Χριστούγεννα: Πώς... άλλαξαν τα φώτα στην Αθήνα

«Τα φώτα της πόλης» δεν είναι απλώς μια ακόμα ταινία του Τσάρλι Τσάπλιν αλλά αυτή που συμβόλιζε το πέρασμα από το σκοτάδι στο φως, από τη μια εποχή στην άλλη. Ίσως να ήταν και η αποφασιστική απάντηση του καλλιτέχνη απέναντι στην επέλαση του ήχου σε σχέση με την αισθητική της εικόνας. Ίσως να ήταν ο φόβος απέναντι στο καινούργιο.

Με ανάλογα έντονο τρόπο οι Αθηναίοι φαίνεται να βίωσαν το πέρασμα στη νέα εποχή της πρότασης να φωταγωγηθεί η πόλη όχι απευθείας από τον δήμο Αθηναίων αλλά από φορείς που ανέλαβαν να «υιοθετήσουν» ο καθένας τον δικό του δρόμο και τη δική του περιοχή.

Η καινοτόμος ιδέα που εφαρμόστηκε για πρώτη φορά δεν έμεινε χωρίς αντιδράσεις, κυρίως λόγω του ετερόκλητου χαρακτήρα που φάνηκε να έχει η συνολική εικόνα του φωτισμού της πόλης: η μινιμαλιστική προσέγγιση του Ιδρύματος Ωνάση για τη Βασιλίσσης Σοφίας ήταν εντελώς διαφορετική από την πιο φορτωμένη αποκάλυψη του στολισμού της Πανεπιστημίου, ενώ οι πιο κλασικοί φωτισμοί της Aegean στο Κολωνάκι φάνηκαν να μην έχουν σχέση με αυτούς που είδαμε στη Σταδίου από τον ΟΤΕ. Ακόμα και οι πιο καλόπιστοι δεν μπορούσαν να μην παραξενευτούν από το χριστουγεννιάτικο ποτ πουρί, ενώ οι περισσότεροι αναρωτιούνται κατά πόσο υπήρξε κάποια συνολικότερη εποπτεία ή σχεδιασμός.

Τι είναι όμως αυτό που ενόχλησε αναφορικά με τους φωτισμούς; Πώς φτάσαμε να μιλάνε κάποιοι για «Spave Invaders» και «μυγοσκοτώστρες»; Τι σημαίνει αυτό το εγχείρημα για την πόλη, ποια ήταν η λογική και σε ποιον βαθμό υπήρχε ή απουσίαζε η εποπτεία εκ μέρους του δήμου; Τι συμβαίνει σε άλλες πόλεις, όπως π.χ. στο Λονδίνο, και ποιος ήταν ο στόχος του Δήμου Αθηναίων καθώς, σε τελική ανάλυση, φάνηκε να εξασφαλίζει για την πόλη και τους κατοίκους της, σύμφωνα με πληροφορίες του «ΘΕΜΑτος», φωτισμούς που αντιστοιχούν στο διόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 2 εκατ. ευρώ, ενώ κατάφερε να χαρίσει στην Αθήνα -καλό, κακό, ωραίο ή κιτς- έναν χριστουγεννιάτικο στολισμό;

ΧΑΜΟΣ ΣΤΑ SOCIAL MEDIA

Ολα ξεκίνησαν όταν άναψαν τα φώτα της «καλλιτεχνικής εγκατάστασης», όπως την περιέγραψε το Ιδρυμα Ωνάση, στη Βασιλίσσης Σοφίας, και προτού καν ολοκληρωθεί, τα social media πήραν φωτιά: κάποιοι παρομοίασαν το όλο εγχείρημα με «μυγοσκοτώστρα» και άλλοι με «νέον φωτισμό σε κρεοπωλείο». Τα διασκεδαστικά σχόλια συμπληρώθηκαν με αντίστοιχα memes, ενώ άλaλοι πιο έξαλλοι -ακόμα και πολιτικοί- είπαν ότι ο στολισμός ήταν σαν να έβαφες «ροζ τους Εύζωνες με φουστανέλα». Στην επιμονή όλων όσοι ήθελαν αμιγώς χριστουγεννιάτικο στολισμό με γκι, αγγελάκια, αστεράκια κ.λπ., η απάντηση ήρθε λίγες ώρες αργότερα από τη μαξιμαλιστική εκδοχή της Πανεπιστημίου υπό την αιγίδα της σύμπραξης Τράπεζας Πειραιώς και Coca-Cola. Αυτή τη φορά οι συνειρμοί παρέπεμπαν στο «Space Invaders» και άλλα ηλεκτρονικά παιχνίδια της δεκαετίας του ’80, ενώ άλλοι σχολίασαν πως τα διακοσμητικά έμοιαζαν με «Κινέζους πολέμαρχους».

Πώς μπορεί να επιτευχθεί ένας στολισμός που μπορεί να ικανοποιεί τους πάντες και κατά πόσο μπορεί να υπάρχουν κανόνες όταν η αισθητική είναι πάντοτε υποκειμενική; Ξεπερνώντας το θέμα του γούστου που προφανώς χωράει πολλά περιθώρια υποκειμενικών προσεγγίσεων και διαφορετικής κοσμοθεωρίας, το «ΘΕΜΑ» ήρθε σε επαφή με τους εμπλεκόμενους φορείς για να μάθει τι ακριβώς συνέβη με τον φωτισμό της Αθήνας και ποια ήταν η λογική των χορηγών -οι οποίοι, ας μην ξεχνάμε, διέθεσαν χρήματα για έναν καλό και όμορφο σκοπό- κυρίως για τον δημόσιο χώρο και τον κόσμο.

