Αλέξανδρος Σαμαράς: Ένας gentleman της αρχιτεκτονικής

Δεκαετία του ’50. Ο Αλέξανδρος Σαμαράς μαζί με τη γιαγιά του Βιργινία Δέλτα-Ζάννα, κόρη της Πηνελόπης Δέλτα, παρακολουθούν τις ανασκαφές στον αρχαίο χώρο της Δήλου. Δίπλα τους στέκονται σημαντικοί αρχαιολόγοι της εποχής. Η γιαγιά του αποτελούσε άλλωστε σημείο αναφοράς γι’ αυτόν. Τις Κυριακές όλη η οικογένεια περνούσε ώρες ολόκληρες συζητώντας για διάφορα θέματα - από λογοτεχνία μέχρι Ιστορία. Το όνομα της προγιαγιάς του εμφανιζόταν συχνά στις αναλύσεις των κειμένων, στην Iστορία την ίδια. «Εζησα σε μια οικογένεια άρρηκτα δεμένη με την τέχνη και τον πολιτισμό. Ο καρδιολόγος πατέρας μου και η μητέρα μου ήταν άνθρωποι της προσφοράς. Η μητέρα μου Ελένη υπήρξε πρόεδρος της ΧΕΝ Ελλάδος και πρόεδρος του Σώματος Ελληνίδων Οδηγών, ενώ δημιούργησε το Ιδρυμα Αναπτύξεως Κοινωνικής Εργασίας. Το σπίτι της γιαγιάς μου ήταν τόπος συνάντησης σημαντικών προσωπικοτήτων -από τον Κωνσταντίνο και την Ιωάννα Τσάτσου, τον Μανόλη Ανδρόνικο, τον Χρήστο Καρούζο, μέχρι τον Κώστα και την Αλίκη Δραπάνη, αλλά και τον Γιώργο Σεφέρη- που σίγουρα έπαιξαν τον ρόλο τους στη διαμόρφωση και της δικής μου προσωπικότητας. Από εκεί περνούσαν συνεχώς φίλοι. Ανθρωποι κοσμοπολίτες, φίνοι, φιλελεύθεροι. Μυηθήκαμε στην πραγματική ζωή από πολύ νωρίς. Τα καλοκαίρια πηγαίναμε στην Πύλο, τόπο καταγωγής του πατέρα μου, και κάναμε παρέα με τα παιδιά της περιοχής που παραμένουν φίλοι καρδιάς μέχρι σήμερα», αναφέρει. Τον ρωτώ πόσο έντονη ήταν η παρουσία της Πηνελόπης Δέλτα κατά τα παιδικά του χρόνια. Ψαχουλεύει στη βιβλιοθήκη του, μέχρι να εντοπίσει το «Εγχειρίδιον» του στωικού φιλοσόφου Επίκτητου, το οποίο παράφρασε από τα λατινικά στα νέα ελληνικά ο άντρας της Στέφανος Δέλτας. Εκεί υπάρχει η αφιέρωση της προγιαγιάς του: «Στον δισέγγονό μου με την ευχή να ακολουθήσει στη ζωή του όσα θεωρητικά θα πρεσβεύει».



Αποφοιτώντας από το Κολλέγιο Αθηνών, το οποίο είχαν ιδρύσει οι πρόγονοί του Εμμανουήλ Μπενάκης και Στέφανος Δέλτας, ο Αλέξανδρος Σαμαράς δεν σκέφτηκε ούτε στιγμή να ακολουθήσει τον δρόμο της Ιατρικής. Οι όμορφες πόλεις με τις κλασικές αρχιτεκτονικές γραμμές που είχε γνωρίσει στα οικογενειακά ταξίδια πάντα τον συνέπαιρναν. Ετσι επέλεξε το Amherst College στις ΗΠΑ. Συνέχισε με μεταπτυχιακά στο φημισμένο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. «Ολη μας η δουλειά είναι μοντέρνα από πλευράς προγραμματικής, τεχνικής και χαρακτήρα χώρων και εκφράζει την εποχή μας. Ωστόσο, πάντα αναζητούμε την “περιρρέουσα ατμόσφαιρα”, τα χαρακτηριστικά του τόπου, την τοπική κλίμακα, το τι ζητάει ο χώρος. Υπό αυτήν την έννοια η καλή αρχιτεκτονική είναι αναπόφευκτη. Ο τρόπος που ένα κτίριο ταιριάζει στο συγκεκριμένο περιβάλλον και την εποχή του δημιουργεί την αίσθηση του αναπόφευκτου», σημειώνει.

Ο Αλέξανδρος Σαμαράς διατηρεί από το 1978 το αρχιτεκτονικό γραφείο «Αλέξανδρος Σαμαράς και συνεργάτες» υπογράφοντας σημαντικά κτίρια τόσο στην Αθήνα όσο και σε άλλες πόλεις. Μερικά από τα εμβληματικότερα έργα του έχουν επιλεγεί για το βιβλίο του «Alexandros C. Samaras - Bridging Traditions» που εκδόθηκε πρόσφατα και παρουσιάστηκε την περασμένη εβδομάδα στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Σε παλαιότερη συνάντησή μας τον είχα ρωτήσει τι ονειρεύεται να κατασκευάσει στην Αθήνα. «Μια εθνική βιβλιοθήκη, ένα σύγχρονο πανεπιστημιακό συγκρότημα και ένα μουσείο μοντέρνας τέχνης. Εχει μεγάλη σημασία η οργάνωση χώρου σε επίπεδο πόλης. Η αρχιτεκτονική πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα ζήτημα καλών τρόπων. Στην πόλη πρέπει να ανήκεις, να νιώθεις μέρος της, κομμάτι του ιστού της», είχε απαντήσει. Επαγγελματίας που έχει ταυτίσει το όνομά του με τις ωραιότερες ανακαινίσεις διατηρητέων, διαθέτει στο επαγγελματικό του portfolio έναν μακρύ κατάλογο κτιρίων: από το Μπενάκειο Ιδρυμα Κηφισιάς, το κτίριο της εταιρείας Raycap στο Μαρούσι, το κτίριο της Interbank στη Βασιλίσσης Σοφίας και Μέρλιν, το Μέγαρο της οδού Αναγνωστοπούλου 35, το ξενοδοχείο «Κing George», το Μέγαρο Λόντου στη συμβολή Σόλωνος και Κανάρη μέχρι το ευφάνταστο κτίριο του νηπιαγωγείου του Κολλεγίου Αθηνών σε σχήμα ψαριού. «Πιστεύω στη συμφιλίωση του παλιού με το καινούριο. Για να γίνει πρέπει να υπάρχει κατ’ αντιστοιχία σεβασμός και γνώση των δύο παραμέτρων μέσα από την έρευνα και την αρχιτεκτονική στρατηγική που συνενώνει τους δύο αυτούς πόλους. Για μένα η αρχιτεκτονική που αφήνει έξω το παλιό ή το καινούριο είναι βαθιά απαισιόδοξη».

Αναρωτιέμαι αν κάποιο από τα έργα του κατέχει ιδιαίτερη θέση στην καρδιά του. «Κάθε κτίριο που δημιουργούμε είναι μοναδικό. Υπό αυτή την έννοια, αγαπώ όλα τα κτίρια που έχουμε κατασκευάσει, είναι σαν παιδιά μου», υπογραμμίζει. Η συζήτηση μας βγάζει εκτός συνόρων, σε πόλεις γνωστές για το ξεχωριστό αρχιτεκτονικό τους στίγμα. «Οι πόλεις που με συγκινούν χαρακτηρίζονται από ευγένεια», αναφέρει και διευκρινίζει: «H Φλωρεντία, η Ρώμη, η Βιέννη, η Βαρκελώνη, το Μόναχο, η Πράγα, το Παρίσι. Οι ιστορικές αυτές πόλεις έχουν τη δύναμη να ωθούν τη φαντασία σε πολλά επίπεδα και επομένως να εξάπτουν το ενδιαφέρον. Οι δρόμοι τους έχουν συνέχεια, τα κτίρια δεσπόζουν περήφανα. Παράλληλα, έχουν συγχρόνως και ανθρωπιά. Αυτή η αρχιτεκτονική άποψη είναι ακριβώς η αντίθετη του χυδαίου “κοίταξέ με” που το δίχως άλλο προδίδει αλαζονεία».

Ενα κόσμημα στην οδό Μπενάκη

Η οικία του Αλέξανδρου Σαμαρά, ένα πραγματικό αρχιτεκτονικό αριστούργημα, βρίσκεται στην Κηφισιά, στην οδό Μπενάκη. «Κάποτε η περιοχή ήταν γεμάτη δρόμους με πλατάνια και αμπολές κι εμείς ως παιδιά τριγυρίζαμε ανέμελα. Μέσα στο κτήμα είχαμε κότες, ταυράκια και αγελάδες, τις οποίες αρμέγαμε. Υπήρχε ένα μεγάλο οικόπεδο με σπίτια όλης της οικογένειας. Ομορφες εποχές με υπέροχες αναμνήσεις». Πίνουμε τον καφέ μας στο σαλόνι. Γύρω μας αρκετά παλιά έπιπλα συνθέτουν την πολύτιμη κληρονομιά της Πηνελόπης και του Στέφανου Δέλτα. Ενας καναπές μού κόβει την ανάσα: «Τον έκανε δώρο η προγιαγιά μου στη μητέρα μου την εποχή που παντρεύτηκε», μου λέει. Ο οικοδεσπότης έχει αναλάβει την ξενάγησή μου. Το γραφείο του με τις τεράστιες βιβλιοθήκες και τα αμέτρητα βιβλία είναι το στρατηγείο του. «Ο διώροφος χώρος είναι έτσι διαμορφωμένος ώστε να μπορώ να φτάνω κάθε βιβλίο απλώνοντας το χέρι, χωρίς σκάλα», σχολιάζει.

Από τους πλέον διακεκριμένους αρχιτέκτονες, ο Αλέξανδρος Σαμαράς δεν εξαντλεί τη δημιουργικότητά του αυστηρά στην επαγγελματική του δραστηριότητα. Είχε συμβάλει στην προσπάθεια ανάληψης των Ολυμπιακών Αγώνων (Αθήνα 1996), υπήρξε εκπρόσωπος του Δήμου Αθηναίων στον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου και Περιβάλλοντος της Αθήνας, πρόεδρος του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου, έχει διατελέσει επί σειρά ετών πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Κολλεγίου Αθηνών, ενώ ίδρυσε το Harvard Club of Greece για τους Ελληνες αποφοίτους. Σήμερα προΐσταται του Hellenic Harvard Foundation, το οποίο παρέχει υποτροφίες σε μεταπτυχιακούς φοιτητές που έχουν οικονομική ανάγκη. Στο συγκεκριμένο ίδρυμα, μάλιστα, θα δοθούν και τα έσοδα από το βιβλίο του.

Ακριβώς απέναντι από το γραφείο του βρίσκεται το γραφείο της γυναίκας του, της δραστήριας και αγαπητής στους κοινωνικούς κύκλους Ετας Παγίδα-Σαμαρά.«Η Ετα έχει μεγάλη αισθητική καλλιέργεια και φινέτσα, ενώ ταυτόχρονα είναι και πρακτική. Ολα αυτά τα χαρίσματά της με έχουν βοηθήσει αφάνταστα. Είμαστε συνοδοιπόροι με όλη τη σημασία της λέξης».