Χρ. Ι. Στεφανάδης

Κάθε φυλή είχε το δικό της τοτέμ και απαγορεύεται κανείς να το πειράξει ή να το θίξει, ακόμη και να αναφέρει το όνομά του. Ολα τα έθιμα που έχουν σχέση με το τοτέμ και αυτή η ίδια η πίστη στα τοτέμ, με μία λέξη ονομάζονται τοτεμισμός.

Η έννοια του ταμπού προέρχεται από πρωτόγονες φυλές της Ινδονησίας και σημαίνει κάτι το απαγορευμένο. Σημαίνει το πρόσωπο ή το αντικείμενο που απαγορεύεται να πλησιάσει, να αγγίξει, να κατονομάσει ή να χρησιμοποιήσει κανείς επειδή θεωρείται ιερό. Το ταμπού θεωρείται ότι προξενεί κακό σε όποιον έρθει σε επαφή με αυτό.

Με την ευρύτερη έννοια, ο όρος «ταμπού» χρησιμοποιείται σήμερα για να δηλώσει οτιδήποτε απαγορευμένο και οτιδήποτε αντιμετωπίζεται από την κοινωνία σαν να μην υπάρχει, για λόγους κυρίως ηθικής. Μεταφορικά αναφέρεται σε κάθε περιορισμό που επιβάλλουν η εκάστοτε κοινωνική ηθική και κάθε κοινωνική προκατάληψη. Επίσης, η έννοια «ταμπού» χρησιμοποιείται για κάτι το απόλυτο, που με κανέναν τρόπο δεν επιδέχεται αμφισβήτηση.

Πριν από περίπου εκατό χρόνια ο Φρόιντ μελέτησε, με εργαλείο την ψυχανάλυση, τις πρωτόγονες αυτές έννοιες και προσπάθησε να ερμηνεύσει μέσα από αυτές την ψυχική δομή και τη συμπεριφορά του σύγχρονου ανθρώπου.
Στις σημερινές αναπτυγμένες κοινωνίες, καίτοι οι έννοιες των τοτέμ και των ταμπού έχουν περιοριστεί πάρα πολύ, εξακολουθούν να υπάρχουν και να προβάλλονται σε ορισμένες συγκυρίες, εξυπηρετώντας κυρίως διάφορες σκοπιμότητες. Οι σκοπιμότητες αυτές έχουν σχέση με την οικογένεια, τη θρησκεία, την κοινωνία και την πολιτική.
Και μέσα από αυτές τις σκοπιμότητες επιχειρείται κατά περίπτωση η δογματική προσέγγιση των γεγονότων, σε βάρος πολλές φορές της πραγματικότητας, της αλήθειας, αλλά ακόμα και της δημοκρατίας.

Ειδικότερα στην πολιτική, πολλές φορές επιχειρείται, με προφανή σκοπιμότητα, η προβολή μεγάλων πολιτικών προσωπικοτήτων, εν ζωή ή εκλιπόντων, σαν τοτέμ. Δηλαδή η αντιμετώπισή τους γίνεται με μονοδιάστατο τρόπο, συνήθως εξιδανικευμένο, με αποτέλεσμα κάθε αρνητική κριτική να θεωρείται ότι παραβιάζει ένα ταμπού!

«Ενας πραγματικά μεγάλος άνδρας διακρίνεται από τρία σημεία: μεγαλειώδη σχεδιασμό, ανθρώπινη εκτέλεση, μετριοφροσύνη στην επιτυχία» Φον Μπίσμαρκ, Γερμανός καγκελάριος

Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν πολλά στην παλαιότερη και νεότερη ιστορία, την παγκόσμια αλλά και την ελληνική.
Γιατί τα γράφω αυτά; Πρόσφατα σε συνέδριο του μεγαλύτερου πολιτικού σχηματισμού της χώρας μας, ένας σύνεδρος αναφέρθηκε στην πρωτόγνωρη οικονομική κρίση που βιώνει η πατρίδα μας και εξέφρασε την άποψη ότι πολύ μεγάλη ευθύνη φέρει η διακυβέρνηση της χώρας από έναν πραγματικά μεγάλο ηγέτη του πρόσφατου παρελθόντος. Εναν ηγέτη που προσέφερε πολλά στην ελληνική κοινωνία, ανέδειξε τη μεσαία τάξη και συνέβαλε στην ανακατανομή του εθνικού πλούτου, αλλά παράλληλα, ως παρενέργεια των κοινωνικών ανατροπών που συντελέστηκαν τότε, προέκυψαν και η αλλαγή νοοτροπίας των πολιτών στη σχέση τους με το κράτος, η αλόγιστη αναζήτηση του εύκολου κέρδους με μικρή προσπάθεια, η υποχώρηση της αξιοκρατίας και η έκπτωση της παραγωγικότητας.

Ο σύνεδρος που είπε την άποψή του για την αρνητική πλευρά αυτού του ηγέτη σχεδόν λιθοβολήθηκε από μερίδα του πολιτικού κόσμου!

Αλλά η Ιστορία σε μια δημοκρατία πρέπει να τους κρίνει όλους.
Και η τεκμηριωμένη προσέγγιση και ανάλυση που αφορά πολιτικά πρόσωπα και γεγονότα είναι βασική προϋπόθεση για συνεχή βελτίωση.

Ειδικά σε ένα συνέδριο θα πρέπει να ακούγονται με περίσκεψη και σεβασμό όλες οι απόψεις, χωρίς τοτέμ και ταμπού.
 
*Ο κ. Χριστόδουλος Ι. Στεφανάδης
είναι καθηγητής Καρδιολογίας
στο Πανεπιστήμιο Αθηνών