Σταύρος Λυγερός

Παρά το θετικό κλίμα στη συνάντηση Τσίπρα - Ζάεφ στο Νταβός, παρά τις εκατέρωθεν κινήσεις καλής θέλησης, οι οποίες αναμφίβολα ενισχύουν το θετικό κλίμα, το ενδεχόμενο συμφωνίας συγκεντρώνει περιορισμένες πιθανότητες. Αυτή είναι η εκτίμηση διπλωματικών κύκλων τόσο στην Αθήνα όσο και στα Σκόπια. Υπό την προϋπόθεση, όπως υπογραμμίστηκε, ότι ο Ελληνας πρωθυπουργός εννοεί τη δημόσια κατηγορηματική δήλωσή του πως όποιο όνομα για το γειτονικό κράτος συμφωνηθεί μεταξύ των δύο πλευρών θα είναι και η νέα συνταγματική ονομασία του.

Είναι κοινός παρονομαστής, λοιπόν, η εκτίμηση ότι η ελληνική αυτή θέση δεν αφήνει περιθώρια για αναζήτηση παρακαμπτηρίων οδών, όπως είχε συμβεί στο παρελθόν. Ο Σλαβομακεδόνας πρωθυπουργός δεν είπε ψέματα όταν υπενθύμισε στον Ελληνα ομόλογό του ότι στο παρελθόν η Αθήνα είχε αποδεχθεί τη διπλή ονομασία (στο εσωτερικό της FYROM θα ίσχυε η τωρινή συνταγματική ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας» και στη διεθνή σκηνή το νέο όνομα). Οπως επίσης και ότι είχε εμφανιστεί διατεθειμένη να αποδεχθεί και το «Δημοκρατία της Μακεδονίας-Σκόπια» ως διεθνή ονομασία. Ο Κοτζιάς, μάλιστα, φρόντισε με tweet του να το υπενθυμίσει και να αντιπαραβάλει τη στάση της σημερινής κυβέρνησης.

Ηταν η εποχή που τα Σκόπια θεωρούσαν ότι είχαν δημιουργήσει τετελεσμένο με το «Δημοκρατία της Μακεδονίας» και δεν ήταν διατεθειμένα να κάνουν το παραμικρό βήμα πίσω. Συμμετείχαν προσχηματικά στις συνομιλίες, ουσιαστικά αρνούμενα να διαπραγματευτούν. Το μόνο που είχαν δεχθεί ήταν η Ελλάδα και μόνο η Ελλάδα να τα αποκαλεί στις διμερείς σχέσεις «Δημοκρατία της Μακεδονίας-Σκόπια»!

Σήμερα, η εικόνα είναι τελείως διαφορετική. Τα Σκόπια είναι η επισπεύδουσα πλευρά. Είναι κοινός πολιτικός παρονομαστής των δύο σλαβομακεδονικών κομμάτων και των αλβανομακεδονικών κομμάτων η ένταξη στο ΝΑΤΟ και η έναρξη της ενταξιακής διαδικασίας στην Ε.Ε. Αυτό είναι και το κεντρικό πολιτικό επιχείρημα του Ζάεφ στο εσωτερικό, ενώ τα αλβανομακεδονικά κόμματα που συμμετέχουν στην κυβέρνηση όχι μόνο δεν έχουν πρόβλημα αλλαγής της συνταγματικής ονομασίας, αλλά πιέζουν για την επίτευξη ενός συμβιβασμού με την Αθήνα το ταχύτερο δυνατόν. Αυτή άλλωστε είναι και η παρότρυνση της Δύσης. Σύμφωνα με πηγές που γνωρίζουν την κατάσταση στη FYROM, ακόμα και αν ο Ζάεφ συμφωνούσε σε αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας, όπως τον παρότρυνε στο Νταβός ο Τσίπρας, δεν θα μπορούσε να την περάσει. Οπως και ο προκάτοχός του, Νίκολα Γκρουέφσκι, έχει κι αυτός δεσμευτεί ότι η ενδεχόμενη συμφωνία για το όνομα θα τεθεί προς έγκριση σε δημοψήφισμα.

Λόγω του εθνικιστικού πυρετού που επικρατεί στη γειτονική χώρα, πλειοψηφία στο εκλογικό σώμα δεν μπορεί να προκύψει παρά το γεγονός ότι το αλβανικό στοιχείο θα ψήφιζε κατά κανόνα θετικά, ενώ ακόμα και Σλαβομακεδόνες ψηφοφόροι του Ζάεφ δεν θα τον ακολουθούσαν. Το κλίμα που έχει διαμορφωθεί είναι ότι η μόνη υποχώρηση που μπορεί να κάνουν τα Σκόπια είναι να συμφωνήσουν σε μια σύνθετη ονομασία για διεθνή χρήση και πιο συγκεκριμένα για χρήση σε διεθνείς οργανισμούς. Τόσο η συνταγματική ονομασία όσο και οι όροι «Μακεδόνες» και «μακεδονική γλώσσα» θεωρούνται ταμπού και εκτός διαπραγμάτευσης.

Αυτός είναι ο λόγος που, σύμφωνα με δυτικές διπλωματικές πηγές, τόσο η Ουάσινγκτον όσο και ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ασκούν πιέσεις στην κυβέρνηση Ζάεφ να εγκαταλείψει ευσχήμως τη δέσμευσή της για διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Αν αυτό συμβεί, θα πρέπει η αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας να εγκριθεί από αυξημένη πλειοψηφία στη Βουλή. Ωστόσο, το κυβερνών σλαβομακεδονικό κόμμα και τα αλβανομακεδονικά κόμματα που έχουν συμμαχήσει μαζί του δεν διαθέτουν τέτοια πλειοψηφία.

Για να συγκεντρωθεί η αναγκαία πλειοψηφία πρέπει να συμπράξει και το μέχρι πρότινος κυβερνών εθνικιστικό κόμμα VMRO ή τουλάχιστον μία ομάδα βουλευτών του. Και παρότι προς το παρόν αυτό φαίνεται αδύνατον, υπάρχουν λίγες πιθανότητες, όπως μας είπε πηγή που έχει εικόνα. Μετά την παραίτηση του Γκρουέφσκι την ηγεσία έχει αναλάβει ο Κρίστιαν Μίτσκοφσκι, ο οποίος αυτές τις ημέρες μεταβαίνει στις Βρυξέλλες και στην Ουάσινγκτον για συνομιλίες. Είναι δεδομένο ότι και οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί θα του ασκήσουν πιέσεις να ψηφίσει σε περίπτωση που οι διαπραγματεύσεις καταλήξουν σε συμφωνία.

Προς το παρόν, ο Μίτσκοφσκι δεν έχει ανοίξει τα χαρτιά του, αν και φρόντισε να χαιρετίσει τη συνάντηση Τσίπρα - Ζάεφ. Η ίδια πηγή υποστηρίζει ότι ενδεχομένως το VMRO θα υποχωρούσε αν εξασφάλιζε ασυλία για τα στελέχη του που είναι στη φυλακή ή αντιμετωπίζουν ποινικές διώξεις. Προεξοφλεί, μάλιστα, πως και οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι συνομιλητές του Μίτσκοφσκι θα παίξουν δυνατά αυτό το χαρτί.

Μια ένδειξη ότι το VMRO αποφεύγει την εξαρχής μετωπική ρήξη είναι ότι δέχθηκε να συμμετάσχει στη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών υπό τον Πρόεδρο Δημοκρατίας Γκιόργκε Ιβανόφ (του κλίματος Γκρουέφσκι) με σκοπό την εξέταση των προτάσεων Νίμιτς. Θεωρείται δεδομένο ότι ο Ζάεφ δεν πρόκειται να φέρει σοβαρή αντίρρηση στο να δώσει αντάλλαγμα την ασυλία στο VMRO προκειμένου να εξασφαλίσει τις ψήφους του, εάν, βεβαίως, ο ίδιος έχει προηγουμένως συμφωνήσει με την ελληνική πλευρά.

Ηδη παράγοντες της Ε.Ε., το Βερολίνο και η Ουάσινγκτον εκφράζουν δημοσίως την παρότρυνσή τους προς τις δύο πλευρές να βρουν λύση. Αυτό πρακτικά σημαίνει άσκηση πιέσεων όχι μόνο προς τα Σκόπια, αλλά και προς την Αθήνα. Ο υπουργός Εξωτερικών της FYROM Νίκολα Ντιμιτρόφ, αμέσως μετά τις επαφές του στις Βρυξέλλες (23 Ιανουαρίου), έγραψε στο Twitter: «Το μεγαλύτερο πατριωτικό καθήκον της γενιάς μας είναι να φροντίσουμε να πιάσουμε το τρένο της Ε.Ε. και να διασφαλίσουμε το ευρωπαϊκό μέλλον, τη σταθερότητα και την ευημερία των Μακεδόνων πολιτών».

Δυτικοί διπλωματικοί κύκλοι αφήνουν, πάντως, να εννοηθεί ότι δεν είναι σίγουρο ότι ο Τσίπρας θα επιμείνει μέχρι τέλους στην αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας. Από την πλευρά του, πάντως, ο Ελληνας πρωθυπουργός ήταν σαφής όταν μίλησε για συμφωνία-πακέτο. Είναι αξιοσημείωτο, όμως, ότι δεν έκανε καμία αναφορά για το όνομα της εθνότητας και της γλώσσας. Το ίδιο και ο υπουργός Εξωτερικών. Ο Νίμιτς, άλλωστε, το έχει εδώ και χρόνια αφαιρέσει από το τραπέζι. Προ ημερών, μάλιστα, δεν δίστασε να μιλήσει για «Μακεδόνες», παραβιάζοντας κατάφωρα τον ρόλο του ως μεσολαβητή. Η Ν.Δ., μάλιστα, έθεσε θέμα αντικατάστασής του.

Οι κραυγαλέα αλυτρωτικές αναφορές στο Σύνταγμα της FYROM, πάντως, έχουν απαλειφθεί με την Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995. Εχουν απομείνει υπολείμματα στο άρθρο 49. Τα Σκόπια ευχαρίστως θα δέχονταν να απαλείψουν αυτά τα υπολείμματα αν εξασφάλιζαν ως αντάλλαγμα ότι δεν θα αλλάξει η συνταγματική ονομασία και δεν θα αγγιχτεί το όνομα της εθνότητας («Μακεδόνες») και της γλώσσας («μακεδονική»).

Οι ίδιοι διπλωματικοί κύκλοι διευκρινίζουν ότι η κυβέρνηση Τσίπρα θα δεχθεί πιέσεις για να συμφωνήσει σε μια τέτοια μεθόδευση και επισημαίνουν το γεγονός ότι ο Κοτζιάς αποφεύγει επιμελώς να μιλήσει για αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας. Οι διαρροές μιλούν για αλλαγή του Συντάγματος με σκοπό την απάλειψη αλυτρωτικών αναφορών. Το βασικό όχημα του σλαβομακεδονικού αλυτρωτισμού, όμως, είναι το όνομα του κράτους, της εθνότητας και της γλώσσας και όχι κάποιες αναφορές στο Σύνταγμα.

καλοδεχούμενη η μετονομασία, αλλά δεν αγγίζει τον πυρήνα

Αυτός είναι ο λόγος που η μετονομασία του αεροδρομίου των Σκοπίων και της εθνικής οδού (επί κυβέρνησης Γκρουέφσκι είχαν ονομαστεί «Μέγας Αλέξανδρος») είναι καλοδεχούμενη, αλλά δεν αγγίζει τον πυρήνα. Η κίνηση καλής θέλησης του Ζάεφ, άλλωστε, έγινε με πιο πρακτικό ελληνικό αντάλλαγμα (άρση του βέτο για συμμετοχή στην Πρωτοβουλία Αδριατικής - Ιονίου και κύρωση από την Ελληνική Βουλή της δεύτερης φάσης της συμφωνίας σύνδεσης της FYROM με την Ε.Ε.).

Ο επόμενος κρίκος στην αλυσίδα της διαπραγμάτευσης είναι στις 30 Ιανουαρίου, όταν ο Νίμιτς θα επισκεφθεί την Αθήνα και στη συνέχεια τα Σκόπια. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, η ελληνική πλευρά δεν πρόκειται να υποβάλει πρόταση για συγκεκριμένη σύνθετη ονομασία. Και όποιες αναφορές κάνει σε ονόματα είναι ενδεικτικές και όχι επίσημη πρόταση.

Θεωρεί, άλλωστε, ότι τα Σκόπια πρέπει να αναλάβουν την «ιδιοκτησία» της σύνθετης ονομασίας που τελικώς θα συμφωνηθεί - αν βέβαια συμφωνηθεί. Παραλλήλως, με την προφανή διπλωματική σκοπιμότητα, υπάρχει και πολιτική σκοπιμότητα. Η κυβέρνηση Τσίπρα δεν θέλει να δεσμευθεί σε ένα όνομα, χωρίς να έχει εξασφαλιστεί η συμφωνία της κυβέρνησης Ζάεφ.
Οι Τσίπρας και Κοτζιάς, άλλωστε, δεν έχουν να χειριστούν μόνο τη διαπραγμάτευση με τα Σκόπια αλλά και το εσωτερικό μέτωπο. 

Η μετατόπιση, πάντως, της Ν.Δ. στη θέση «ούτε Μακεδονία, ούτε παράγωγα» προκάλεσε ρήγμα στη σύμπλευση του Μητσοτάκη με το Κίνημα Αλλαγής. Από την άλλη πλευρά, όμως, δεν αφήνει περιθώρια στον Καμμένο να ψηφίσει μια σύνθετη ονομασία παρότι δεν επιθυμεί να προκαλέσει ρήγμα στην κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Τόσο στο Μαξίμου όσο και στους ΑΝ.ΕΛ. θεωρούν ότι προς το παρόν δεν πρέπει να έρχεται σε πρώτο πλάνο αυτή η διαφωνία. Στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ (τελευταίος ο Σκουρλέτης), όμως, ρίχνουν λάδι στη φωτιά, με αποτέλεσμα να προκαλούν αντίστοιχες απαντήσεις (Δημήτρης Καμμένος).

Ο κόμπος, πάντως, δεν έχει φτάσει στο χτένι και δεν είναι καθόλου σίγουρο πως θα φτάσει. Γι’ αυτό οι ηγεσίες και των δύο κυβερνητικών εταίρων προς το παρόν τουλάχιστον τηρούν στάση αναμονής. Αυτό, σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, συμφωνήθηκε στη συνάντηση Τσίπρα - Καμμένου την περασμένη Παρασκευή.