«Γάμοι Κόντρα στο Ρεύμα»: Εβραίοι και Χριστιανοί της Θεσσαλονίκης

Μέσα από τις μαρτυρίες των ίδιων των πρωταγωνιστών, η συγγραφέας, με σπουδές στην Ανθρωπολογία και συνεργάτις της επιστημονικής ερευνητικής ομάδας "Σχεδιάζοντας το Μουσείο της πόλης του Βόλου" του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μελετά τους μικτούς γάμους σε μια σχετικά μικρή πόλη, όπως η γενέτειρά της, στα μεταπολεμικά χρόνια, με έμφαση την τελευταία τριακονταετία.

Με την παράθεση των βιωματικών ωριμάνσεων των πρωταγωνιστών, η συγγραφέας ιχνηλατεί τον τρόπο λειτουργίας της συνείδησης του ατόμου που μπαίνει σε μικτό γάμο και "βάζει" το βιβλίο της στη δημόσια συζήτηση για την εθνοτική ταυτότητα στη σημερινή ελληνική κοινωνία.

Στους μικτούς γάμους, γράφει -μεταξύ άλλων- η Νένα Ζήση, προκύπτουν ζητήματα φύλου, ταξικά αλλά και θέματα "κυρίαρχης θρησκείας": πριν από τη θεσμοθέτηση του πολιτικού γάμου στην Ελλάδα το 1982, οι γυναίκες προσχωρούσαν στη θρησκεία του συζύγου και (συνήθως υποκρινόμενες και συμβιβαζόμενες) επιτελούσαν με συνέπεια τις νέες θρησκευτικές και τελετουργικές τους υποχρεώσεις.

Στις περισσότερες περιπτώσεις των θρησκευτικών μεταστροφών, απ' αυτές που μελέτησε η κ. Ζήση, δεν εντοπίζονται ταξικά χαρακτηριστικά, με εξαίρεση μερικές περιπτώσεις εύπορων εβραίων ανδρών. Οι μεταστροφές γίνονταν κυρίως από τη θρησκεία της μειονότητας προς τη θρησκεία της πλειονότητας, ενώ το γραφειοκρατικά επιβεβλημένο γεγονός της μεταστροφής ανάγκασε κάποιους να πάρουν την οδυνηρή για τους ίδιους απόφαση να διαλύσουν τη σοβαρή τους σχέση και κάποιους άλλους να μην παντρευτούν ποτέ.

Όντως, ο πολιτικός γάμος, όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο συγγραφέας Λέων Ναρ, που μαζί με τη συγγραφέα παρουσίασαν το βιβλίο στην πρόσφατη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης, "έλυσε τα χέρια" των μικτών ζευγαριών. "Παλαιότερα ήταν αδιανόητο να συμβεί κάτι τέτοιο. Έως τότε (1982), οι περισσότεροι απ' αυτούς που ήταν σε μια τέτοιου είδους σχέση είτε δεν παντρευόντουσαν καθόλου είτε το έκαναν σε άλλες χώρες" λέει χαρακτηριστικά.

Στο πλαίσιο της έρευνας που πραγματοποίησε η κ. Ζήση, αναδείχτηκαν επίσης η αδυναμία της παρωχημένης διαδικασίας των προξενιών να συντηρήσουν τη δυναμική της ενδογαμίας όσο και οι άλλες παράμετροι που διευκολύνουν την επιλογή μικτού γάμου- π.χ. ο ιδεολογικός προσανατολισμός, το "άνοιγμα" της κοινωνίας, ο συνεχώς μειούμενος αριθμός των εβραίων σε ηλικία γάμου. Αυτές και μία σειρά από άλλες παράμετροι διαμορφώνουν ένα πλαίσιο που δυσχεραίνει την επιλογή ενδογαμικής σχέσης και αυξάνει ραγδαία τον αριθμό των μικτών γάμων.

