Η συμβολή της Ελληνίδας στην Καινοτομία

Στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ «Αρχιμήδης» του Υπουργείου Εθν. Παιδείας και Θρησκευμάτων, η κύρια ερευνητική ομάδα, με Επιστημονικό Υπεύθυνο τον Καθηγητή Στατιστικής του Γενικού Τμήματος Μαθηματικών του ΤΕΙ Αθήνας Χρήστο Π. Κίτσο, υλοποίησε το ερευνητικό έργο με τον τίτλο :

«Γυναίκα και Καινοτομία: Εμπειρική διερεύνηση των προσδιοριστικών παραγόντων και εμποδίων της καινοτομίας των ελληνικών επιχειρήσεων: 2000 - 2003».

Τα βασικά μέλη της ερευνητικής ομάδας ήταν

• ο κ. Γιώργος Κορρές, Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου,

• ο κ. Γιώργος Χάλκος, Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας,

• ο Δρ Ιωάννης Χατζηκιάν, Επιστημονικός Συνεργάτης του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων, ΣΔΟ, ΤΕΙ Αθήνας, και

• η κα Σταματίνα Χατζηδήμα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Οικονομικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

Αποτέλεσμα της ερευνητικής προσπάθειας ήταν, μεταξύ άλλων, και η έκδοση μονογραφίας με τον τίτλο : «Η συμβολή της Ελληνίδας στην Καινοτομία : 2000-2003».

Η καινοτομία ελάχιστα έχει μελετηθεί στην Ελλάδα και ακόμη λιγότερο ο ρόλος των γυναικών στην ανάπτυξη καινοτομικών δραστηριοτήτων. Αν και παρεμφερείς ερευνητικές προσπάθειες έχουν πραγματοποιηθεί, η παρούσα όμως είχε στόχο την ποσοτική αντιμετώπιση των θεμάτων, δηλαδή: συγκέντρωση και συλλογή περισσότερων ολοκληρωμένων στατιστικών στοιχείων σχετικά με την συμμετοχή της γυναίκας στην έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη, μέσω πρωτοβουλιών όπως του «Helsinki group on Women and Science» και διάφορες πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ποσοτικοποίησε δηλαδή την μελέτη και τα αποτελέσματα και δεν περιορίσθηκε όπως η πλειονότητα των μελετών σε απόψεις και σχόλια, στηριζόμενα σε σχετική θεωρητική κάλυψη (Για περισσότερα δες Κεφάλαια 1 και 2).

Η σημασία της καινοτομίας, η ικανότητα δημιουργίας, διάδοσης και αξιοποίησης της γνώσης αναγνωρίζεται, πλέον, σήμερα, ως η βασική προϋπόθεση απόκτησης ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Γεγονός το οποίο αντανακλάται στην σαφή τάση των χωρών του ΟΟΣΑ μετάβασης προς την Οικονομία της Γνώσης και, όπως πρόσφατα διατυπώθηκε, στην Οικονομία της Καινοτομίας (Για περισσότερα δες Κεφάλαιο 3). Επίσης, οι γυναίκες παραμένουν η μειοψηφία στις επιστημονικές θέσεις εργασίας υψηλού επιπέδου και οι κατά φύλο διακρίσεις αποτελούν το χαρακτηριστικό της επιστημονικής σταδιοδρομίας. Ειδικότερα, στο ερευνητικό πεδίο που αφορά την παρουσία της γυναίκας στην ανάπτυξη καινοτομικών δραστηριοτήτων στις επιχειρήσεις δεν έχει γίνει καμία μελέτη στην Ελλάδα.

Στόχος των ερευνητών που αναφέρθηκαν, ήταν να μελετήσουν τον « βαθμό » στον οποίο καινοτομούν οι ελληνικές επιχειρήσεις, τους παράγοντες που διευκολύνουν ή/και εμποδίζουν την ανάπτυξη καινοτομικής δραστηριότητας. Επιπλέον να μελετήσουν τα χαρακτηριστικά της γυναικείας παρουσίας, της θέσης και του ρόλου των γυναικών σε σχέση με την επίδραση των παραγόντων του εξωτερικού και εσωτερικού περιβάλλοντος της επιχείρησης και των εμποδίων στις καινοτομικές επιδόσεις των επιχειρήσεων. Το παράδειγμα της Ιρλανδίας είναι 4
ακόμα νωπό, παρόλη την περιορισμένη διάρκεια του. Για τους ορισμούς της καινοτομίας και της έρευνας δες Kεφάλαιο 1.5.

