Σαν σήμερα: 88 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου Έλληνα Μάνου Χατζιδάκι

Ο συνθέτης της ελληνικής ψυχής, ο πρωτοπόρος αστός, ο απόλυτα ελληνικός Μάνος Χατζιδάκις γεννήθηκε σαν σήμερα το 1925.

Μια μουσική ιδιοφυία, ένας άνθρωπος πολύπλευρος και πολυσχιδής, ένας άνθρωπος που πρόσφερε στη μουσική και στους νέους όσο λίγοι, ένας μεγάλος Έλληνας. Ο Μάνος Χατζιδάκις, αν ζούσε, θα ήταν σήμερα 88 ετών.

Η Ξάνθη, η Αθήνα και ο θάνατος του πατέρα του

Ο Χατζιδάκις περιγράφει ο ίδιος την πόλη της Ξάνθης έτσι όπως την βίωσε από τη μέρα που γεννήθηκε : «Γεννήθηκα στις 23 του Οκτώβρη του 1925 στην Ξάνθη τη διατηρητέα κι όχι την άλλη τη φριχτή που χτίστηκε μεταγενέστερα από τους εσωτερικούς της ενδοχώρας μετανάστες. Η συνύπαρξη εκείνο τον καιρό ενός αντιτύπου της μπελ-επόκ, με αυθεντικούς τούρκικους μιναρέδες, έδιναν χρώμα και περιεχόμενο σε μια κοινωνία-πανσπερμία απ' όλες τις γωνιές της Ελλαδικής γης, που συμπτωματικά βρέθηκε να ζει σε ακριτική περιοχή και να χορεύει τσάρλεστον στις δημόσιες πλατείες... Είμαι ένα γέννημα δύο ανθρώπων που καθώς γνωρίζω δεν συνεργάστηκαν ποτέ, εκτός απ' την στιγμή που αποφάσισαν την κατασκευή μου. Γι' αυτό και περιέχω μέσα μου χιλιάδες αντιθέσεις κι όλες τις δυσκολίες του Θεού».

Η οικογένεια του Χατζιδάκι θα μετακομίσει στην Αθήνα το 1932, καθώς οι γονείς του χωρίζουν και εκεί ο Μάνος θα φοιτήσει σto σχολείo. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1938, ο πατέρας του πεθαίνει σε αεροπορικό δυστύχημα, γεγονός που θα επιφέρει μεγάλες οικονομικές δυσχέρειες στην οικογένεια και θα στιγματίσει τον Χατζιδάκι.

Αυτό που δεν γνωρίζουν πολλοί για τον συνθέτη, καθότι πάντα διατηρούσε την αστική του ευγένεια άθικτη (και πολλές φορές την χρησιμοποιούσε και ως πρόσχημα για να διατηρήσει μια αντικειμενικότητα), είναι ότι εκείνη την περίοδο της ζωής του, θα δουλέψει σκληρά για να βοηθήσει την οικογένειά του. Θα εργαστεί ως φορτοεκφορτωτής στο λιμάνι, παγοπώλης στο εργοστάσιο του Φιξ, υπάλληλος στο φωτογραφείο του Μεγαλοκονόμου και βοηθός νοσοκόμος στο 401 στρατιωτικό νοσοκομείο.

Παρ' ότι δουλεύει τόσο σκληρά, ο Μάνος θα ξεκινήσει μέσα στην Κατοχή μαθήματα μουσικής, παρακολουθώντας ανώτερα θεωρητικά μαθήματα με τον Μενέλαο Παλλάντιο, την περίοδο 1940 - 1943, ενώ ξεκινά και σπουδές Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, τις οποίες όμως δεν θα ολοκληρώσει ποτέ.

Οι πρώτες επιρροές

Ο ίδιος είχε πει ότι οι πρώτες επιρροές στη μουσική του ήταν «ο Ερωτόκριτος, ο Στρατηγός Μακρυγιάννης, το Εργοστάσιο του Φιξ, ο Χαράλαμπος του «Βυζαντίου», το υγρό κλίμα της Θεσσαλονίκης και τα άγνωστα πρόσωπα που γνώριζα τυχαία και παρέμειναν άγνωστα σ' όλα τα χρόνια τα κατοπινά. Στην κατοχική περίοδο συνειδητοποίησα πόσο άχρηστα ήτανε τα μαθήματα της Μουσικής, μια και μ' απομάκρυναν ύπουλα απ' τους αρχικούς μου στόχους που ήταν να επικοινωνήσω, να διοχετευτώ και να εξαφανιστώ, γι' αυτό και τα σταμάτησα ευθύς μετά την Κατοχή».

Εκείνη την περίοδο θα κάνει καινούργιες γνωριμίες και θα μπει σε έναν κύκλο ανθρώπων που θα σχηματίσουν την γενιά που θα αποτελέσει το εργοστάσιο παραγωγής κουλτούρας στην Ελλάδα της μεταπολεμικής περιόδου, όπως οι ποιητές Νίκος Γκάτσος, Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Άγγελος Σικελιανός και ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης.

Το 1944 θα κάνει την πρώτη του εμφάνιση ως μουσικός, μόλις 19 ετών με την συμμετοχή του στο Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν. Ο Κουν με τον οποίο θα συνεργαστεί για τα επόμενα 15 χρόνια, θα είναι και αυτός που θα τον προτρέψει να αφοσιωθεί αποκλειστικά στη μουσική.

Το ρεμπέτικο και το θέατρο - Η γνωριμία με τη Μερκούρη

Ο Χατζιδάκις ανακαλύπτει το ρεμπέτικο τραγούδι λίγο μετά το τέλος της Κατοχής και θα το μελετήσει εις βάθος, ίσως ο πρώτος συνθέτης που θα εκτιμήσει την αξία του τόσο νωρίς και θα το δηλώνει συνεχώς. Όπως θα αποδειχτεί δεν θα είναι η πρώτη φορά που θα είναι πρωτοπόρος και οραματιστής.

Το 1950 θα αποτελέσει ιδρυτικό στέλεχος και καλλιτεχνικό διευθυντή του Ελληνικού Χοροδράματος της Ραλλούς Μάνου, όπου παρουσιάζει τα τέσσερα μπαλέτα του, αλλά και θα συνεργαστεί με την Μαρίκα Κοτοπούλη για την "Ορέστεια" του Αισχύλου. Εκείνη την περίοδο θα γνωρίσει και την νεαρή ηθοποιό Μελίνα Μερκούρη που παίζει στον θίασο της Κοτοπούλη, με την οποία θα έχει μια βαθιά φιλία με έντονες διακυμάνσεις, που θα κρατήσει για όλη τους τη ζωή.

Θα αποτελέσουν και οι δύο ένα αχτύπητο δίδυμο και ένα ζευγάρι που θα προωθήσει την Ελλάδα παγκοσμίως. Πολλοί έλεγαν πως η σχέση αυτή ήταν ερωτική παραμένοντας πάντοτε όμως πλατωνική.

Δείτε εδώ στιγμιότυπο από την τελευταία τους δημόσια εμφάνιση μαζί





Η δημιουργική «έκρηξη»

Από το 1957 ξεκινά μία περίοδος έντονης δημιουργικής δράσης. Ο Χατζιδάκις συνθέτει ασταμάτητα για το θέατρο και τον κινηματογράφο, όπου το έργο του γνωρίζει μεγάλη δημοφιλία, ενώ παράλληλα γράφει πολλά σημαντικά μουσικά έργα. Το 1961 του απονέμεται το βραβείο Όσκαρ για το τραγούδι "Τα παιδιά του Πειραιά", από την ταινία του Ζυλ Ντασσέν "Ποτέ την Κυριακή".

Η βράβευση αυτή του δίνει παγκόσμια δημοσιότητα, την οποία ο Χατζιδάκις προσπαθεί να αποφύγει με κάθε τρόπο. Άλλωστε ο ίδιος τόνιζε συνεχώς: «Αδιαφορώ για τη δόξα. Με φυλακίζει μες στα πλαίσια που καθορίζει εκείνη κι όχι εγώ».

Ο Χατζιδάκις θα γράψει εκείνη την περίοδο έργα όπως η μουσική για τη "Μήδεια" του Ευριπίδη (1958), το "Παραμύθι χωρίς όνομα", του Ι. Καμπανέλλη (1959) το "Ο κύκλος με την κιμωλία" του Μπρεχτ, η "Οδός ονείρων" (1962), αλλά και "Το χαμόγελο της Τζοκόντα" -δέκα τραγούδια για ορχήστρα γραμμένα αρχικά για φωνή και συγκεκριμένα για τη Ζακλίν Ντανό (Παρίσι, 1962).

Θα ταξιδέψει στην Αμερική με την Μελίνα Μερκούρη, για να γράψει τη μουσική για το Ίλια Ντάρλινγκ που ανεβαίνει στο Μπρόντγουέι.



Το Όσκαρ






Το 1961 θα κερδίσει το Όσκαρ για το “Ποτέ την Κυριακή” της ταινίας “Τα παιδιά του Πειραιά” του Ζυλ Ντασσέν -το τραγούδι ηχογραφήθηκε σε περίπου 15 γλώσσες. Η καριέρα του Χατζιδάκι θα απογειωθεί και θα συνεργαστεί με μεγάλους διεθνούς μουσικούς και συνθέτες όπως ο Μορίς Μπεζάρ.

Μετά το 1972 θα επιστρέψει στην Ελλάδα και θα συνεχίσει ακούραστα να συνθέτει αλλά και να μεταλλάσσει το μουσικό γούστο του νεοέλληνα. Θα ιδρύσει το μουσικό καφεθέατρο "Πολύτροπο".

