Ανθρωποκτονία: Όταν ο κατηγορούμενος επικαλείται ψυχασθένεια...

Μπορεί ένας άνδρας που δολοφονεί τον αδελφό του - επειδή πίστεψε ότι είναι ο εραστής της γυναίκας του – να μην έχει επίγνωση της πράξης του λόγω ψυχικής ασθένειας; Η μήπως δεν είναι ψυχικά ασθενής και την ώρα που διέπραττε το έγκλημα, για λίγο έστω, βρέθηκε αντιμέτωπος «με διατάραξη των πνευματικών του λειτουργιών» με αποτέλεσμα να μην αντιλαμβάνονταν τι έκανε; Και αν δεν συμβαίνει τίποτα από αυτά και ο κατηγορούμενος είναι απλώς ένας στυγνός εγκληματίας χωρίς κανένα ψυχιατρικό άλλοθι;

Πώς θα τον αντιμετωπίσει το δικαστήριο, στο οποίο θα λογοδοτήσει για τις πράξεις του; Ως πρόσωπο που μπορεί να του αναγνωρίσει το ακαταλόγιστο των πράξεων του; Ως δράστη με περιορισμένο καταλογισμό ή ως πλήρους καταλογισμού που είχε, δηλαδή, επίγνωση των πράξεων του και άρα μπορούσε να αντιληφθεί και τις συνέπειές τους;

Απάντηση στα ρωτήματα αυτά - από τα πλέον κρίσιμα που αντιμετωπίζουν νομικοί και δικαστές σε μια ποινική δίκη - κλήθηκαν να δώσουν όσοι παραβρέθηκαν την περασμένη Κυριακή, στο δεύτερο Πανελλήνιο συνέδριο που διοργάνωσε η Ελληνική Ψυχιατροδικαστική Εταιρία (ΕΨΔΕ).

Στο πλαίσιο του συνεδρίου, πραγματοποιήθηκε αναπαράσταση ποινικής δίκης, με μέλη του δικαστηρίου εν ενεργεία δικαστές και πρόεδρό του, τον επίτιμο αρεοπαγίτη κ. Μιχάλη Μαργαρίτη γνωστό από την δίκη, σε πρώτο βαθμό, για την υπόθεση της «17 Νοέμβρη». Το ρόλο των ενόρκων είχε το κατάμεστο ακροατήριο, τα μέλη του οποίου με τη ψήφο τους «αποφάνθηκαν» για την αντιμετώπιση που πρέπει να έχει ο κατηγορούμενος.

Πρόκειται σύμφωνα με τους διοργανωτές του συνεδρίου για καινοτομία που στόχο είχε «να εξοικειώσει τους συμμετέχοντες με τη συνολική διαδικασία και τη βιωματική αίσθηση κατά την άσκηση της ψυχιατροδικαστικής».

Κεντρικό πρόσωπο στην υπόθεση που απασχόλησε το δικαστήριο -και μοναδικός κατηγορούμενος - ήταν άνδρας, πατέρας ενός ανήλικου κοριτσιού, ο οποίος το 2001 δολοφόνησε τον αδελφό του με 11 μαχαιριές, θεωρώντας ότι είναι ο εραστής της γυναίκας του και πατέρας του παιδιού του.

Το έγκλημα

Κρατώντας στον ώμο του ένα σάκο που, μεταξύ άλλων, περιείχε ένα «οδοντωτό μαχαίρι» και χειροπέδες, ο δράστης πήγε στο σπίτι του αδελφού του. Κάθισε στο μπαλκόνι και απόλαυσε τον καφέ που του έφτιαξε η νύφη του. Όταν ο αδελφός του μπήκε στο σπίτι του μαζί με το σκυλί του, εκείνος αφού του ζήτησε να βγάλει έξω από το διαμέρισμα το σκυλί, άρχισε την επίθεση.