Ως πληθυσμιακό πλαίσιο επιλέχθηκε η βάση δεδομένων επιχειρήσεων της ICAP του έτους 2003, η οποία είναι και η μόνη η οποία διέθετε στοιχεία επιχειρήσεων και επέτρεπε την ομαδοποίηση ως προς τον αριθμό απασχολουμένων, σύμφωνα με τα όρια που θέτει η Eurostat. Διάφορες συζητήσεις (ακόμη και την επομένη του θανάτου της μητέρας του Επιστ. Υπεύθυνου Χ. Κίτσου - πήγε ο ίδιος στην ΕΣΥΕ) με την ΕΣΥΕ, δεν οδηγούσαν παρά στην απόφαση συνεργασίας με άλλο φορέα (Για περισσότερα δες Κεφάλαιο 5). Το πληθυσμιακό πλαίσιο σύμφωνα με τα στοιχεία της βάσης, διαμορφώνεται σε 63.000 επιχειρήσεις. Έγινε επιλογή, εκείνων των επιχειρήσεων με αριθμό απασχολουμένων πάνω από 20. Οπότε ο πληθυσμός μειώθηκε αισθητά, λιγότερο από 10.000 επιχειρήσεις.
Από το πληθυσμιακό αυτό πλαίσιο δημιουργήθηκε με τη μέθοδο της συστηματικής δειγματοληψίας το στατιστικό δείγμα της έρευνας που αποτελείται από 2.000 επιχειρήσεις. Σε αυτό πρέπει να προστεθεί και ένα σύνολο 200 ερωτηματολογίων, από πιλοτική έρευνα εξοικείωσης με το ερωτηματολόγιο, τους υπολογισμούς , έλεγχο κριτηρίων εισαγωγής των στοιχείων στο αρχείο (κατάλληλα «κλειδιά» κλπ). Άρα αναφερόμεθα σε ένα δείγμα 2200 ερωτηματολογίων η οποία απέδωσε (response rate) 17%, ήτοι 372 ερωτηματολόγια. Λόγω της υφής του ερωτηματολογίου, και του γεγονότος ότι συνήθως οι ελληνικές επιχειρήσεις ΔΕΝ ανταποκρίνονται σε έρευνες που ερωτούν οικονομικά στοιχεία, η ερευνητική ομάδα είναι, τελικά, ικανοποιημένη από το ποσοστό απόκρισης. Πιστεύει δε, η ερευνητική ομάδα, ότι βοήθησε πολύ η άμεση παράδοση του ερωτηματολογίου, στις περισσότερες περιπτώσεις, και όχι μόνο η ταχυδρομική αποστολή. Σε ειδικές περιπτώσεις (Θεσσαλονίκη, Θράκη, Κύπρος) ειδικά καταρτισθέντες ερευνητές-φοιτητές συγκεντρώσαν τα δεδομένα. Η ερευνητική ομάδα κατάρτισε τους ερευνητές, με συγκεκριμένο πρόγραμμα εργασιών.

Η κατάρτιση αυτή γινόταν κάθε Τρίτη και Πέμπτη στο γραφείο του Επιστημονικού Υπεύθυνου, στο ΤΕΙ Αθήνας. Το δείγμα το οποίο τελικά διαμορφώθηκε με βάση τα απαντημένα ερωτηματολόγια, αποτελείται από 372 επιχειρήσεις. Η ανάλυση επικεντρώνεται κυρίως στις μικρομεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις με 20 και πλέον εργαζόμενους.
Για την ανάλυση των αποτελεσμάτων δεν χρησιμοποιήθηκαν μόνο αποτελέσματα της Περιγραφικής Στατιστικής, αλλά και ένα πλήθος στατιστικών μεθοδολογιών, π.χ. ABC ή ανάλυση Pareto, παραγοντική ανάλυση, όπως, επίσης, παλινδρόμηση, Ανάλυση Κινδύνου κλπ.