Μιλήσαμε με τους υπεύθυνους, ενώ πήραμε και τη γνώμη ειδικών, όπως εκπροσώπων του Βασιλικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτόνων στην Αγγλία, οι οποίοι μας κατέθεσαν τη δική τους -όχι πάντα τόσο ευοίωνη- εμπειρία, αν και θεωρούν ότι ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός είναι παραπάνω από απαραίτητος αν θέλει κανείς να αποφύγει το ετερόκλητο του πράγματος και να περιοριστούν οι αντιδράσεις.

Αντίστοιχη άποψη φαίνεται να υιοθετούν και οι συνάδελφοί τους στην Ελλάδα: «Ως πρωτοβουλία, υποθέτω ότι ο Δήμος Αθηναίων θέλησε να ξεφύγει από τα καθιερωμένα», υποστηρίζει, δίνοντας τη δική του προσέγγιση, ο αρχιτέκτονας - μηχανικός, διδάσκων Σχεδιασμό Φωτισμού στη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών του ΕΑΠ Στέλιος Ζερεφός, και συμπληρώνει: «Θα έπρεπε να υπάρχει ομοιογένεια. Βλέπουμε μια διαφορετική εικόνα στη Βασ. Σοφίας, διαφορετική στους υπόλοιπους δρόμους, άλλα είδη φωτιστικών στη μία και άλλα στην άλλη. Καλό θα ήταν, όταν έχεις ένα κέντρο πόλης, να το αντιμετωπίζεις ομοιόμορφα. Δηλαδή δεν μπορείς να έχεις ένα κομμάτι υπερμοντέρνο και ένα άλλο να το διακοσμείς με αγγελάκια που έχουν περισσέψει ή που μοιάζουν με εξωγήινους όπως έχω διαβάσει κάπου - και είναι όντως διασκεδαστικά πολλά από τα σχόλια που έχουν κυκλοφορήσει. Γενικά σαν αρχή, αυτό που θα έλεγα εγώ είναι να υπάρχει περισσότερο ενιαία αντιμετώπιση σε ό,τι αφορά την αίσθηση που δημιουργεί ο διάκοσμος. Και, φυσικά, μέτρο».

«Ενα πρώτο και αντικειμενικό ζήτημα είναι ότι ο σάλος ξέσπασε πριν από την ολοκλήρωση του έργου του Ιδρύματος Ωνάση. Και με βάση μόνο κάποιες δοκιμές, κάποιες πρόβες, δεν μπορεί να κρίνει κανείς με ασφάλεια χωρίς να έχει πλήρη αντίληψη. Ούτως ή άλλως όμως, από καλλιτεχνικής άποψης δεν μπορώ να εκφέρω γνώμη, εφόσον το τι αρέσει ή δεν αρέσει είναι ζήτημα υποκειμενικής κρίσης», λέει ο κ. Ζερεφός δίνοντας τη δική του εξήγηση: «Σε σύγκριση με άλλες πόλεις του εξωτερικού, όπως π.χ. το Λονδίνο, μπορούμε να πούμε ότι κι εκεί ο εορταστικός φωτισμός διαφέρει από περιοχή σε περιοχή, όχι τόσο πολύ, όμως, όσο στην Αθήνα. Και στο Βερολίνο π.χ., ακόμη και στις γιορτές, δεν επικρατεί η τάση της υπερβολής, να βάλουμε δηλαδή όσο το δυνατόν περισσότερα αγγελάκια, αστεράκια κ.ο.κ. Η πόλη παραμένει υποφωτισμένη, διότι αυτός είναι ο γενικός χαρακτήρας και η αισθητική της», καταλήγει ο καθηγητής.

Ενδεχομένως αυτή τη λογική να θέλησε να ακολουθήσει και το Ιδρυμα Ωνάση προτείνοντας έναν στολισμό-καλλιτεχνική εγκατάσταση που έρχεται να συνομιλήσει με τον χαμηλό χαρακτήρα της πόλης, η οποία είναι πολύ ιδιαίτερη, σύμφωνα με τον κ. Ζερεφό, διότι έχει έντονη Ιστορία πολλών χιλιάδων ετών, όπως και πολύ ενδιαφέροντα πολεοδομικό ιστό και όχι πάντοτε ομοιογενή: «Το να τεθούν συγκεκριμένες αισθητικές προδιαγραφές, κάποια στεγανά, τη στιγμή που έχουμε στον ίδιο χώρο μια Ακρόπολη και έναν Πύργο των Αθηνών, κατά τη γνώμη μου στερείται νοήματος. Κάτι τέτοιο θα περιόριζε τη δημιουργικότητα των σχεδιαστών του φωτισμού. Και πάλι, αυτό που ισχύει γενικώς είναι ότι τέτοιου είδους πρωτοβουλίες χρειάζονται χρόνο για να τις αφομοιώσει κανείς, να τις συζητήσει».

