(Δια-αντί)λογοι παιδείας

Χρήστος Κίτσος* 


Εν αρχή ήν ο  Λόγος. Και ο Λόγος εκπορεύεται  εξ εκείνου του Υπουργείου το οποίο, ανεξάρτητα με το πώς λέγεται, απασχολείται με την Παιδεία της Χώρας. Δεν  γνωρίζω επακριβώς αν απασχολείται και καθοδηγεί ουσιωδώς τα θέματα «Παιδείας» ή παρέχει μια «φροντίδα γνώσεων» ή έστω κανόνες και μεθοδολογία «Εκπαίδευσης».

Σε μια εποχή που η Γνώση και η Καινοτομία συντελούν στην Οικονομική ευεξία, στην οποιαδήποτε καχεκτική οικονομικά χώρα, είναι αντιληπτό, νομίζω, ότι δεν προσφέρεται Γνώση, ούτε υπάρχει Καινοτομική διάθεση στους εργαζόμενους. Τα στατιστικά στοιχεία του πλήθους καινοτομιών της Ελλάδας, είναι εκατό φορές μικρότερα, από εκείνα μιας εταιρείας στην Ευρώπη. Και βέβαια όταν λέμε Ευρώπη, εννοούμε την Δυτική Ευρώπη. Tο δημιουργικό ερευνητικό πνεύμα μας δεν καινοτομεί από την εποχή της Σχολής της Αλεξάνδρειας.

 Όμως η  έπαρση παραμένει σταθερή, η  αμφισβήτηση των άλλων πρωτοστατεί  και, τελικά, αποτελεί ένα μόνο δείκτη άγνοιας και αγένειας. Τα μεμονωμένα  φωτεινά πνεύματα  αποτελούν λαμπρές εξαιρέσεις και όχι τον κανόνα. Άλλωστε, για αιώνες, κάθε τι το «Δυτικό» - όπως η κάθε νέα μορφή Γνώσης και Τέχνης - αντιμετωπίζετε με σκεπτικισμό και η αναφορά ήταν, κυρίως, στην «καθ’ ημάς Ανατολή». Προς την οποία όμως Ανατολή, μετά δυσκολίας μπορεί να αναφερθεί η αναγνώρισή της, η μελέτη της, η έρευνα, ο σχολιασμός, κλπ από την Ελληνική Κοινωνία. Δεν βλέπω άρθρα ή βιβλία για αυτή την, πράγματι, περίφημη Ανατολή, από Έλληνες στοχαστές και μελετητές….

Δεν βλέπω, για παράδειγμα, η Συρία να αναφέρεται σε κείμενα ως η αρχή της δημιουργίας των εικόνων (έστω και με αμφισβήτηση), ότι οι Άραβες  μετέφεραν τον Ευκλείδη και τον Αριστοτέλη στην Δύση, κα. Καμιά έντονη συγγραφική δραστηριότητα από εμάς για εμάς και γι αυτούς. Απλώς λόγια. Για να συντελούν στο να παραμένουν πάντα αληθή τα λόγια του ιεροφάντη του ναού του Άμμωνος : «Έλληνες, αεί παίδες».

Τώρα, σε μια  δύσκολη στιγμή, ανάμεσα στα τόσα άλλα, εγείρεται εκ νέου ο διάλογος για την Παιδεία. Να γίνει το ένα , να μην γίνει το άλλο. Όμως οι κουβέντες δεν είναι καθαρές : ακόμη δεν γνωρίζουμε αν ευσταθεί ένα ίδρυμα με 2 τμήματα να ορίζεται Παν-επιστήμιο!. Δεν είναι ξεκάθαρο – τι λένε οι περί τα πολλά τυρβάζοντες – αν κάποιο Παν- επιστήμιο μπορεί να είναι Οικονομικό, Γεωργικό με 4-5 τμήματα κλπ.

Πρέπει να ορισθεί τι εννοούμε Πανεπιστήμιο, όχι με Νόμους και άλλους Νόμους, μα εμείς, μόνοι μας, να αναφερθούμε σε αυτό και πάνω σε αυτό να οικοδομήσουμε. Για παράδειγμα ένα Πανεπιστήμιο δεν μπορεί να έχει λιγότερο από 15 τμήματα – ας μην αρχίσουμε την «κολοκυθιά». Πόσα τότε είναι τα Πανεπιστήμια? Δεν μπορεί ένα Πανεπιστήμιο με 2-3 τμήματα (χρήσιμα?) να μην έχει που να στεγασθεί και να στεγάζεται μέσα σε οργανωμένο ΤΕΙ, αντιλαμβάνεσθε…. Δεν κατανοείται πως πανεπιστήμιο πριν αποφοιτήσουν οι πρώτοι του φοιτητές, να αποκτήσει δηλαδή μια κάποια εμπειρία υπόστασης και ύπαρξης, παρέχει διδακτορικά! Δεν είναι ξεκάθαρο τι ποσοστό μεταπτυχιακών φοιτητών αντιστοιχεί στους προπτυχιακούς, άρα αν όλα αυτά τα μεταπτυχιακά τμήματα δικαιούνται ύπαρξης. Να πούμε 1 προς 5.

Και έτσι ξαφνικά, όπως ερχόταν η άνοιξη – όπως λέει και η στιχουργός – εφευρέθηκε, από τους περίτεχνους, εκείνους, γλωσσοπλάστες, με την αμφίβολη επιστημονική αναγνώριση, η έννοια της «επικάλυψης». Δημιουργείται πχ τμήμα Νοσηλευτικής, Πληροφορικής κλπ στα Πανεπιστήμια και εκ των υστέρων ανακαλύπτουν ότι υπήρχαν αντίστοιχα στα ΤΕΙ, άρα «επικαλύπτονται» και άρα να καταργηθούν τα πρώτα!! Οι ίδιοι, όμως, φευ, μένουν αδιάφοροι όταν οικοκυρική σχολή μετατρέπεται σε πανεπιστήμιο. Τα επιστημονικά και ακαδημαϊκά ενδιαφέροντα ορισμένων, φαίνεται, εστιάζονται στα συμφέροντα της αυλής τους.

Η συνένωση των  Ιδρυμάτων είναι εκ των ων ουκ άνευ. Είναι και η μοναδική ευκαιρία να πάψει διαιωνιζομένη η διαμάχη των τριτοβαθμίων ιδρυμάτων είτε ΑΕΙ και ΤΕΙ είτε μικρών και μη μικρών ιδρυμάτων. Για να υπάρχει μια σύγκριση μεγέθους οι εγκαταστάσεις πολλών Πανεπιστημίων είναι μικρότερες από την βιβλιοθήκη αρκετών Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων! Άρα συνένωση ΑΕΙ με ΤΕΙ, όπου τούτο είναι εφικτό, είναι επιβεβλημένη, και ας ληφθεί ειδική μέριμνα. Με το open goverment τώρα, βλέπουμε όλοι , όλους και μας προβληματίζει η ακαδημαϊκή ανέλιξη ορισμένων, η ταλαιπωρία άλλων, η δημοσιότητα που αποδίδεται σε κάποιους. Είναι, ακόμη, νόμιμο να έχει την δυνατότητα καθηγητής , να αποκοπεί των ακαδημαϊκών του δραστηριοτήτων για χρόνια και μετά να εμφανισθεί στη δημόσια πολιτική σκηνή.

Εμφανίζονται δείκτες διδασκομένων προς διδάσκοντες, ενώ οι διδάσκοντες είναι, πρακτικά, απόντες. Η έννοια του Τμήματος (Department) εστιάζεται σε ανούσιες και πολύωρες Γενικές Συνελεύσεις, που δεν οδηγούν πουθενά. Τα ΤΕΙ ευτύχισαν να μην έχουν το ιδιόρρυθμο εκείνο εκπαιδευτικό ρόλο του «βοηθού», που αποτελούσε εκπαιδευτική εκτροπή : ο καθηγητής δίδασκε και ο βοηθός έλυνε ασκήσεις! Η έννοια της ενιαίας ύλης δεν υπήρχε. Όμως όχι μόνο τότε, ακόμη και τώρα στα Πανεπιστήμια διδάσκουν, ως βοηθοί, οι μεταπτυχιακοί φοιτητές. Για να γίνει, έτσι, σαφής η αλήθεια της πρότασης : δεν παίζει ρόλο ΤΙ ξέρεις αλλά ΠΟΙΟΝ ξέρεις.

Δυο έννοιες  έχουν χάσει το νόημα τους στη Χώρα όπου ανθεί φαιδρά η πορτοκαλέα:
Η κρίση και  ο έλεγχος. Η μεν κρίση συνδέθηκε  με την επίκριση – ωσάν να πρέπει τον κρινόμενο να τον αποδείξουμε άχρηστο οπωσδήποτε. Ο έλεγχος ταυτίστηκε με την ατασθαλία – αφού γίνεται έλεγχος, κάτι να βρούμε, άσχετα αν είναι επιλήψιμο ή όχι.

Πολλές ταυτόχρονες καινοτομικές διαδικασίες, έχει αποδειχθεί, ότι δημιουργούν πολλές και ταυτόχρονες αντιδράσεις – δύσκολα αλλάζει η καθημερινότητα. Φαίνεται όντως ωραία ιδέα να υπάρχει εξωτερικός Manager στα ΑΕΙ, ΤΕΙ. Αυτό ήδη, υποτίθεται, γίνεται με τον γενικό γραμματέα τους. Ρόλος όμως που, σκοπίμως, υποβαθμίσθηκε, σπάνια δε προκηρύχθηκε η θέση. Το αντίστοιχο στο περιβάλλον Υγείας είναι ο εξωτερικός Πρόεδρος Νοσοκομείου – που όμως δεν μπορεί να αποφασίσει ποιοι δικαιούνται περίθαλψη στο Νοσοκομείο του και ποιοι όχι.

Άρα μια γενικότερη ιδέα είναι : συγκεκριμένες βελτιώσεις (adjustments) του συστήματος, όχι εκ βάθρων αλλαγές. Ώστε να απορροφηθούν,  να αποδώσουν, κι όχι να διχάσουν. Το βέλτιστο δεν υπολογίζεται άπαξ, μα με την γνωστή μέθοδο «hill climbimg». Δεν έχουμε προϊστορία ποιότητας (η οποία βέβαια επιβάλλεται εκ των άνω) και τούτο καθιστά ωραία εγχειρήματα καλής πρόθεσης, να μην επιτυγχάνονται(ουν) πάντοτε.

Η Γνώση είναι  δύναμη, έλεγε ο Francis Bacon. Αδύναμες κοινωνίες, άνευ Γνώσης, δεν είναι δυνατόν να γίνουν δυνατές από μόνες τους. Η Παιδεία της Χώρας ακολουθεί το ιστορικό γίγνεσθαι της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άρα αν ακολουθήσει τα πρότυπα αυτής, έχει, νομίζω, επιλέξει τον ορθό δρόμο προς την λύση στο χρόνιο πρόβλημα της παρερχομένης Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης.

*Ο  κ. Χ.  Κίτσος  είναι καθηγητής  στο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας