Ένας Έλληνας στην ελίτ των λίγων που έχουν δει τα αστέρια να γεννιούνται!

Ο έναστρος ουρανός είναι μαγευτικός για μας, ατελείωτο πεδίο έρευνας για τους αστροφυσικούς. Με το βραβεία MERAC της Ευρωπαϊκής Αστρονομικής Εταιρείας ο δρ Αρης Τρίτσης ανήκει στην ελίτ των λίγων που έχουν δει τα αστέρια να γεννιούνται και άκουσαν τη μουσική του Σύμπαντος.

Στα 32 του χρόνια ο Αρης Τρίτσης κατέκτησε την ύψιστη διάκριση της Ευρωπαϊκής Αστρονομικής Εταιρείας για σπουδές διδακτορικού επιπέδου. Τώρα πλέον ανοίγονται όχι δρόμοι, αλλά λεωφόροι μπροστά του και ήδη ζει στην Καμπέρα με τη σύζυγό του, όπου εργάζεται ως μεταδιδακτορικός υπότροφος στη Σχολή Αστρονομίας και Αστροφυσικής του Εθνικού Πανεπιστημίου της Αυστραλίας (ANU).

Η επικοινωνία μαζί του δεν σκοντάφτει σε καμία διαφορά ώρας ή χιλιομετρικής απόστασης καθώς πρόκειται για έναν άνθρωπο απόλυτα συνεπή και οργανωτικό. Η Καμπέρα του ατελείωτου πράσινου, των αστικών πάρκων και της ασφάλειας αυτή τη στιγμή τού χαρίζει μια ποιότητα ζωής που την έχει ανάγκη και τον ηρεμεί. Ο COVID-19 δεν τους έχει βάλει ακόμα σε καραντίνα, αλλά, όπως μου εξηγεί, «έχει έρθει και εδώ ο πανικός, με αποτέλεσμα να έχουν αρχίσει οι ελλείψεις σε αρκετά προϊόντα. Αυτή, νομίζω, είναι και μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε: να παραμείνουμε πολιτισμένοι με σεβασμό προς τους άλλους και να είμαστε πολύ προσεκτικοί χωρίς όμως να πανικοβαλλόμαστε».

O Aρης Τρίτσης γεννήθηκε στην Αθήνα αλλά η καταγωγή του είναι από την Ιθάκη. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων και συνέχισε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο University College London. Επέλεξε το Πανεπιστήμιο της Κρήτης για τη διδακτορική του διατριβή το 2014, γιατί διαπίστωσε ότι στο θέμα της έρευνας ήταν από τα πιο ενεργά της Ελλάδας και μάλιστα οι έρευνες αυτές εκπονούνται σε συνεργασία με επιστήμονες από τα μεγαλύτερα και πιο γνωστά πανεπιστημιακά ιδρύματα διεθνώς. «Με το που πήγα είδα ότι η Κρήτη ηγείται διεθνών πειραμάτων που σκοπεύουν να δώσουν απαντήσεις σε θεμελιώδη ερωτήματα της Φυσικής, της Αστρονομίας και της Κοσμολογίας», εξηγεί. Η επιλογή του δικαιώθηκε απόλυτα καθώς το θέμα της διατριβής που αφορούσε την αστρογένεση και την αστροφυσική των διαστρικών νεφελωμάτων τού χάρισε το βραβείο, ενώ στην επιστημονική επιθεώρηση «Science» η διεθνής επιστημονική κοινότητα χαιρέτισε τη διατριβή του ως το επίτευγμα που άνοιγε νέους δρόμους στην κατανόηση της αστρογένεσης.

Αναφέρεται στους εξαίρετους καθηγητές του στο σχολείο που του εξήγησαν πώς μπορεί να αντιληφθεί κάποιος τον κόσμο μέσα από τη Φυσική και τη μαγεία της αστροφυσικής. Μιλά για τον ενθουσιασμό που προκαλεί η έρευνα. Αυτοί οι δάσκαλοι αλλά και ο έναστρος ουρανός της Ιθάκης, μου εξηγεί, τον οδήγησαν από την απλή ενατένιση στη μελέτη του Σύμπαντος. Μιλάμε για νέφη-τηγανίτες, με κοτλέ επιφάνεια, για δονήσεις που παράγουν μουσική, για τα αστέρια που γεννιούνται κάθε 100 χρόνια όταν καταρρέουν τα νέφη. Ολα αυτά για μένα είναι ταξίδι σε άγνωστο σύμπαν, για τον ίδιο, όμως, αποτέλεσμα γνώσης που προήλθε ύστερα από ατελείωτες ώρες έρευνας.
«Ολα τα αστέρια γεννιούνται μέσα σε νέφη μοριακού υδρογόνου. Κάτω από την επίδραση της βαρύτητας οι πιο πυκνές περιοχές αυτών των μεσοαστρικών νεφών αρχίζουν να συμπυκνώνονται ώσπου κάποια στιγμή καταρρέουν και γεννιέται ένα αστέρι. Η διαδικασία της αστρογένεσης διαρκεί εκατομμύρια χρόνια, αλλά κατά μέσο όρο γεννιούνται περίπου 130 αστέρια σαν τον Ηλιο μας κάθε 100 χρόνια. Και κάπου εδώ ξεκινάει και το πρόβλημα που ταλαιπωρεί τους αστροφυσικούς για δεκαετίες. Αν η βαρύτητα είναι η μόνη δύναμη που παίζει σημαντικό ρόλο στη γέννηση των άστρων, τότε ξέροντας τη μάζα των μοριακών νεφών του Γαλαξία θα περιμέναμε ότι θα έπρεπε να γεννιούνται περίπου 20.000 αστέρια σαν τον Ηλιο μας κάθε 100 χρόνια. Το γεγονός ότι ο ρυθμός γέννησης των άστρων είναι πολύ μικρότερος από αυτόν που περιμένουμε σημαίνει ότι υπάρχει κάποια δύναμη που αντιτίθεται στη βαρύτητα και συγκρατεί τα μοριακά νέφη από το να καταρρεύσουν. Δύο είναι οι μηχανισμοί που έχουν προταθεί: τα μαγνητικά πεδία και η τύρβη. Στην περίπτωση του μοριακού νέφους Musca, δείξαμε ότι η κύρια δύναμη που αντιτίθεται στη βαρύτητα είναι το μαγνητικό πεδίο».

Καθετί που είναι βαρυσήμαντο από επιστημονική τεκμηρίωση μπορεί να έχει και μια ανάλαφρη πλευρά, καθώς μου εξηγεί ότι στην περίπτωση του Musca το αέριο συγκεντρώνεται όλο σε ένα επίπεδο, γι’ αυτό και μοιάζει με τηγανίτα! Και αυτό το νέφος-τηγανίτα δονείται και οι δονήσεις παράγουν μουσική. «Σε αυτή την εργασία μαζί με τον καθηγητή Κώστα Τάσση, ο “ήχος” ή το “τραγούδι” του Musca μάς μαρτύρησε το κατά τα άλλα καλά κρυμμένο μυστικό του σχήματός του. Το “τραγούδι” του Musca βέβαια είναι η ηχητική αναπαράσταση των συχνοτήτων κάποιων μαγνητικών κυμάτων που έχουν παγιδευτεί μέσα στο νέφος. Σε μια άλλη εργασία μαζί με την καθηγήτρια Βασιλική Παυλίδου βρήκαμε ότι ο “ήχος” ή τα κύματα που διαδίδονται μέσα σε άλλα νέφη μπορούν να μας μαρτυρήσουν την ένταση του μαγνητικού πεδίου του νέφους. Αφού λοιπόν ο “ήχος” μπορεί να μας φανερώσει τις ιδιότητες των νεφών θα έλεγα ότι είναι εξαιρετικά μελωδικός».

Κατά τη διάρκεια του διδακτορικού του δούλευε ακόμη και 15 ώρες την ημέρα: «Η έρευνα με απορροφούσε τόσο που ξεχνούσα να φάω ή να κοιμηθώ. Η Φυσική και η έρευνα δεν είναι εύκολη υπόθεση και κάθε καινούρια ανακάλυψη απαιτεί χρόνο, υπομονή, επιμονή και πολλή προσπάθεια. Οταν όμως φτάσει η στιγμή που το όριο το οποίο χωρίζει το γνωστό από το άγνωστο υποχωρεί και έχεις καταφέρει να συνεισφέρεις έστω και λίγο στη γνώση της ανθρωπότητας, τότε το συναίσθημα δεν περιγράφεται». Θεωρεί το βραβείο MERAC «την καλύτερη αναγνώριση που θα μπορούσα να ζητήσω για τη δουλειά μου. Πιθανά, εξαιτίας αυτού του βραβείου να ανοίξουν και καινούριες πόρτες στην καριέρα μου. Ωστόσο δεν νομίζω ότι θα αλλάξει κάτι ριζικά στη ζωή μου».

Αναρωτιέμαι αν ένας άνθρωπος που έχει αφιερώσει τη ζωή του στην έρευνα και τη μελέτη του Σύμπαντος μπορεί να έχει επαφή με τα επίγεια και γήινα. «Εννοείται», μου απαντά και συνεχίζει: «Ισα-ίσα που η ενασχόληση με την επιστήμη σού δίνει την ευκαιρία να ταξιδέψεις, να δεις πολλές χώρες και να γνωρίσεις πολλές διαφορετικές κουλτούρες και ανθρώπους». Συζητάμε για τα σχέδια του Τζεφ Μπέζος για τον εποικισμό του Αρη και του Ελον Μασκ για την κατάκτηση της Σελήνης. Δηλώνει υπέρ: «Αν θέλουμε να επιβιώσουμε ως είδος, θα πρέπει, κάποια στιγμή, να εποικίσουμε άλλους πλανήτες. Οι δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος είναι σίγουρα πάρα πολλές, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να το προσπαθήσουμε. Σε κάθε περίπτωση, ακόμη κι αν τα καταφέρουμε να εποικίσουμε άλλους πλανήτες, θα πρέπει οπωσδήποτε να φροντίσουμε τον πλανήτη από τον οποίο προερχόμαστε, το σπίτι μας». Θεωρεί πολύ πιθανό να υπάρχει ζωή εκτός του πλανήτη Γη. «Μέχρις ώρας έχουμε ανακαλύψει περισσότερους από 4.000 εξωπλανήτες, δηλαδή πλανήτες πέρα από το δικό μας ηλιακό σύστημα. Εξερευνώντας τη γειτονιά μας στον Γαλαξία έχουμε επίσης μετρήσει ότι περίπου το 15% ή το ένα στα έξι αστέρια έχει κάποιον εξωπλανήτη. Εάν αναλογιστεί κανείς ότι υπάρχουν μερικές εκατοντάδες δισεκατομμύρια αστέρια στον δικό μας Γαλαξία, τότε υπάρχουν και μερικές δεκάδες δισεκατομμύρια εξωπλανήτες. Επιπλέον, στους κατοικήσιμους πλανήτες η ζωή έχει στη διάθεσή της μερικά δισεκατομμύρια χρόνια ώστε να αναπτυχθεί. Τα μηδενικά στο τέλος των αριθμών συχνά ζαλίζουν, αλλά το συμπέρασμα είναι ένα: είναι εξαιρετικά απίθανο να μην υπάρχουν άλλοι πολιτισμοί στο Σύμπαν ή, για να δανειστώ μια φράση που συχνά αποδίδεται στον μεγάλο Καρλ Σέιγκαν, “αν είμαστε μόνοι στο Σύμπαν, τότε αυτό σίγουρα είναι μια απαίσια σπατάλη χώρου”».

Αγαπημένη του ταινία είναι φυσικά η «Επαφή» με την Τζόντι Φόστερ. Διαβάζει έργα μεγάλων φιλοσόφων, σκέφτεται να ζήσει για λίγα χρόνια ακόμα στο εξωτερικό, γιατί εκεί «γεννιούνται και αναπτύσσονται συνεργασίες. Θα ήθελα όμως να γυρίσω μόνιμα στην Ελλάδα όταν αποφασίσουμε με τη γυναίκα μου να μεγαλώσουμε την οικογένειά μας και να προσφέρω στα ελληνικά πανεπιστήμια».

Ενας επιστήμονας που μελετά τα άστρα θα μπορούσε να πιστεύει και στην αστρολογία; «Σίγουρα όχι. Αρχικά, η αστρολογία δεν επιδέχεται καμία λογική εξήγηση βάσει της Φυσικής, αυτής της Φυσικής πάνω στην οποία βασίζονται τα τηλέφωνα, οι υπολογιστές και η λειτουργία αμέτρητων αντικειμένων που χρησιμοποιούμε καθημερινά. Αλλά και οι αστερισμοί που τόσο συχνά επικαλούνται στην αστρολογία είναι απλώς νοητές γραμμές που έχουμε ορίσει αυθαίρετα, δεν σημαίνουν τίποτα. Για παράδειγμα, αν αγνοήσεις δύο-τρία αστέρια στον αστερισμό του Υδροχόου θα μπορούσες με λίγη φαντασία να δεις μια γάτα», μου λέει και εγώ επιμένω να σκέφτομαι τη μουσική που μπορεί να παράγει το νεφέλωμα-τηγανίτα και πώς μια διδακτορική διατριβή άνοιξε τον δρόμο για ανακαλύψεις για την εξέλιξη του Γαλαξία, τον σχηματισμό των άστρων και των πλανητών και την καλύτερη κατανόηση του Σύμπαντος ◆