Αλλοι πάλι έχουν αντίθετη άποψη, όπως ο σχεδιαστής φωτισμού Αλέξανδρος Πολιτάκης, ο οποίος υποστηρίζει ότι «Ο χριστουγεννιάτικος φωτισμός έχει ξεκάθαρα ένα στόχο: να δημιουργήσει μιαν ατμόσφαιρα γιορταστική με λαμπιόνια, χρώματα, σχέδια. Θέλει ένα παιχνιδιάρικο ύφος, αφού τα Χριστούγεννα είναι πρώτα μια γιορτή για τα παιδιά. Ο στολισμός της Πανεπιστημίου μού φαίνεται χαριτωμένος, ανάλαφρος, με μια δόση χιούμορ. Αντίθετα, στη Βασ. Σοφίας έχουμε μια κάπως βαριά, μίνιμαλ σχεδίαση. Σίγουρα θα ήταν πρωτοποριακή αν στηνόταν στην Αθήνα του '70, με την είσοδο της μινιμαλιστικής αρχιτεκτονικής ή ακόμα και του '80. Τότε θα μιλούσαμε όλοι για καινοτομία. Δε μπορώ να πω κατά πόσο ο συγκεκριμένος σχεδιασμός είναι δόκιμος σήμερα, που, στις ευρωπαϊκές τουλάχιστον πρωτεύουσες, είδαμε μια επιστροφή στον νεορομαντισμό και στην παράδοση και όχι τόσο στους αφαιρετικούς φωτισμούς. Εκτιμώ την προσπάθεια για καινοτομία. Από την άλλη δε μπορώ να μη συνεκτιμήσω τον τρόπο που εκφράστηκε το δημόσιο αίσθημα, καθώς το κοινό είναι ο τελικός αποδέκτης και ο κατεξοχήν χρήστης του δημόσιου χώρου. Η τέχνη στον δημόσιο χώρο πρέπει να γίνεται πάντα με γνώμονα τον πολίτη. Σίγουρα όμως, θα μπορούσαμε -ακόμα και με πυρήνα την αφαίρεση, ακόμα και μ' αυτές τις ίδιες λάμπες, να συνθέσουμε παιχνιδιάρικους, εκφραστικούς, ζεστούς φωτισμούς που να 'μιλάνε', να λένε μια ιστορία. Τώρα μου φαίνονται κάπως σιωπηλοί. Η φωτιστική μελέτη έχει κόπο, χρόνο και πολλές φορές αγωνία. Δε μπορεί να κριθεί μια εταιρία ή ένας καλλιτέχνης από ένα μόνο έργο. Οι σχεδιαστές έρχονται αντιμέτωποι με αστάθμητους παράγοντες. Ο χρόνος και οι συνθήκες εργασίας δεν είναι πάντα με το μέρος τους», τονίζει ο κ. Πολιτάκης.

Η καινοτόμος ιδέα που εφαρμόστηκε για πρώτη φορά δεν έμεινε χωρίς αντιδράσεις, κυρίως λόγω του ετερόκλητου χαρακτήρα που φάνηκε να έχει η συνολική εικόνα του φωτισμού της πόλης: η μινιμαλιστική προσέγγιση του Ιδρύματος Ωνάση για Βασιλίσσης Σοφίας ήταν εντελώς διαφορετική από την πιο φορτωμένη αποκάλυψη του στολισμού της Πανεπιστημίου, ενώ οι πιο κλασικοί φωτισμοί της Aegean στο Κολωνάκι φάνηκαν να μην έχουν σχέση με αυτούς που είδαμε στη Σταδίου από τον ΟΤΕ. Ακόμα και οι πιο καλόπιστοι δεν μπορούσαν να μην παραξενευτούν από το χριστουγεννιάτικο ποτ πουρί, ενώ οι περισσότεροι αναρωτιούνται κατά πόσο υπήρξε κάποια συνολικότερη εποπτεία ή σχεδιασμός.


Τι είναι όμως αυτό που ενόχλησε αναφορικά με τους φωτισμούς; Πώς φτάσαμε να μιλάνε κάποιοι για «Spave Invaders» και «μυγοσκοτώστρες»; Τι σημαίνει αυτό το εγχείρημα για την πόλη, ποια ήταν η λογική και σε ποιον βαθμό υπήρχε ή απουσίαζε η εποπτεία εκ μέρους του δήμου; Τι συμβαίνει σε άλλες πόλεις, όπως π.χ. στο Λονδίνο, και ποιος ήταν ο στόχος του Δήμου Αθηναίων καθώς, σε τελική ανάλυση, φάνηκε να εξασφαλίζει για την πόλη και τους κατοίκους της, σύμφωνα με πληροφορίες του «ΘΕΜΑτος», φωτισμούς που αντιστοιχούν στο διόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 2 εκατ. ευρώ, ενώ κατάφερε να χαρίσει στην Αθήνα -καλό, κακό, ωραίο ή κιτς- έναν χριστουγεννιάτικο στολισμό;

ΧΑΜΟΣ ΣΤΑ SOCIAL MEDIA


Ολα ξεκίνησαν όταν άναψαν τα φώτα της «καλλιτεχνικής εγκατάστασης», όπως την περιέγραψε το Ιδρυμα Ωνάση, στη Βασιλίσσης Σοφίας, και προτού καν ολοκληρωθεί, τα social media πήραν φωτιά: κάποιοι παρομοίασαν το όλο εγχείρημα με «μυγοσκοτώστρα» και άλλοι με «νέον φωτισμό σε κρεοπωλείο». Τα διασκεδαστικά σχόλια συμπληρώθηκαν με αντίστοιχα memes, ενώ άλaλοι πιο έξαλλοι -ακόμα και πολιτικοί- είπαν ότι ο στολισμός ήταν σαν να έβαφες «ροζ τους Εύζωνες με φουστανέλα». Στην επιμονή όλων όσοι ήθελαν αμιγώς χριστουγεννιάτικο στολισμό με γκι, αγγελάκια, αστεράκια κ.λπ., η απάντηση ήρθε λίγες ώρες αργότερα από τη μαξιμαλιστική εκδοχή της Πανεπιστημίου υπό την αιγίδα της σύμπραξης Τράπεζας Πειραιώς και Coca-Cola. Αυτή τη φορά οι συνειρμοί παρέπεμπαν στο «Space Invaders» και άλλα ηλεκτρονικά παιχνίδια της δεκαετίας του ’80, ενώ άλλοι σχολίασαν πως τα διακοσμητικά έμοιαζαν με «Κινέζους πολέμαρχους».

Πώς μπορεί να επιτευχθεί ένας στολισμός που μπορεί να ικανοποιεί τους πάντες και κατά πόσο μπορεί να υπάρχουν κανόνες όταν η αισθητική είναι πάντοτε υποκειμενική; Ξεπερνώντας το θέμα του γούστου που προφανώς χωράει πολλά περιθώρια υποκειμενικών προσεγγίσεων και διαφορετικής κοσμοθεωρίας, το «ΘΕΜΑ» ήρθε σε επαφή με τους εμπλεκόμενους φορείς για να μάθει τι ακριβώς συνέβη με τον φωτισμό της Αθήνας και ποια ήταν η λογική των χορηγών -οι οποίοι, ας μην ξεχνάμε, διέθεσαν χρήματα για έναν καλό και όμορφο σκοπό- κυρίως για τον δημόσιο χώρο και τον κόσμο.


Μιλήσαμε με τους υπεύθυνους, ενώ πήραμε και τη γνώμη ειδικών, όπως εκπροσώπων του Βασιλικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτόνων στην Αγγλία, οι οποίοι μας κατέθεσαν τη δική τους -όχι πάντα τόσο ευοίωνη- εμπειρία, αν και θεωρούν ότι ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός είναι παραπάνω από απαραίτητος αν θέλει κανείς να αποφύγει το ετερόκλητο του πράγματος και να περιοριστούν οι αντιδράσεις. Αντίστοιχη άποψη φαίνεται να υιοθετούν και οι συνάδελφοί τους στην Ελλάδα: «Ως πρωτοβουλία, υποθέτω ότι ο Δήμος Αθηναίων θέλησε να ξεφύγει από τα καθιερωμένα», υποστηρίζει, δίνοντας τη δική του προσέγγιση, ο αρχιτέκτονας - μηχανικός, διδάσκων Σχεδιασμό Φωτισμού στη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών του ΕΑΠ Στέλιος Ζερεφός, και συμπληρώνει: «Θα έπρεπε να υπάρχει ομοιογένεια. Βλέπουμε μια διαφορετική εικόνα στη Βασ. Σοφίας, διαφορετική στους υπόλοιπους δρόμους, άλλα είδη φωτιστικών στη μία και άλλα στην άλλη. Καλό θα ήταν, όταν έχεις ένα κέντρο πόλης, να το αντιμετωπίζεις ομοιόμορφα. Δηλαδή δεν μπορείς να έχεις ένα κομμάτι υπερμοντέρνο και ένα άλλο να το διακοσμείς με αγγελάκια που έχουν περισσέψει ή που μοιάζουν με εξωγήινους όπως έχω διαβάσει κάπου - και είναι όντως διασκεδαστικά πολλά από τα σχόλια που έχουν κυκλοφορήσει. Γενικά σαν αρχή, αυτό που θα έλεγα εγώ είναι να υπάρχει περισσότερο ενιαία αντιμετώπιση σε ό,τι αφορά την αίσθηση που δημιουργεί ο διάκοσμος. Και, φυσικά, μέτρο».

«Ενα πρώτο και αντικειμενικό ζήτημα είναι ότι ο σάλος ξέσπασε πριν από την ολοκλήρωση του έργου του Ιδρύματος Ωνάση. Και με βάση μόνο κάποιες δοκιμές, κάποιες πρόβες, δεν μπορεί να κρίνει κανείς με ασφάλεια χωρίς να έχει πλήρη αντίληψη. Ούτως ή άλλως όμως, από καλλιτεχνικής άποψης δεν μπορώ να εκφέρω γνώμη, εφόσον το τι αρέσει ή δεν αρέσει είναι ζήτημα υποκειμενικής κρίσης», λέει ο κ. Ζερεφός δίνοντας τη δική του εξήγηση: «Σε σύγκριση με άλλες πόλεις του εξωτερικού, όπως π.χ. το Λονδίνο, μπορούμε να πούμε ότι κι εκεί ο εορταστικός φωτισμός διαφέρει από περιοχή σε περιοχή, όχι τόσο πολύ, όμως, όσο στην Αθήνα. Και στο Βερολίνο π.χ., ακόμη και στις γιορτές, δεν επικρατεί η τάση της υπερβολής, να βάλουμε δηλαδή όσο το δυνατόν περισσότερα αγγελάκια, αστεράκια κ.ο.κ. Η πόλη παραμένει υποφωτισμένη, διότι αυτός είναι ο γενικός χαρακτήρας και η αισθητική της», καταλήγει ο καθηγητής.


Ενδεχομένως αυτή τη λογική να θέλησε να ακολουθήσει και το Ιδρυμα Ωνάση προτείνοντας έναν στολισμό-καλλιτεχνική εγκατάσταση που έρχεται να συνομιλήσει με τον χαμηλό χαρακτήρα της πόλης, η οποία είναι πολύ ιδιαίτερη, σύμφωνα με τον κ. Ζερεφό, διότι έχει έντονη Ιστορία πολλών χιλιάδων ετών, όπως και πολύ ενδιαφέροντα πολεοδομικό ιστό και όχι πάντοτε ομοιογενή: «Το να τεθούν συγκεκριμένες αισθητικές προδιαγραφές, κάποια στεγανά, τη στιγμή που έχουμε στον ίδιο χώρο μια Ακρόπολη και έναν Πύργο των Αθηνών, κατά τη γνώμη μου στερείται νοήματος. Κάτι τέτοιο θα περιόριζε τη δημιουργικότητα των σχεδιαστών του φωτισμού. Και πάλι, αυτό που ισχύει γενικώς είναι ότι τέτοιου είδους πρωτοβουλίες χρειάζονται χρόνο για να τις αφομοιώσει κανείς, να τις συζητήσει».



Αλλοι πάλι έχουν αντίθετη άποψη, όπως ο σχεδιαστής φωτισμού Αλέξανδρος Πολιτάκης, ο οποίος υποστηρίζει ότι «ο χριστουγεννιάτικος φωτισμός έχει ξεκάθαρα έναν στόχο: να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα γιορταστική, με λαμπιόνια, χρώματα, σχέδια. Θέλει ένα παιχνιδιάρικο ύφος, αφού τα Χριστούγεννα είναι πρώτα απʼ όλα μια γιορτή για τα παιδιά. Ο στολισμός της Πανεπιστημίου μού φαίνεται χαριτωμένος, ανάλαφρος, με μια δόση χιούμορ. Αντίθετα, στη Βασ. Σοφίας έχουμε μια κάπως βαριά, μίνιμαλ σχεδίαση. Σίγουρα θα ήταν πρωτοποριακή αν στηνόταν στην Αθήνα τουʼ’70, με την είσοδο της μινιμαλιστικής αρχιτεκτονικής, ή ακόμα και του ’80. Τότε θα μιλούσαμε όλοι για καινοτομία», λέει επιμένοντας ότι «η τέχνη στον δημόσιο χώρο πρέπει να γίνεται πάντα με γνώμονα τον πολίτη. Σίγουρα, όμως, θα μπορούσαμε, ακόμα και με πυρήνα την αφαίρεση, ακόμα και με αυτές τις ίδιες λάμπες, να συνθέσουμε παιχνιδιάρικους, εκφραστικούς, ζεστούς φωτισμούς που να “μιλάνε”, να λένε μια ιστορία. Τώρα μου φαίνονται κάπως σιωπηλοί», τονίζει ο κ. Πολιτάκης.

ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ, ΛΙΓΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

Στο θέμα του χρόνου εντοπίζεται το πρόβλημα που ενέσκηψε με τον Δήμο Αθηναίων, αφού το όλο εγχείρημα υλοποιήθηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, δεδομένου ότι ο δήμαρχος Κώστας Μπακογιάννης ανέλαβε μόλις στις αρχές του φθινοπώρου. Σε σύντομο χρονικό διάστημα επίσης κατατέθηκε και υλοποιήθηκε η πρόταση-πρόσκληση να υιοθετήσει ο εκάστοτε φορέας μια περιοχή ή έναν δρόμο -κατά τα πρότυπα του εξωτερικού-, αρχής γενομένης με τη χριστουγεννιάτικη διακόσμηση και με σκοπό η ιδέα να επεκταθεί και πέραν του φωτισμού. Η ανταπόκριση ήταν σίγουρα παραπάνω από θετική καθώς στην πρόσκληση ανταποκρίθηκαν 19 φορείς, ιδρύματα και εταιρείες, όπως το Ιδρυμα Ωνάση, η Coca-Cola, η Protergia, η Τράπεζα Πειραιώς, η ΔΕΗ, ο ΟΤΕ, η NRG, η Aegean, τα Αττικά Αρτοποιεία κ.ά. Στόχος του Δήμου Αθηναίων και του δημάρχου ήταν το κέντρο της πόλης να φωταγωγηθεί αποκλειστικά από τους χορηγούς -χωρίς τη συμμετοχή του δήμου- και οι κύριοι φωτισμοί που στόλιζαν τις κεντρικές αρτηρίες της πρωτεύουσας να μεταφερθούν και να φωταγωγήσουν για πρώτη φορά διάφορες γειτονιές που δεν είχαν όχι απλώς χριστουγεννιάτικο φωτισμό, αλλά γενικώς ελάχιστα φώτα, από την Αγίου Μελετίου έως την Ευελπίδων.