Πηγή: Δικά μας στοιχεία βασισμένα σε πρωτογενή στοιχεία από έρευνα Ερωτηματολογίων
Ο Πίνακας 1 παρουσιάζει στοιχεία που αφορούν τη καινοτομική δραστηριότητα και την συμμετοχή των γυναικών σ’ αυτήν. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα οι γυναίκες συμμετέχουν κατά το ένα τρίτο σε επιχειρήσεις που απασχολούν περισσότερους από 20 εργαζόμενους (Για περισσότερα δες Κεφάλαιο 1.4).
Σχετικά με τις σχέσεις των δύο φύλων, οι Ελληνικές επιχειρήσεις θεωρούν ότι σε σημαντικό βαθμό, με ποσοστά που κυμαίνονται από 69,9% έως και 77,7%, υπάρχει ισότητα στην εξέλιξη στην εργασία, στις αμοιβές, στην επιμόρφωση – κατάρτιση και στις προαγωγές και, επίσης, θεωρούν, ότι το αντικείμενο εργασίας στην εταιρεία δεν επηρεάζεται σημαντικά από το φύλο των εργαζομένων (Για περισσότερα δες Κεφάλαιο 2).



Σχετικά με τις σχέσεις των δύο φύλων κατά περιοχή (Πίνακας 2), οι επιχειρήσεις στην Αττική εμφανίζουν θεωρούν ότι υπάρχει ισότητα στην εξέλιξη στην εργασία, στις αμοιβές, στην επιμόρφωση – κατάρτιση και στις προαγωγές και, επίσης, θεωρούν, ότι το αντικείμενο εργασίας στην εταιρεία επηρεάζεται σημαντικά από το φύλο των εργαζομένων σε αντίθεση με τις επιχειρήσεις των υπολοίπων περιφερειών (Για περισσότερα δες Κεφάλαιο 2).

Παράγοντες επιτυχίας

Για την ανάπτυξη καινοτομίας προϊόντος, η ανάλυση κινδύνου ( χρήση της λογιστικής παλινδρόμησης) ανέδειξε ως στατιστικά σημαντικές τις μεταβλητές «κύκλος εργασιών» (α=0,1), «μέση ζωή προϊόντος» (α=0,1) και «ποσοστό των εργαζομένων γυναικών» (α=0,15). Τα αποτελέσματα αυτά έδειξαν ότι η πιθανότητα για εφαρμογή καινοτομίας είναι περίπου 3 φορές υψηλότερη για μια επιχείρηση με αύξηση στο κύκλο εργασιών μεγαλύτερη του 10%. Επίσης, ανέδειξαν ότι υπάρχει στατιστική υποστήριξη στα δεδομένα αυτά ότι επιχειρήσεις με υψηλότερο κύκλο εργασιών αυξάνουν την πιθανότητα εφαρμογής καινοτομίας (Για περισσότερα δες Κεφάλαιο 6).
Για την ανάπτυξη καινοτομίας διαδικασίας, η ανάλυση λογιστικής παλινδρόμησης ανέδειξε, επίσης, ως στατιστικά σημαντικές τις μεταβλητές «κύκλος εργασιών» (α=0,1), «μέση ζωή προϊόντος» (α=0,1) και «ποσοστό των εργαζομένων γυναικών» (α=0,1). Τα αποτελέσματα αυτά έδειξαν ότι η πιθανότητα για εφαρμογή καινοτομίας είναι τώρα περίπου 2 φορές υψηλότερη για μια επιχείρηση με αύξηση στο κύκλο εργασιών μεγαλύτερη του 10%. Επίσης, ανέδειξαν ότι υπάρχει στατιστική υποστήριξη στα δεδομένα αυτά ότι επιχειρήσεις με υψηλότερο κύκλο εργασιών αυξάνουν την πιθανότητα εφαρμογής καινοτομίας (Για περισσότερα δες Κεφάλαιο 6).
Από την ανάλυση ΑΒC ή ανάλυση Pareto διαπιστώνουμε ότι η σημαντικότερη πηγή πληροφόρησης και ιδεών για καινοτομίες είναι η ίδια η επιχείρηση καθώς την επιλέγουν ως σημαντική το 25% των επιχειρήσεων στην Ελλάδα και το 27% των επιχειρήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τόσο στην ΕΕ όσο και στην Ελλάδα, είναι ότι η καινοτομία αναπτύσσεται μέσα στην επιχείρηση. Η διαπίστωση αυτή σημαίνει ότι σε σύγκριση, με την ΕΕ, οι Ελληνικές επιχειρήσεις λόγω εσωστρέφειας είναι λιγότερο πιθανό να αναπτύσσουν και να συμμετέχουν σε στρατηγικές συμμαχίες, δίκτυα και συνεργασίες σε βάρος της καινοτομικής τους δραστηριότητας (Για περισσότερα δες Κεφάλαιο 4.5). Επίσης, oριακή είναι η συμμετοχή των ΑΕΙ/ΤΕΙ στην άντληση ιδεών και πληροφόρησης για καινοτομικές δραστηριότητες λόγω των χαμηλών κρατικών χρηματοδοτήσεων για έρευνα και ανάπτυξη (R&D)και της έλλειψης προσαρμογής των προγραμμάτων σπουδών στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας (Για περισσότερα δες Κεφάλαιο 4.5). Από την παραγοντική ανάλυση προκύπτει ότι τα σοβαρά εμπόδια για την ανάπτυξη καινοτομικών δραστηριοτήτων των Ελληνικών επιχειρήσεων είναι η ανάληψη υπερβολικών οικονομικών κινδύνων, το πολύ υψηλό κόστος καινοτομίας και η έλλειψη καταλλήλων πηγών χρηματοδότησης (Για περισσότερα δες Κεφάλαιο 4.4).

Σύνοψη Αποτελεσμάτων

Εν περιλήψει, οι παράγοντες επιτυχίας μιας νέας εθνικής στρατηγικής για την ανάπτυξη της καινοτομικότητας των Ελληνικών επιχειρήσεων, την ανάδειξη του ρόλου των γυναικών στη διαδικασία αυτή και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, θα πρέπει να θέσει ως προτεραιότητα τους εξής τρεις πυλώνες παραγόντων :

• Κύκλος εργασιών, μέση ζωή προϊόντος, εξαγωγές, πτυχιούχοι, εργαζόμενες γυναίκες και οικονομικοί κίνδυνοι (Για περισσότερα δες Κεφάλαιο 6).

• Εστίαση κυρίως, στις πηγές πληροφοριών πελατών/προμηθευτών για την ανάπτυξη της καινοτομίας (Για περισσότερα δες Κεφάλαιο 4.5).

• Συμμετοχή των ΑΕΙ/ΤΕΙ στην άντληση ιδεών και πληροφόρησης για καινοτομικές δραστηριότητες από τις επιχειρήσεις (Για περισσότερα δες Κεφάλαιο 4.5).

Κατά την τελευταία εικοσαετία παρατηρείται αύξηση του ποσοστού συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας αλλά και σε επιχειρηματικές δραστηριότητες. Όπως προκύπτει από τη διεθνή βιβλιογραφία, ο ρυθμός αύξησης των γυναικείων επιχειρήσεων είναι ταχύτερος από το ρυθμό ανάπτυξης των οικονομιών των κρατών μελών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Η δραστηριοποίηση των γυναικών στην αγορά εργασίας αλλά κυρίως σε επιχειρηματικές δραστηριότητες, έχει οικονομικές προεκτάσεις καθώς συμβάλουν στην αύξηση της απασχόλησης των ιδίων αλλά και του προσωπικού που προσλαμβάνουν, ενώ συμμετέχουν ενεργά στην οικονομική ανάπτυξη. Αν λάβουμε υπόψη τον σύνθετο κοινωνικό ρόλο των γυναικών, το αποτέλεσμα της συμβολής της γυναικείας επιχειρηματικότητας διαφοροποιείται σε σημαντικό βαθμό, σε σχέση με το οικονομικό μέγεθος της συμβολής. Το παράδειγμα της Ιρλανδίας, όπου η γυναικεία επιχειρηματικότητα απετέλεσε ένα κύριο άξονα ανάπτυξης, μπορεί να αποβεί χρήσιμο και για την Ελλάδα. Για την μέτρηση της αποτελεσματικότητας χρησιμοποιήθηκαν ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια. Γιατί σκοπός ήταν να τεθεί ένα πλαίσιο ανάπτυξης τόσο από την πλευρά της ανάλυσης των δεικτών καινοτομίας, όσο και από την ποιοτική κριτική (Για τα συμπεράσματα δες Κεφάλαιο 7).

Υπενθυμίζεται η πάγια ρήση του Lord Kelvin, «μόνο αν μπορείς να μετρήσεις κάτι, μπορείς να πεις ότι ξέρεις κάτι για αυτό».

Συγγραφείς


Χρήστος Κίτσος, Καθηγητής


Ιωάννης Χατζηκιάν, Επιστ. Συνεργάτης


Γιώργος Κορρές, Αν. Καθηγητής


Γιώργος Χάλκος, Αν. Καθηγητής
Σταματ. Χατζηδήμα, Αν Καθηγήτρια