχος, αρνητικές σκέψεις, flashbacks, διαταραχές ύπνου, διάσχιση, εφιάλτες, υπερδιέγερση -π.χ. ευερεθιστότητα και απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες, δυσκολία στις διαπροσωπικές σχέσεις (θυμός, απελπισία, κοινωνική απόσυρση).



Για τους ανθρώπους που ανήκουν σε ψυχικά ευάλωτη ομάδα, το τραυματικό συμβάν ενδεχομένως να επιδεινώσει τα συμπτώματα της υπάρχουσας διαταραχής.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ψυχολογικά συμπτώματα δεν αντιμετωπίζουν αποκλειστικά οι επιζώντες, αλλά και οι άμεσοι παρατηρητές-μάρτυρες της τραγωδίας -π.χ. ανταποκριτές ΜΜΕ, πυροσβέστες και εθελοντές. Φυσικά, όταν ο άνθρωπος είναι εξοικειωμένος με την απειλή με την οποία θα έρθει αντιμέτωπος, διαχειρίζεται πιο λειτουργικά το άγχος.

Όταν η οικογένεια ζει στο κενό...

Ο κ. Γιάννης Φιλιππόπουλος, πατέρας των δύο δίδυμων κοριτσιών που αγνοούνται μετά τη φωτιά της περασμένης Δευτέρας στο Μάτι, της Βασιλικής και της Σοφίας,  ευχήθηκε κανένας γονιός να μην ζήσει αυτό που περνάει τώρα ο ίδιος και η σύζυγός του.

Δυστυχώς, σε τέτοιες τραγωδίες φυσικών καταστροφών, υπάρχει και η περίπτωση των αγνοουμένων. Αυτή η συνθήκη θεωρείται επώδυνη, καθώς η οικογένεια δεν γνωρίζει τι απέγινε το αγαπημένο της πρόσωπο. Γι' αυτό και δυσκολεύεται να προχωρήσει συναισθηματικά, καθώς το αίσθημα ελπίδας και εκείνο της απελπισίας συνυπάρχουν.

Το υποστηρικτικό δίκτυο παίζει μεγάλο ρόλο στην επούλωση των ψυχικών πληγών

Ψυχοκοινωνική υποστήριξη

- Ενθάρρυνση στο μοίρασμα επώδυνων γεγονότων σε ασφαλή πλέον συνθήκη

- Μοίρασμα εμπειριών με ανθρώπους που έχουν βιώσει παρόμοιες εμπειρίες

- Ενδυνάμωση του ανθρώπου μέσα από το χτίσιμο της ψυχικής ανθεκτικότητας

- Αναγνώριση, ενσυναίσθηση και αποδοχή των αρνητικών συναισθημάτων

Συμβουλές για γονείς

Οι αντιδράσεις των γονιών λειτουργούν ως «καθρέφτης» για τα παιδιά. Γι' αυτό προσπαθήστε να διατηρείτε την ψυχραιμία σας, προκείμενου να τα καθησυχάσετε. Η μεγαλύτερη ανάγκη για τα παιδιά είναι να νιώθουν ασφάλεια. Συμπεριφορές, για τις οποίες οι γονείς θα πρέπει οπωσδήποτε να αναζητήσουν βοήθεια από ψυχολόγο, είναι η παλινδρόμηση σε παλαιότερο εξελικτικό στάδιο π.χ. πιπίλισμα ή νυχτερινή ενούρηση.



Επιτρέψτε στον εαυτό σας να θρηνήσει - Μην ντραπείτε να ζητήσετε βοήθεια

Στην περίπτωση απώλειας αγαπημένου προσώπου, τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα, καθώς τα πέντε στάδια πρέπει να ολοκληρωθούν, φτάνοντας στην αποδοχή, διαφορετικά το πένθος μπορεί να γίνει χρόνιο. Επενδύστε όλη σας την αγάπη στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, ενώ παράλληλα κρατήστε την μνήμη του αγαπημένου σας προσώπου ζωντανή.

«Όταν θα καταφέρω να αναγνωρίσω και τα αγόρια μου -γιατί ο κρατικός μηχανισμός και σε αυτό έχει χάσει τον μπούσουλα- θα σας πω με βεβαιότητα ότι έχασα τα πάντα. Να αγκαλιάζετε τα παιδιά σας κάθε μέρα» έγραψε η τραγική μητέρα της 13χρονης Εβίτας και του 11χρονου Αντρέα, που έχασε στη φωτιά στο Μάτι και τον 54χρονο άνδρα της, Γρηγόρη...


Δεν υπάρχει κάτι πιο τραγικό από έναν γονέα που χάνει το σπλάχνο του (τα στάδια, τα οποία αναλύω σε προηγούμενο άρθρο), καθώς διαταράσσεται ο φυσιολογικός κύκλος της ζωής. Όταν δεν υπάρχουν άλλα παιδιά, η ανιδιοτελής προσφορά λειτουργεί επουλωτικά και λυτρωτικά.

Δυστυχώς, κάποια γεγονότα είναι μη αναστρέψιμα και ο ψυχικός πόνος μεγάλος... Αλλάζοντας τον τρόπο ερμηνείας τους, αντιμετωπίζοντάς τα ως δοκιμασία, ο άνθρωπος βρίσκει πιο γρήγορα την προσωπική του γαλήνη.

- Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.