Το σκηνικό των μικτών γάμων αλλάζει, λοιπόν, άρδην με τη θέσπιση του πολιτικού γάμου καθώς το ανελαστικό της θρησκευτικής μεταστροφής, προκειμένου να τελεστεί γάμος πριν από το 1982, καθόριζε ένα αυστηρό θρησκευτικό πλαίσιο εντός του οποίου ήταν αναγκασμένα να κινηθούν τα ζευγάρια, ανεξαρτήτου θρησκεύματος. Το γεγονός ότι δεν χρειάζεται πλέον να αλλάξει την πίστη του προκειμένου να παντρευτεί λειτουργεί αποενοχοποιητικά και για τις δύο πλευρές και απλοποιεί τις σχέσεις με το συγγενικό περιβάλλον.

Χαρακτηριστική του κλίματος που επικρατούσε πριν είναι η αφήγηση του Ισαάκ, ο οποίος ανατρέχοντας στη δεκαετία του '60, θυμάται το σοκ των πεθερικών του, όταν έμαθαν ότι η κόρη τους είχε σχέση με εβραίο: "Τους πείραζε ότι ήμουν εβραίος, τίποτε άλλο [...] Θεωρήθηκε ότι την έκλεψα, αφού την πήρα χωρίς την άδεια των γονιών της. Έγινε μεγάλο θέμα, μας έγραψε και η εφημερίδα... ο αδελφός της ήρθε και με απείλησε... μας πήγαν στο Τμήμα [...] Για να παντρευτώ γύρισα όλες τις εκκλησίες της Ελλάδος".

Μία άλλη παράμετρος που εξετάζεται στο βιβλίο είναι αυτή της επιλογής θρησκεύματος του παιδιού στο πλαίσιο ενός μικτού γάμου, μία φορτισμένη συναισθηματικά απόφαση για τα ζευγάρια, αλλά και η ονοματοδοσία και κατ' επέκταση η βάφτιση ή μη του παιδιού. Ενώ, μέσα από τις αφηγήσεις "ξεπηδά" και ο αντισημιτισμός που βίωσαν γυναίκες της εποχής που από χριστιανές έγιναν εβραίες. Μια τέτοια περίπτωση είναι αυτή της Φλώρας, η οποία περιγράφει ένα περιστατικό στη δεκαετία του '70, στον Βόλο, που είχε επίδραση όχι μόνο στην ψυχολογία της ίδιας και των παιδιών της: "Ένα πρωί που τα παιδιά ήταν στο σχολείο βγαίνω στην αυλή του σπιτιού μας και βλέπω έναν τεράστιο αγκυλωτό σταυρό με μαύρο... τρελάθηκα [...] όταν γύρισαν από το σχολείο τα παιδιά τα έβαλαν μαζί μου... άρχισαν να φωνάζουν, η μεγάλη μου κόρη μου επιτέθηκε... τα μικρά κλαίγαν...".

 Ένα άλλο, ιδιαίτερο, στοιχείο που αναδείχθηκε μέσα από την έρευνα της Νένας Ζήση είναι ο ρόλος που παίζει η ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ στον ψυχισμό των εβραίων του Βόλου, όχι τόσο ως οντότητα κρατική όσο σαν σύμβολο του εβραϊσμού. Ακόμη και εκείνοι που ξεκινούσαν από ουμανιστικές και ιδεολογικές αφετηρίες, στο πλαίσιο των συνεντεύξεων για την έρευνα, και απέρριπταν τις κυβερνητικές πολιτικές του Ισραήλ, κατά τη διάρκεια της συνομιλίας διαχώριζαν την πολιτική διαχείριση από την ιδέα του εβραϊσμού, τους συμβολισμούς που εμπεριέχονται σ' αυτόν και τη σημασιολογική σπουδαιότητά του για τους εβραίους της Διασποράς, αναφέρει χαρακτηριστικά η συγγραφέας.

Κοινή διαπίστωση, σημειώνει, ήταν ότι ο μικτός γάμος και η κατά κάποιον τρόπο ενσωμάτωση στη χριστιανική κοινωνία δεν τους τονώνει την αίσθηση ασφάλειας τόσο, όσο η ύπαρξη και η αυτονομία του κράτους του Ισραήλ. Ακόμη, στο πίσω μέρος του μυαλού των περισσότερων είναι η αίσθηση ότι η Ιστορία μπορεί να επαναληφθεί και να προκύψουν νέοι ξεριζωμοί, προγραφές και διώξεις...