Αρχικά, επιτέθηκε στη νύφη του, βάζοντας της το μαχαίρι στο λαιμό. Όταν ο αδελφός του προσπάθησε να τον εμποδίσει, του επιτέθηκε καταφέρνοντας του 11 μαχαιριές. Τα παιδιά του ζευγαριού που βρίσκονταν στο διαμέρισμα, κάλεσαν σε βοήθεια. Τις φωνές τους άκουσαν οι γείτονες, οι οποίοι έσπευσαν στο διαμέρισμα και κατάφεραν να αποσπάσουν το μαχαίρι από το δράση. «Μου τα πήρατε όλα, δεν μου αφήσατε τίποτα...» φέρεται να μονολογούσε ο κατηγορούμενος τη στιγμή του εγκλήματος.

Όπως δε έγινε γνωστό στο δικαστήριο, ο δράστης είχε επιτεθεί στη μητέρα πριν δολοφονήσει τον αδελφό του, επειδή εκείνη τον είχε απειλήσει ότι θα τον εγκαταλείψει για να μείνει με τον αδελφό του. Μάλιστα, πριν το έγκλημα έχει διακόψει τη φαρμακευτική αγωγή που του είχε χορηγηθεί και η σύζυγός του μετά από καβγά, τον είχε εκδιώξει από την οικογενειακή εστία.
Πρόκειται για αληθινή υπόθεση που απασχόλησε την ποινική δικαιοσύνη, λίγους μήνες μετά την αποκάλυψη του εγκλήματος. Ο δράστης συνελήφθη και παραπέμφθηκε σε δίκη για τις κατηγορίες της ανθρωποκτονίας από πρόθεση, της απόπειρας ανθρωποκτονίας και της οπλοχρησίας.

«Οι ψυχίατροι»

Στο δικαστήριο που «στήθηκε» για τις ανάγκες του συνεδρίου κλήθηκαν και κατέθεσαν δυο ψυχίατροι, τεχνικοί σύμβουλοι, που γνωμάτευσαν για την ψυχική υγεία του κατηγορουμένου. Οι πραγματογνωμοσύνες τους αν και αναγκαίες για το δικαστήριο δεν δεσμεύουν, σύμφωνα με τη νομοθεσία, τα μέλη του, δικαστές και ενόρκους.

Ο πρώτος πραγματογνώμονας που κατέθεσε μίλησε για ένα άνδρα «ο οποίος από τα 20 και μετά δεν τα καταφέρνει στη ζωή του» και ο οποίος «πάσχει από παρανοειδούς τύπου σχιζοφρένεια». Σύμφωνα με τον ίδιο, ο δράστης δεν ήταν σε θέση να αντιληφθεί ότι σκότωνε τον αδελφό του και για το  λόγο αυτό δεν θα πρέπει του καταλογιστεί η πράξη του.

Κατά τον τεχνικό σύμβουλο, ο κατηγορούμενος «ήθελε να κάνει παιδί με τη σύζυγό του ενώπιον του αδελφού του και είχε ακλόνητη πεποίθηση πως ο αδελφός του είναι ο πατέρας της κόρης του». Τέλεσε το έγκλημα – όπως είπε ο ίδιος - χωρίς να έχει ετοιμάσει κανένα σχέδιο διαφυγής.

Αντίθετα, η έτερη τεχνική σύμβουλος υποστήριξε στο δικαστήριο ότι ο δράστης είχε «απόλυτα οργανωμένο σχέδιο για τη δολοφονία του αδελφού του», «απόλυτη επίγνωση της πράξης του» και για το λόγο αυτό, πρέπει να του καταλογιστεί πλήρως η πράξη του.

«Δεν θυμάμαι»

Στην απολογία του ο κατηγορούμενος αποδέχθηκε τις πράξεις του, πλην όμως ανέφερε πως οι μνήμες του από τη στιγμή του εγκλήματος είναι συγκεχυμένες. «Πλέον αναγκάζομαι να δεχτώ όσα συνέβησαν με τη θεραπεία. Έχω συγκεχυμένες μνήμες, κάποια πράγματα τα θυμάμαι και κάποια όχι», είπε χαρακτηριστικά.