«Ξέρετε, όσοι περνούν από την Αθήνα για δουλειά, για διασκέδαση ή για έναν περίπατο, έχουν στο μυαλό τους το κέντρο. Οι Αθηναίοι και οι Αθηναίες που ζουν την πόλη 24 ώρες το 24ωρο, όμως, θέλουν να δουν φωτισμένη τη γειτονιά τους, τον παρακείμενο κεντρικό δρόμο τους, την πλατεία τους. Αυτό θέλαμε να κάνουμε και κάθε χρόνο θα επεκτείνουμε τον στολισμό σε ακόμη περισσότερες γειτονιές. Γιατί στους δρόμους όπου δικαίως υπάρχει η αγωνία της ανασφάλειας, ο δήμος μπορεί να απαντήσει μόνο με φως, ζωή, κίνηση. Πηγαίνετε στην Αχαρνών, στον Αγιο Παντελεήμονα και μιλήστε με τους κατοίκους να σας πουν πώς ήταν και πώς γίνονται. Πηγαίνετε στη Μιχαλακοπούλου που στολίστηκε, αλλά και σε κάθε περιοχή που δεν είχε στολιστεί ποτέ», απάντησε μιλώντας στο «ΘΕΜΑ» και εξηγώντας τη βάση του όλου εγχειρήματος ο κ. Μπακογιάν

Η πολύ καλή ιδέα, όμως, έδωσε την εντύπωση ότι δεν συνοδεύτηκε από θετική υποδοχή, κυρίως λόγω της αίσθησης ότι εξέλιπε ο γενικότερος σχεδιασμός. Η εικόνα που είχε κανείς από το κέντρο της Αθήνας τουλάχιστον ήταν ότι η εικόνα ήταν ετερόκλητη και ότι το μαξιμαλιστικό της Πανεπιστημίου φαινόταν τουλάχιστον ανορθόδοξο ως προς τη μινιμαλιστική προσέγγιση της Βασιλίσσης Σοφίας.

Ωστόσο, δεν θα πρέπει να παραγνωριστεί ότι οι χορηγοί διέθεσαν ένα πολύ μεγάλο χρηματικό ποσό ώστε να προσφέρουν το βέλτιστο, ο καθείς δείχνοντας πως η ιδιωτική πρωτοβουλία μπορεί να συμπράξει με το Δημόσιο όταν υπάρχει καλή κοινή βούληση και συνεργασία. Οπως μας δήλωσε σχετικά η κυρία Ανθή Αβραμέα, διευθύνουσα σύμβουλος της εταιρείας διοργάνωσης και προώθησης εκδηλώσεων Anthings που έχει ανάλογη εμπειρία, «οι μεγάλοι χορηγοί και οι μεγάλες εταιρείες καταλαβαίνουν ότι αυτό είναι το μέλλον και θα καταφέρουν να απεμπλακούν από τον μικρόκοσμο των social media. Από την άλλη, θα έχουν ήδη αρκετά δεδομένα απ’ ό,τι έγινε φέτος ώστε να προβούν στις ανάλογες διορθωτικές κινήσεις. Ετσι, τις επόμενες χρονιές θα μπορέσουν να συντονιστούν καλύτερα με τις προδιαγραφές και τις απαιτήσεις του έργου για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα», για να συμπληρώσει ότι «σε κάθε περίπτωση, θεωρώ ότι τα social media έχουν συνεχώς το δάχτυλο υψωμένο και δύσκολα αγκαλιάζουν κάτι καινούριο. Είναι πολύ εύκολο να κρίνεις κάτι κατόπιν εορτής, χωρίς να γνωρίζεις ποια είναι τα δεδομένα, ποιο είναι το budget και ο χρονικός ορίζοντας για την υλοποίησή του».

«Η ΚΡΙΤΙΚΗ, ΣΤΟΛΙΔΙ ΤΟΥ ΣΤΟΛΙΣΜΟΥ!»


Ειδικά για το θέμα των αντιδράσεων που ήταν παραπάνω από έντονες ο δήμαρχος της Αθήνας απαντώντας στη σχετική ερώτηση του «ΘΕΜΑτος» θεωρεί ότι «η κριτική που γίνεται είναι ευπρόσδεκτη, όπως και οι διαφορετικές απόψεις, όπως γίνεται σε καθετί καινούριο», για να συμπληρώσει ότι «όλος αυτός ο διάλογος είναι μέρος αυτού που γίνεται. Η κριτική που γίνεται είναι στολίδι του στολισμού. Μακάρι ο διάλογος και η συζήτηση για την Αθήνα να είναι διαρκείς για όλα τα θέματα, ακόμη και για τον στολισμό».

Οσο για το κατά πόσο υπήρξε σχέδιο, προετοιμασία, χρονικό όριο, και αν ο δήμος είχε την εποπτεία του όλου εγχειρήματος, ο κ. Μπακογιάννης επιμένει ότι η συνεργασία, δεδομένου και του περιορισμένου χρονικού διαστήματος, ήταν πολύ εποικοδομητική και πως το όλο πρόσημο ήταν θετικό: «Ο δήμος συνεργάστηκε άψογα μπορώ να πω με όλες τις επιχειρήσεις και τους φορείς που ανέλαβαν πλήρως το κόστος του στολισμού σε πολλά σημεία της Αθήνας. Ετσι μας έδωσαν την ευκαιρία να αξιοποιήσουμε τον υφιστάμενο στολισμό για άλλες περιοχές. Το κάναμε σε πλήρη συνεργασία και δοκιμάσαμε το καινούριο, το διαφορετικό. Θα μπορούσαμε να πάμε στα σίγουρα. Να αφήσουμε τον ίδιο στολισμό, τον ίδιο φωτισμό και έτσι θα ήταν φαινομενικά όλα καλά. Θα ήταν όμως;».

Η... vulgar ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ


Η αλήθεια είναι ότι ακόμα και στον καλώς οργανωμένο δήμο του Λονδίνου με τους εντυπωσιακούς στολισμούς που αποτελούν σήμα-κατατεθέν της πόλης και κεντρική τουριστική ατραξιόν, δεν έλειπαν, τα πρώτα χρόνια της προκήρυξης του διαγωνισμού, τα ευτράπελα. Ωστόσο, το όλο εγχείρημα τελούσε εξαρχής, όπως μας εξήγησαν οι εκεί υπεύθυνοι, υπό την εποπτεία του περίφημου RIBA, δηλαδή του Ινστιτούτου των Βρετανών Αρχιτεκτόνων (Royal Institute of British Architects) που έχει αναλάβει να φέρει εις πέρας τους διαγωνισμούς για την ανάθεση του φωτισμού των επιμέρους δρόμων. Το εν λόγω ινστιτούτο έχει επιφορτιστεί με το καθήκον να ορίσει τον νικητή των εκάστοτε διαγωνισμών για το εκάστοτε τμήμα της πόλης, έναν ρόλο που του έχει δώσει εν λευκώ ο σύνδεσμος 600 επιχειρήσεων του West End. Πάντοτε, όμως, όπως μας είπαν, υπάρχει ένα γενικότερο σκεπτικό στην ανάθεση, όπως ένα αντίστοιχο που οφείλει να συνοδεύει και την πρόταση του νικητή: όποιος νομίζει ότι αρκεί να είναι όμορφο, εντυπωσιακό ή μεγαλοπρεπές, πλανάται καθώς πρέπει να πληρούνται και άλλες προϋποθέσεις, όπως ο οικολογικός σχεδιασμός, το concept κ.ά.

Οπως μάλιστα μας εκμυστηρεύτηκαν οι υπεύθυνοι, τα πρώτα χρόνια που προκηρύσσονταν οι διαγωνισμοί, ελάχιστοι ήταν αυτοί που θέλησαν να καταθέσουν πρόταση «δεδομένου του μεγάλου κόστους που έχει τόσο η πρόταση όσο και η υλοποίηση ενός τέτοιου έργου που είναι υπερβολικά ακριβή», όπως μας είπαν. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα κάτι που μπορούν χιουμοριστικά οι Βρετανοί εκ των υστέρων να περιγράφουν ως κάπως «χυδαίο» (vulgar), καθώς την πρώτη χρονιά των διαγωνισμών, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, και ελλείψει άλλου αντιπάλου, η εκθαμβωτική σήμερα Regent Street είχε στολιστεί με τεράστιες... φούσκες και πορτοκαλί διαφημιστικά μπάνερ γνωστής μάρκας αναψυκτικού με φρουτώδη γεύση, «κάτι που ακόμα και σήμερα που το σκεφτόμαστε μας φέρνει ντροπή», όπως μας ομολόγησαν. Εκτοτε, όμως, ο διαγωνισμός είχε αρχίσει να κερδίζει έδαφος και σήμερα θεωρείται σημείο αναφοράς για όλη την Ευρώπη, με τη συμμετοχή διεθνών εταιρειών και όχι μόνο βρετανικών, όπως τη γαλλική Blachere που έχει αναλάβει και τον φωτισμό του Harrods.

Φυσικά οι αναποδιές δεν λείπουν και εκεί, αφού στον περσινό διαγωνισμό για τον στολισμό της Oxford Street υπήρξε ένσταση εταιρείας που θεώρησε ότι η ιδέα της εκλάπη - με αποτέλεσμα οι φωτισμοί που στόλισαν τελικά τον πιο εμπορικό δρόμο του Λονδίνου να είναι οι ίδιοι επί δύο συνεχόμενες χρονιές. Ωστόσο, σε ερώτησή μας για το κατά πόσο υπάρχει ένα αισθητικό κριτήριο, μας παρέπεμψαν στα ονόματα της επιτροπής που κρίνει το αποτέλεσμα και οι οποίοι προέρχονται από διαφορετικούς τομείς (τον σύγχρονο πολιτισμό, τα εικαστικά, την τεχνολογία κ.λπ.): «Το σημαντικό είναι να υπάρχει μια ολοκληρωμένη πρόταση και μια συγκεκριμένη λογική που να δικαιολογεί τη σχέση με την πόλη, την οικολογία, τον διάλογο με τη συγκεκριμένη περιοχή».



ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ Ή ΚΛΑΣΙΚΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ;

Αυτή ήταν, όπως υποστηρίζουν και οι υπεύθυνοι, η λογική της πρότασης του Ιδρύματος Ωνάση: «Πρόθεσή μας είναι, με απόλυτο σεβασμό στον δημόσιο χώρο και με αίσθηση ευθύνης, να δημιουργήσουμε μια φωτιστική εγκατάσταση που να ενσωματώνεται στον πυρήνα μιας πόλης που λούζεται στο φως. Η εγκατάσταση που επιλέξαμε σε συνεργασία με τον Δήμο της Αθήνας επιθυμεί να συνδιαλλαγεί με τους κατοίκους, να δημιουργήσει ένα κύμα αισιοδοξίας, αγαλλίασης, με πολύ χρώμα και γιορτινή ατμόσφαιρα. Μια αίσθηση ότι όλα θα πάνε καλά, όλα θα είναι φωτεινά. Φως ελεύθερο να αλλάξει σχήμα, χρώμα και κίνηση, φως που αναπτύσσει ένα εναλλασσόμενο πολύχρωμο τοπίο, ένα ζωντανό έργο τέχνης, σε μια πόλη-ζωντανό οργανισμό», δήλωσε σχετικά, εξηγώντας τον στόχο του εγχειρήματος που ξεπερνά το πλαίσιο ενός φωτισμού, ο κ. Δημήτρης Θεοδωρόπουλος, σύμβουλος Στρατηγικής και Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, για να συμπληρώσει: «Η Βασιλίσσης Σοφίας είναι ένας δρόμος που περιλαμβάνει κτίρια διαφορετικών αρχιτεκτονικών εποχών και κανόνων, νεοκλασικά και μοντέρνα, από τη Βουλή των Ελλήνων έως τον Δρομέα του Βαρώτσου και από το Πολεμικό Μουσείο έως το “Χίλτον”. Καταλήξαμε στη συγκεκριμένη φωτιστική πρόταση επειδή η γραμμή αποτελεί τη βάση ενός αρχιτεκτονικού σχεδίου, άρα λειτουργεί ως ένα νήμα που ενώνει τα νεοκλασικά με τα σύγχρονα κτίρια».

Η αλήθεια είναι ότι ο καλλιτέχνης Γιώργος Τέλλος, ο εμπνευστής της εγκατάστασης, δεν είναι ένα οποιοδήποτε όνομα, αλλά ο άνθρωπος που έχει συνεργαστεί με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου και την Ελευθερία Ντεκώ στις Τελετές Εναρξης και Λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, ενώ είναι και αυτός που είχε αναλάβει τους φωτισμούς στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Σότσι και τη διεύθυνση φωτογραφίας για το Olympic Medals Plaza. «Αυτό που ήθελε το Ιδρυμα Ωνάση μέσω της φωτιστικής εγκατάστασης του διεθνούς Ελληνα φωτιστή Γιώργου Τέλλου, σε σύλληψη και εκτέλεση της Yard», εξηγεί σχετικά ο κ. Θεοδωρόπουλος, «είναι να χαρίσει στην πόλη μια διαφορετική εμπειρία, που δίνει χώρο στην ονειροπόληση μέσα από μια χρωματική στέγη που μεταλλάσσεται κάθε φορά που περνάς από εκεί. Θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα σύμπαν χαράς και γιορτής στον πιο εμβληματικό δρόμο της πόλης, έναν κόσμο που θέλει να τους συμπεριλαμβάνει όλους».

Οσο για το ερώτημα αν υπήρξαν πριν δοκιμές, αν το όλο εγχείρημα δοκιμάστηκε στην πράξη -δεδομένων και των αντιδράσεων-, το Ιδρυμα απαντά ότι έγιναν πρόβες και πως υπήρξε λεπτομερής, προσεκτικός σχεδιασμός: «Πρόκειται για μια εγκατάσταση που δίνει τη δυνατότητα πληθώρας φωτιστικών σεναρίων ώστε να εναρμονίζεται με το περιβάλλον και τη στιγμή που εκτίθεται. Τα 612 custom made φωτιστικά που αποτελούν το βασικό μέρος της εφαρμογής, έχουν τη δυνατότητα ανεξάρτητης διαχείρισης χρωμάτων και έντασης, δημιουργώντας άπειρες φωτιστικές επιλογές και, μάλιστα, με την ελάχιστη ενεργειακή επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Χρειάστηκε να περάσουμε κάποιες ημέρες κάνοντας πρόβες, με θεατές όλη την πόλη, με τους καλλιτεχνικούς συνεργάτες μας και τους τεχνικούς να παραμένουν εκεί από τις 2 το πρωί μέχρι τα ξημερώματα σε καθημερινή βάση, έως ότου καταλήξουν στις πιο κατάλληλες χρωματικές παλέτες φωτεινών γραμμών που χορεύουν, που να συνάδουν με τη συνθήκη, να αλληλεπιδρούν με τα κτίρια, να προσφέρουν μια διαφορετική εμπειρία στον οδηγό, με δεδομένο ότι η Βασιλίσσης Σοφίας είναι ένας δρόμος όπου κινούμαστε κυρίως με αυτοκίνητο».

Θέση που βρίσκει σύμφωνο τελικά και τον Κώστα Μπακογιάννη, ο οποίος επισημαίνει ότι «η Αθήνα δεν μπορεί να είναι στατική. Τρέφεται από τη ζωή, τη διαφωνία, τον διάλογο, τις διαφορετικές απόψεις», στις οποίες δηλώνουν όλοι ότι είναι ανοιχτοί. Σε τελική ανάλυση, παρά τις αντιδράσεις και τις διαφωνίες, η Αθήνα είναι φωτισμένη και το άνοιγμα στους χορηγούς δεν μπορεί παρά να έχει θετικό πρόσημο, δείχνοντας τη βαθιά συνειδητοποίηση ότι ο δημόσιος χώρος είναι υπόθεση όλων μας. Ολων όσοι αγαπούν πραγματικά την πόλη (μας).