Ιστορίες από το νεοελληνικό θέατρο

Το κείμενο της σελίδας 348 φτιάχνει από μόνο του μια μεγάλη σκηνή όπου δίνει ζωή στα πρόσωπα των λέξεων. «Στο αρχαιοπρεπές αλλά μισοχτισμένο ακόμη σπίτι της οικογένειας Ντάνκαν που έφερε τη μεγαλόπρεπη ονομασία Αγαμέμνονος Μέλαθρον, στις αθηναϊκές ερημιές της συνοικίας του Κοπανά, στο σημερινό Βύρωνα, στους πρόποδες του Υμηττού, με θέα το αναμαρμαρωμένο Παναθηναϊκό Στάδιο κι ακόμη πιο πέρα την Ακρόπολη, η δραπέτισσα του Δυτικού Κόσμου Εύα θα συναντήσει για πρώτη φορά τον αδελφό της Πηνελόπης Άγγελο, πάνω από ένα αρχαϊκής λιτότητας δείπνο, εφοδιασμένο αποκλειστικά με μέλι και χόρτα του βουνού. Και θα πάρει την απόφαση να συνδέσει τη ζωή της μαζί του». Δύο σελίδες νωρίτερα ο συγγραφέας μας γνωρίζει και την υπόλοιπη ομάδα των πρωταγωνιστών μεταξύ των οποίων η Πηνελόπη Σικελιανού –Ντάνκαν που «έψαλλε για χάρη της στις συναντήσεις τους τροπάρια της Ορθόδοξης εκκλησίας και δημοτικά τραγούδια της πατρίδας της («κλέφτικα»)».

Πρόκειται για μια μικρή ιστορία από την «ελληνική περιπέτεια» της Εβελίνας Ντάνκαν – όπως ήταν το αυθεντικό πλήρες όνομα της πρώτης συζύγου του Άγγελου Σικελιανού- που μπορεί κανείς να βρει και να διαβάσει, μεταξύ άλλων, μικρών αλλά και μεγάλων ιστοριών που διαμόρφωσαν την πορεία του νεοελληνικού θεάτρου στο βιβλίο του Θόδωρου Χατζηπανταζή με τίτλο «Ρωμαίικος Συβολισμός» και με επεξηγηματικό υπότιτλο: «Διασταύρωση εγχώριας λαϊκής παράδοσης και ευρωπαϊκής πρωτοπορίας στο νεοελληνικό θέατρο ή Θέατρο και εθνική ταυτότητα στην Ελλάδα». Όπως αναφέρεται σε ένα ενημερωτικό σημείωμα για την έκδοση: Ο όρος «ρωμαίικος συβολισμός» επινοήθηκε από τον πολυσυζητημένο γλωσσικό αναμορφωτή Γιάννη Ψυχάρη στο γύρισμα του 19ου προς τον 20ό αιώνα, προκειμένου να δοθεί όνομα στο ορμητικό ρεύμα της εποχής για τη διασταύρωση εγχώριων λαϊκών παραδοσιακών στοιχείων και ευρωπαϊκών πρωτοποριακών αναζητήσεων κατά τη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας των Νεοελλήνων.

Το βιβλίο αποτελεί έκδοση του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Στο σημείο αυτό δύο χρήσιμες υπομνήσεις: Η πρώτη έχει να κάνει με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών. Το Ινστιτούτο είναι ένα από τα έξι Ινστιτούτα της οικογένειας του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ). Στην ίδια οικογένεια του ΙΤΕ ανήκουν και οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Οι τελευταίες – 100% αυτοχρηματοδοτούμενες εδώ και χρόνια- λειτουργούν ως ανεξάρτητο μη κερδοσκοπικό εκδοτικό ίδρυμα στα πλαίσια του ITE, το οποίο τις στηρίζει από πλευράς υποδομής και λογιστικών υπηρεσιών.
Η δεύτερη υπόμνηση έχει να κάνει με το βιβλίο και τον συγγραφέα. Στο site του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών διαβάζω: « Ο Τομέας Θεατρολογίας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών διοργανώνει συνέδριο με τίτλο Ιστορία και Ιστοριογραφία του Νεοελληνικού Θεάτρου. Το συνέδριο θα διεξαχθεί 1-3 Ιουνίου 2018, στην αίθουσα διαλέξεων του Ινστιτούτου. Στη συνάντηση αυτή, συγκεντρώνονται ερευνητές θεατρολογίας από πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα όλης της χώρας. Το συνέδριο είναι αφιερωμένο στον 80χρονο σήμερα Θόδωρο Χατζηπανταζή, ιδρυτή του ερευνητικού προγράμματος Θεατρολογίας του ΙΜΣ και Ομότιμο Καθηγητή Θεατρολογίας του Τμήματος Φιλολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης».

Αν κανείς – έχοντας τον χρόνο αλλά και τη διάθεση- διαβάζει το πρόγραμμα του συνεδρίου θα διαπιστώσει ότι οι ομιλίες και οι παρεμβάσεις των συμμετεχόντων ομιλητών θα μπορούσαν να παράγουν πλήθος βιβλίων για την ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου.

Αλλά, ας επιστρέψουμε στο βιβλίο του Χατζηπανταζή. Στις σελίδες 343 και 344 βρίσκεται ένα καλό ερέθισμα για να διαβαστεί το χορταστικό κεφάλαιο που είναι αφιερωμένο στον Λαϊκό Εξπρεσιονισμό – και πάντα με τον τρόπο όπου ο καθηγητής Χατζπανταζής θυμίζει τον κριτικό Κρητικό στον «Ταχυδρόμου» του Συγκροτήματος Λαμπράκη στην δεκαετία του ΄80. «Σημαντικό ρόλο (…) θα παίξει η συμπατριώτισσα της Ντάνκαν Εύα Πάλμερ- Σικελιανού , η οποία και θα οργανώσει (…) στους Δελφούς τις πιο αξιοπρόσεχτες παραστάσεις μείξης εγχωρίων λαϊκών και ευρωπαϊκών πρωτοποριακών στοιχείων, εκκλησιαστική μουσικής και χορευτικών κινήσεων αντιγραμμένων από τα αρχαία αγγεία. Οι πειραματισμοί της αυτοί , μαζί με τους παράλληλους πρώιμους πειραματισμούς ενός άλλου επίσης αμερικανοθρεμμένου ερασιτέχνη σκηνοθέτη από το εξωτερικό, του νεαρού Κάρολου Κουν, είναι λογικό ν’αποτελέσουν τη βασική ύλη αυτού του κεφαλαίου».

Σε ενημερωτικό σημείωμα για την έκδοση διαβάζω: Η παρούσα μελέτη επιχειρεί να παρακολουθήσει την ανάπτυξη ακριβώς της τάσης αυτής, όπως διαγράφεται επίμονα μέσα στον αποκαλυπτικό καθρέφτη του θεάτρου, από την εποχή της πρώτης αφύπνισης των σχετικών ανησυχιών, στα χρόνια του Διαφωτισμού, ως τη μεταπολεμική και μετεμφυλιακή περίοδο της επίσημης ένταξης της χώρας στους θεσμούς μιας επιφυλακτικά ενοποιημένης Ευρώπης. Οι εξελίξεις, όλο αυτό το διάστημα, εμφανίζονται καταιγιστικές, καθώς η ντόπια συνείδηση αγωνίζεται να συμβιβάσει μια σειρά από αλληλοαναιρούμενες έννοιες: την προδιαφωτισμική της παράδοση με τον αστικό εκσυγχρονισμό, το ρομαντισμό με τον κλασικισμό, τον εθνικισμό με τον κοσμοπολιτισμό• καθώς προσπαθεί να συνδέσει το δημοτικό «κλέφτικο» τραγούδι με τη σύγχρονη παραλογοτεχνία ληστρικών μυθιστορημάτων.
Οι συγκρούσεις και τα σχετικά αδιέξοδα θα γίνουν ίσως καλύτερα αντιληπτά στην περίπτωση του Καραγκιόζη, που από παραδοσιακό θέατρο λαϊκού προφορικού αυτοσχεδιασμού κατάληξε σε βιομηχανία παραγωγής τυποποιημένων φυλλαδίων, έντυπων ψυχαγωγικών αναγνωσμάτων για τις περιορισμένης εγγραμματοσύνης μικροαστικές μάζες».
Διαβάστε τον πρόλογο του βιβλίου, εδώ (https://www.cup.gr/wp-content/uploads/2018/04/romeikos_prolg.pdf)

.
Διαβάστε το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, εδώ (https://www.cup.gr/wp-content/uploads/2018/04/romeikos_ch1_part.pdf).

Διαβάστε εδώ το πρόγραμμα του συνεδρίου του ΙΜΣ αφιερωμένου στον Θόδωρο Χατζηπανταζή http://www.ims.forth.gr/docs/programmeTheatre20180601.pdf