Η περίοδος αυτή, μέχρι το τέλος της ζωής του, θεωρείται η περισσότερο ώριμη στη μουσική του σταδιοδρομία και σηματοδοτείται με την ηχογράφηση του "Μεγάλου Ερωτικού".

Σε όλο αυτό το διάστημα με τη Χούντα των συνταγματαρχών στην Ελλάδα, ο Χατζιδάκις θα ψυχρανθεί με τη Μελίνα Μερκούρη, η οποία είναι εξόριστη στο Παρίσι. Παρ' όλα αυτά, η φιλία τους θα αντέξει στο χρόνο και με την επιστροφή της Μερκούρη στην Ελλάδα θα συνεχίσουν να δημιουργούν μαζί.

Παρατηρητής και σχολιαστής μιας Ελλάδας που τον απογοητεύει

Η πολυεπίπεδη δραστηριοποίηση του Χατζιδάκι στο χώρο της τέχνης και οι παρεμβάσεις του στα κοινά κορυφώνονται την περίοδο αυτή. Η Ελλάδα της μεταπολίτευσης και της νεόπλουτης μανίας που θα χαρακτηρίσει τους Έλληνες για περίπου 30 χρόνια, ξενίζει τον Χατζιδάκι, ο οποίος θα παραμείνει, έστω και στη μεγαλύτερή του ηλικία, ένας οξύς παρατηρητής της κοινωνίας και ένας ρηξικέλευθος σχολιαστής.

Διορίζεται αναπληρωτής γενικός διευθυντής της Λυρικής Σκηνής για το διάστημα 1975-1977, ενώ την περίοδο 1975-1982 αναλαμβάνει καθήκοντα Διευθυντή της Κρατικής Ορχήστρας καθώς και Διευθυντή του κρατικού ραδιοσταθμού Τρίτο Πρόγραμμα.

Η παρουσία του στο Τρίτο Πρόγραμμα αποτελεί μέχρι σήμερα σημείο αναφοράς για την ελληνική ραδιοφωνία, και σηματοδοτεί -ίσως- την ποιοτικότερη περίοδο του ραδιοσταθμού.

Ο Χατζιδάκις θα πεθάνει το 1994 λίγο μετά την αγαπημένη του Μελίνα Μερκούρη.


Μαζί με τον Μίκη Θεοδωράκη θεωρούνται οι δύο σημαντικότεροι μουσικοσυνθέτες της νεώτερης ελληνικής ιστορίας.

Επιλεγμένη εργογραφία

• Λεωφορείον ο πόθος (θέατρο, τργδ: «χάρτινο το φεγγαράκι») 1949

• Μαγική πόλις (κινηματογράφος, τργδ «Μια πόλη μαγική») 1954

• Σουίτα για βιολί και πιάνο, ερ. 7α 1954

• Στέλλα (κινηματογράφος), 1955

• Ο κύκλος με την κιμωλία, ερ. 13 (θέατρο) 1957

• Παραμύθι χωρίς όνομα, ερ. 11 (θέατρο) 1959

• Όρνιθες, ερ. 14 (Αρχαία κωμωδία) 1959

• Η κλέφτρα του Λονδίνου (θέατρο) 1961

• Οδός ονείρων, ερ.20 (θέατρο) 1962

• Μαγική πόλις (θέατρο, σε συνεργασία με τον Μ. Θεοδωράκη) 1963

• America – America (κινηματογράφος) 1963

• Το χαμόγελο της Τζοκόντα, ερ. 22 (για ορχήστρα) 1964

• Δεκαπέντε Εσπερινοί (διασκευή τραγουδιών για ορχήστρα) 1964

• Μυθολογία, ερ. 23 (κύκλος τραγουδιών) 1965

• Καπετάν Μιχάλης, ερ24 (θέατρο) 1966

• Blue (κινηματογράφος) 1967

• Reflections, ερ. 27 (10 τραγούδια με το New York Rock ‘n’ Roll Ensemble) 1968

• Επιστροφή (κύκλος τραγουδιών) 1970

• Ο Μεγάλος Ερωτικός, ερ. 30 (κύκλος τραγουδιών) 1972

• Αθανασία ερ. 31α (κύκλος τραγουδιών) 1975

• Τα παράλογα, ερ. 32 (κύκλος τραγουδιών) 1976

• A la recherché de l’ Atlantide I & II (ντοκυμαντέρ) 1977

• Οι μπαλάντες της οδού Αθηνάς, ερ. 42 (κύκλος τραγουδιών) 1983

• Τριάντα Νυχτερινά (διασκευή τραγουδιών για ορχήστρα) 1983

• Σκοτεινή Μητέρα, ερ. 45 (κύκλος τραγουδιών) 1986

• Ήσυχες μέρες του Αυγούστου (κινηματογράφος) 1992

• Αμοργός, ερ. 46 (καντάτα, ανολοκλήρωτο, εκδόθηκε μετά τον θάνατο του συνθέτη) 1992

• Τα τραγούδια της αμαρτίας, ερ. 50 (κύκλος τραγουδιών) 1994