Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος μέσα από τα μάτια ενός εφήβου

Δημόσιο πρόσωπο με μεγάλη ισχύ τόσο στη Γερμανία όσο και στην Ευρώπη (ακόμη δεν έχει σβήσει ο απόηχος από το ποίημα που έγραψε πριν από λίγο καιρό για την Ελλάδα της κρίσης), βαθιά πολιτικοποιημένος, σύμβουλος του Βίλι Μπραντ, καθώς και με πλήθος άρθρα στο ενεργητικό του για τη διεθνή πολιτική σκηνή, ο Γκίντερ Γκρας έγινε γνωστός παγκοσμίως με την Τριλογία του Ντάντσιχ αποτελούμενη από τα μυθιστορήματα «Το ντενεκεδένιο ταμπούρλο» (1959), «Γάτα και ποντίκι» (1961) και «Σκυλίσια χρόνια» (1963).

Και στα τρία αυτά βιβλία ο Γκρας καταπιάνεται με την ανάδυση του ναζισμού και την οδυνηρή εμπειρία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τόπος της δράσης, η γενέτειρά του: το λιμάνι του Ντάντσιχ, που προσαρτήθηκε το 1939 στη Γερμανία, για να γίνει η απαρχή της πανευρωπαϊκής σύρραξης (είχε ανακηρυχθεί από το 1919, με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, ελεύθερη πόλη υπό την προστασία της Κοινωνίας των Εθνών).

Πρωταγωνιστικό ρόλο στο «Γάτα και ποντίκι», που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση Έμης Βαϊκούση (η μετάφραση της Αγγέλας Βερυκοκάκη, που κυκλοφόρησε το 1972 από τις εκδόσεις Διογένης, είναι σήμερα δυσεύρετη), αναλαμβάνει ένα δύσμορφο, αλλά ιδιαίτερα θεληματικό αγόρι: ο Γιόζεφ Μάλκε. Ο Μάλκε πρέπει να αντιμετωπίσει ένα βαρύ σωματικό κουσούρι: φέροντας ένα τεράστιο μήλο του Αδάμ, προσπαθεί να αναπληρώσει τη χαμένη του ακεραιότητα με διάφορα υπεράνθρωπα ανδραγαθήματα. Το αγόρι θα μείνει παρόλα αυτά σε όλη του τη ζωή προβληματικό και στο τέλος θα εξαφανιστεί από προσώπου γης, χωρίς να μπορέσει ποτέ κανένας να ανακαλύψει τα ίχνη του.

Με εικόνες αντλημένες από την παιδική ηλικία του Γκρας, το «Γάτα και ποντίκι» κάνει λόγο για τη φρίκη του πολέμου δίχως να τον βάλει ούτε μία στιγμή σε πρώτο πλάνο. Μια ομάδα εφήβων (τα παιδιά που περιβάλλουν τον Μάλκε άλλοτε θαυμάζοντας τις ικανότητές του κι άλλοτε περιγελώντας τη δυσμορφία του) περνάει τα καλοκαίρια της πάνω στο κουφάρι ενός ναυαγισμένου πολωνικού πλοίου απασχολημένη με το να ανακαλύπτει κάτω από την επιφάνεια του νερού τα πιο παράξενα εξαρτήματα. Στο μεταξύ οι τεράστιες ανθρώπινες απώλειες του μετώπου, οι άπειρες υλικές στερήσεις και η πορεία της Γερμανίας προς την αναπόφευκτη καταστροφή ζωγραφίζονται με σκοτεινά χρώματα στο βάθος της σκηνής, σχηματίζοντας μιαν εντελώς παράλογη καθημερινότητα.

Οι νεαροί ήρωες ανδρώνονται σ΄ένα περιβάλλον όλο και μεγαλύτερης εξαχρείωσης και η ιδιόρρυθμη προσωπικότητα του Μάλκε αποκτά γρήγορα μιαν έντονα συμβολική λειτουργία. Ο απεγνωσμένος του αγώνας για επιβίωση και η ανεξήγητη εξαφάνισή του σημαδεύουν την εσωτερική αποσάθρωση της Γερμανίας, που πιασμένη στα δόκανα της ναζιστικής θέλησης για δύναμη θα δει τη συνοχή της να διαλύεται, την ταυτότητά της να δοκιμάζεται θανάσιμα και τις αντοχές της να καταρρέουν ολοκληρωτικά. Κι όλα αυτά χωρίς το παραμικρό στοιχείο καταγγελίας. Η γραφή του Γκρας είναι διαποτισμένη από μιαν υπόγεια και ταυτοχρόνως σπαρακτική ειρωνεία, που μιλάει για τον κόσμο των ενηλίκων δίχως να σπεύσει να δώσει μικρομέγαλα χαρακτηριστικά στον Μάλκε και την παρέα του. Ένα βιβλίο που διατηρεί όλη την αρχική του ορμή και φρεσκάδα και εξηγεί πολύ καλά για ποιον λόγο ο Γκρας αναδείχθηκε σ’ ένα από τα σπουδαιότερα κεφάλαια της μεταπολεμικής γερμανικής λογοτεχνίας.

INFO

Ο Γκίντερ Γκρας γεννήθηκε το 1927, από Πολωνέζα μητέρα και Γερμανό πατέρα, στο Ντάντσιχ (το σημερινό Γκντανσκ της Πολωνίας).

Σε ηλικία δεκαπέντε ετών εργάστηκε στην Κρατική Υπηρεσία Εργασίας, θέλοντας να ξεφύγει από το οικογενειακό του περιβάλλον, ενώ δυο χρόνια αργότερα κατατάχθηκε, όπως έχει εξομολογηθεί στο βιβλίο του «Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι», στα Waffen SS. Μετά τον πόλεμο σπούδασε γλυπτική και γραφιστική στο Ντίσελντορφ και στο Βερολίνο.
 
Ανάμεσα στα πιο γνωστά έργα του είναι τα «Ο Μπουτ, τα ψάρι» (1979), «Δυσοίωνα κοάσματα» (1992), «Ένα ευρύ πεδίο» (1995), «Ο αιώνας μου» (1999) και «Σαν τον κάβουρα» (2002). Το 1999 πήρε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.