Ο δράστης ανέφερε πως αγαπούσε τον αδελφό του και πως του λείπει ακόμη και σήμερα. «Θυμάμαι περιόδους που έπαιρνα τα χάπια και θυμάμαι και περιόδους που δεν τα έπαιρνα και ένιωθα πολύ καλύτερα» είπε και συνέχισε: «είχα μαζί μου το μαχαίρι προς εκφοβισμο, δεν θυμάμαι να το έχω βάλει στο λαιμό του κάποιου....Πήγα στο σπίτι του αδελφού μου για να τηλεφωνήσει στη γυναίκα μου για να έρθει και να κάνουμε παιδί....»

Σύμφωνα μάλιστα με τους ισχυρισμούς του, έφερε μαζί του τις χειροπέδες για να δέσει τη γυναίκα του, όταν θα ερχόταν στο διαμέρισμα. Τότε, μπροστά στον αδελφό του θα συνευρίσκονταν μαζί της. Όπως είπε, αν της τηλεφωνούσε ο ίδιος εκείνη δεν θα ερχόταν ποτέ...

Η εισαγγελέας

Στην αγόρευσή της η εισαγγελέας περιέγραψε τον κατηγορούμενο ως άτομο «πλήρους λειτουργικότητας», το οποίο κατάφερε να σπουδάσει, να παντρευτεί και να γίνει πατέρας. «Ο κατηγορούμενος είχε προστριβές με την οικογένειά του και αυτές άρχισαν να διογκώνονται με την πάροδο του χρόνου. Του χορηγήθηκαν φάρμακα αλλά εκείνος δεν τα ελάμβανε με αποτέλεσμα η κατάστασή του να επιδεινωθεί...» ανέφερε.

Περιγράφοντας καρέ -καρέ το σκηνικό του εγκλήματος από τη στιγμή που ο δράστης επισκέφθηκε το σπίτι του αδελφού του μέχρι τη διάπραξη των εγκλημάτων του, η εισαγγελέας, τόνισε πως ο κατηγορούμενος προτίμησε να κάτσει στο μπαλκόνι του σπιτιού για να ελέγχει τις κινήσεις του θύματος του. «Ήθελε να δει πότε ο αδελφός του θα ανέβει στο σπίτι του. Είναι σίγουρο ότι ο κατηγορούμενος διέπραξε την ανθρωποκτονία και ο δόλος του ήταν δεδομένος… Είχε επίγνωση του τι έκανε και πως εκείνο που δεν μπορούσε να συγκρατήσει ήταν η επιθετικότητά του».

Με το σκεπτικό αυτό, η εισαγγελέας ζήτησε την ενοχή του κατηγορουμένου με μειωμένο καταλογισμό, σύμφωνα με το άρθρα 34 και 36 του Ποινικού Κώδικα.

Η ετυμηγορία

Την εισαγγελική πρόταση έκαναν δεκτή οι «ένορκοι» που συμμετείχαν στην αναπαράσταση της ποινικής δίκης, οι οποίοι με την ψήφο τους διαμόρφωσαν και την «ετυμηγορία» του δικαστηρίου. Κατά πλειοψηφία, έκριναν ότι ο δράστης πρέπει να κηρυχθεί ένοχος για τις πράξεις του με μειωμένο καταλογισμό.

Αξίζει να σημειωθεί πως ένοχο με μειωμένο καταλογισμό είχαν κρίνει τον δράστη και οι φυσικοί του δικαστές, στην πραγματική δίκη που έλαβε χώρα. Ο μειωμένος καταλογισμός συνεπάγεται σε αρκετές περιπτώσεις και μειωμένη ποινή, την οποία πάντως ο κατηγορούμενος εκτίει στη φυλακή.

Αντίθετα, η μειοψηφία– στην οποία ανήκει και ο πρόεδρος του «δικαστηρίου» Μ. Μαργαρίτης – είχε την άποψή ότι στον κατηγορούμενο πρέπει να αναγνωριστεί το ακαταλόγιστο των πράξεων του.

 Αν αυτή ήταν και η τελική ετυμηγορία του δικαστηρίου, αυτό θα σήμαινε πως δεν θα καταλογίζονταν στον δράστη τα συγκεκριμένα εγκλήματα, δεν θα του επιβάλλονταν ποινή φυλάκισης ή κάθειρξης και το δικαστήριο θα διέταζε τον εγκλεισμό του σε ψυχιατρείο στο όνομα της προστασίας της δημόσιας ασφάλειας.

Είναι πιθανό, ωστόσο, για το δράστη στον οποίο αναγνωρίστηκε το ακαταλόγιστο, να μην αλλάξει ποτέ το πλαίσιο της κράτησης, δηλαδή του εγκλεισμού του σε ψυχιατρείο. Και αυτό διότι ο παράγοντας που καθορίζει τη συνέχιση ή μη του εγκλεισμού του, αφορά στο αν εξακολουθεί να είναι επικίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια ή όχι.

Η Ελλάδα, εξάλλου, είναι η μοναδική χώρα παγκοσμίως που δεν διαθέτει ειδικά ψυχιατρικά νοσοκομεία για την αντιμετώπιση των ψυχικά διαταραγμένων δραστών. Εξαίρεση αποτελεί το τμήμα ακαταλόγιστων του Ειδικού Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, που παρέχει υπηρεσίες ψυχιατρικής φροντίδας για περισσότερα από 30 χρόνια σε ακαταλόγιστους ασθενείς της Βόρειας και Κεντρικής Ελλάδας.

Ο Ποινικός Κώδικας

Τα κρίσιμα αυτά ζητήματα, το πότε δηλαδή η πράξη δεν καταλογίζεται ή καταλογίζεται μερικώς στον δράστη, ρυθμίζουν τα άρθρα 34 και 36 του Ποινικού Κώδικα, τα οποία και αποτελούν τον βασικό «πυρήνα» της ελληνικής νομοθεσίας περί πνευματικών λειτουργιών, μειωμένης συνείδησης, κ.λπ.

Συγκεκριμένα, το άρθρο 34, που αναφέρεται στο ακαταλόγιστο, προβλέπει: «Η πράξη δεν καταλογίζεται στο δράστη αν, όταν τη διέπραξε, λόγω νοσηρής διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών ή διατάραξης της συνείδησης, δεν είχε την ικανότητα να αντιληφθεί το άδικο της πράξης του ή να ενεργήσει σύμφωνα με την αντίληψή του για το άδικο αυτό».

Το άρθρο 36, στο οποίο βρίσκει εφαρμογή ο μειωμένος καταλογισμός, ορίζει: «Αν εξαιτίας κάποιας από τις ψυχικές καταστάσεις που αναφέρονται στο άρθρο 34, δεν έχει εκλείψει εντελώς, μειώθηκε όμως σημαντικά η ικανότητα για καταλογισμό που απαιτείται κατά το άρθρο αυτό, επιβάλλεται ποινή ελαττωμένη (ά.83ΠΚ)» και ότι «Η διάταξη της προηγούμενης παραγράφου δεν εφαρμόζεται στην περίπτωση της υπαίτιας μέθης».

Τέλος, σύμφωνα με το άρθρο 69 του Ποινικού Κώδικα «αν κάποιος, λόγω νοσηρής διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών του (34ΠΚ), ή κωφαλαλίας (33) απαλλάχθηκε από την ποινή ή τη δίωξη για κακούργημα ή πλημμέλημα, για το οποίο ο νόμος απειλεί ποινή ανώτερη από έξι μήνες, το δικαστήριο διατάσσει τη φύλαξή του σε δημόσιο θεραπευτικό κατάστημα, εφόσον κρίνει ότι είναι επικίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια».