«Το έθνος και τα ερείπιά του»

«Το Έθνος και τα ερείπιά του. Αρχαιότητα, αρχαιολογία και εθνικό φαντασιακό στην Ελλάδα» του Γιάννη Χαμηλάκη, που θα παρουσιαστεί στο κτίριο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων (Ερμού 134-136, Θησείο), την Τετάρτη 19 Δεκεμβρίου στις 7 το απόγευμα, δεν είναι ένα ακόμα αρχαιολογικό βιβλίο.

Ο συγγραφέας του, καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον και συνδιευθυντής του ερευνητικού προγράμματος αρχαιολογίας και αρχαιολογικής εθνογραφίας στην Κουτρουλού Μαγούλα Φθιώτιδας, μετά από πολυετή έρευνα, συγκέντρωσε και τεκμηρίωσε με μοναδικό τρόπο συμπεριφορές και γεγονότα τα οποία, από τα τέλη του 18ου αιώνα, επέδρασαν στην εικόνα που έχουμε για την αρχαιότητα, αλλά κυρίως για τους εαυτούς μας.

Το βιβλίο καταπιάνεται με ζητήματα κοινωνικών ταυτοτήτων, αλλά και με τον κοινωνικό και πολιτικό ρόλο που διαδραματίζουν στις μέρες μας τα μνημεία και οι αρχαιότητες, θέματα δηλαδή που αφορούν όλους όσοι σχετίζονται με την Ελλάδα -είτε κατοικούν στη χώρα είτε αλλού. Δίνει, επίσης, ερεθίσματα για μια ευρύτερη συζήτηση γύρω από τον επαναπροσδιορισμό του νεοελληνικού φαινομένου σήμερα, συζήτηση που είναι ιδιαίτερα επίκαιρη, δεδομένης της αύξησης της ξενοφοβίας και της ρατσιστικής βίας.

«Έχω την αίσθηση ότι στη σημερινή συγκυρία, η κοινωνική ευθύνη των αρχαιολόγων και των άλλων ειδικών που ασχολούνται με την αρχαιότητα είναι ιδιαίτερα βαρύνουσα. Κι αυτό γιατί, όπως υποστηρίζω στο βιβλίο, η αρχαιολογία συνέβαλε καθοριστικά στη δόμηση του εθνικού φαντασιακού --όπως συμβαίνει και σε πολλές άλλες χώρες--, αλλά και στη συγκρότησή του ως μια οντολογία με έντονα στοιχεία μονολιθικότητας και σωβινισμού. Αυτό συχνά παίρνει και ρατσιστικά χαρακτηριστικά, στηριγμένα στην υποτιθέμενη πολιτισμική (και για ορισμένους «φυλετική») ανωτερότητα των θεωρουμένων ως προγόνων, αρχαίων Ελλήνων. Από την άλλη, σήμερα βλέπουμε να πραγματοποιούνται φασιστικές τελετές σε αρχαιολογικούς χώρους όπως στις Θερμοπύλες. Η κριτική αποτίμηση και η ιστορικοποίηση τόσο του αρχαιοελληνικού φαινομένου όσο και της δόμησης του νεοελληνικού εθνικού φαντασιακού στηριγμένου στην αρχαιότητα, λοιπόν, θα συμβάλει και στην προσπάθεια ενάντια στον ρατσισμό και την ξενοφοβία» δηλώνει ο Γιάννης Χαμηλάκης.

Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα: η Νοσταλγία για το όλον

Το θέμα των Μαρμάρων -ή Γλυπτών κατά πολλούς- του Παρθενώνα αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο στο βιβλίο. Δράττοντας την ευκαιρία, το ΑΠΕ-ΜΠΕ ρωτάει τη γνώμη του συγγραφέα. «Το βιβλίο δεν εξετάζει αν θα πρέπει η όχι να επιστραφούν τα Μάρμαρα, αλλά προσπαθεί να διερευνήσει την πολιτισμική βιογραφία τους, ξεκινώντας από τα κλασικά χρόνια μέχρι και σήμερα. Αυτή η βιογραφική προσέγγιση αναδεικνύει τον ιδιαίτερα πολυσήμαντο ρόλο τον Μαρμάρων για το εθνικό φαντασιακό αλλά και τη συνάντηση εθνικισμού και αποικιοκρατικής ιδεολογίας με κέντρο τα διαφιλονικούμενα αυτά αντικείμενα. Αυτή η αποικιοκρατική ιδεολογία εκφράζεται τόσο με τη βίαιη απομάκρυνσή τους από το μνημείο στις αρχές του 19ου αιώνα, όσο και από τη σημερινή νεο-αποικιακή ρητορική του Βρετανικού Μουσείου, που έχει αυτοανακηρυχθεί σε 'Universal Museum', μουσείο δηλαδή που έχει το δικαίωμα να αφηγείται την ιστορία όλης της ανθρωπότητας, σε αντίθεση με τα περιφερειακά ή εθνικά μουσεία. 'The whole world in our hands', ήταν ο σχετικός τίτλος άρθρου του διευθυντή του μουσείου στην Guardian, πριν από λίγα χρόνια», τονίζει.

Όσο για το «εθνικό φαντασιακό» που έχει αναπτυχθεί γύρω από τις συγκεκριμένες αρχαιότητες, ο ίδιος υποστηρίζει ότι το ενδιαφέρον γι' αυτές, που δεν προέρχεται μόνο από το κράτος και τις αρχές αλλά και από μεγάλο αριθμό ανθρώπων σε Ελλάδα και εξωτερικό, καθώς και ο λόγος και η ρητορική που τα συνοδεύουν, δείχνουν ότι δεν αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα, αλλά ως υποκείμενα.

«Ως ζώντα και αναπνέοντα όντα, διαμελισμένα και ακρωτηριασμένα, που υποφέρουν στην εξορία και επιθυμούν σφόδρα τον επαναπατρισμό τους. Θεωρούνται ως μέλη της εθνικής οικογένειας, γι' αυτό ίσως και ο λόγος περί ιδιοκτησίας έχει εγκαταλειφθεί από το ελληνικό κράτος. Η αντιμετώπισή τους αναδεικνύει ένα κεντρικό χαρακτηριστικό του ελληνικού εθνικού φαντασιακού, τη νοσταλγία για τον όλον, για την επανένωση των μελών του εθνικού σώματος» καταλήγει.

Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2007 στην αγγλική γλώσσα και στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 2012 από τις Εκδόσεις Εικοστός Πρώτος. Έχει τιμηθεί με το βραβείο Έντμουντ Κίλι (2009), ενώ είχε συμπεριληφθεί στη βραχεία λίστα (8 τίτλοι) του Βραβείου Ράνσιμαν (2008), διακρίσεις που αφορούν πρωτοεμφανιζόμενα βιβλία τα οποία είναι γραμμένα στα αγγλικά και έχουν ελληνική θεματολογία.