Σταύρος Λυγερός

Το πλωτό γεωτρύπανο «West Capella» της Total βρίσκεται πάνω από τον στόχο του στο θαλάσσιο Οικόπεδο 11 της κυπριακής ΑΟΖ. Αυτές τις ημέρες πραγματοποιεί τις αναγκαίες δοκιμές και αμέσως μετά θα αρχίσει η γεώτρηση. Στο σημείο εκείνο ο βυθός είναι στα 1.700 μέτρα, αλλά το γεωτρύπανο θα φτάσει μέχρι τα 4.000 μέτρα συνολικά, για να χτυπήσει το πιθανολογούμενο κοίτασμα «Ονησίφορος».

Το κρίσιμο ερώτημα που πλανάται όλες αυτές τις ημέρες αφορά την αντίδραση της Άγκυρας. Προς το παρόν έχουμε εμπρηστικές δηλώσεις κυβερνητικών αξιωματούχων και προειδοποίηση του Μεβλούτ Τσαβούσογλου ότι θα υπάρξουν μέτρα αντίδρασης στη «μονομερή» ενέργεια της Λευκωσίας.

Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών δεν διευκρίνισε ποια θα είναι αυτά τα μέτρα. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, όμως, ο Ταγίπ Ερντογάν δεν πρόκειται να υπερβεί το όριο και να επιχειρήσει με στρατιωτικά μέσα να αποτρέψει τη γεώτρηση. Ο λόγος είναι ότι έχει λάβει σχετικά αποτρεπτικά μηνύματα τόσο από την Ουάσινγκτον όσο και από το Παρίσι και την Ε.Ε.

Τόσο το Στέιτ Ντιπάρτμεντ όσο και η Κομισιόν, άλλωστε, φρόντισαν να συστήσουν στην Αγκυρα να αποφύγει ενέργειες που θα προκαλέσουν ένταση. Οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν ρητά το δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας να εκμεταλλευτεί τα όποια ενεργειακά κοιτάσματα, αλλά προσθέτουν ότι οι πόροι πρέπει να κατανεμηθούν ακριβοδίκαια μεταξύ των δύο κοινοτήτων στο πλαίσιο μιας λύσης του Κυπριακού.

Η Γαλλία δεν περιορίστηκε σε λόγια, δεδομένου ότι η Total, που έχει τα δικαιώματα στο Οικόπεδο 11, είναι δική της εταιρεία. Απέσπασε δύο φρεγάτες και τις έστειλε να ελλιμενιστούν στη Λεμεσό. Το διπλωματικό μήνυμα προς την Αγκυρα συνοδεύεται και από αυτή την εύγλωττη κίνηση.

Ετσι κι αλλιώς, το ενδεχόμενο θερμού επεισοδίου μεταξύ Τουρκίας και Κυπριακής Δημοκρατίας δεν υφίσταται. Οι Ελληνοκύπριοι δεν διαθέτουν την αναγκαία στρατιωτική ισχύ για να αντιμετωπίσουν σε αυτό το επίπεδο ενδεχόμενες τουρκικές προκλήσεις. Ως εκ τούτου, οι αντιδράσεις τους περιορίζονται στο πολιτικοδιπλωματικό επίπεδο.

Υπενθυμίζουμε ότι στις αρχές του περασμένου Μαΐου η Αγκυρα, με επιστολή της στον ΟΗΕ, είχε προειδοποιήσει ότι δεν θα επιτρέψει σε ξένες εταιρείες να πραγματοποιήσουν μη εξουσιοδοτημένες έρευνες υδρογονανθράκων και δραστηριότητες εξόρυξης στην τουρκική υφαλοκρηπίδα. Οπως μάλιστα συνηθίζει, για να κάνει πιο αξιόπιστη την απειλή της, είχε εκδώσει δύο NAVTEX για ασκήσεις με πραγματικά πυρά σε θαλάσσια περιοχή νότια και νοτιοδυτικά της Κύπρου, όπου βρίσκονται τα Οικόπεδα 1, 6 και 7.

Εστειλαν το «Μπαρμπαρός»

Παλαιότερα η Αγκυρα είχε στείλει και φρεγάτες στην περιοχή ερευνών εντός της κυπριακής ΑΟΖ για να κάνουν επίδειξη δύναμης. Δεν είχε, όμως, τολμήσει να εμποδίσει εμπράκτως τις έρευνες. Με τον ίδιο περίπου τρόπο αντιδρά και τώρα. Εχει προγραμματίσει ναυτική άσκηση εντός της κυπριακής ΑΟΖ.

Παράλληλα, το ερευνητικό σκάφος «Μπαρμπαρός» (προς τιμήν του πειρατή και αργότερα Οθωμανού ναυάρχου του 16ου αιώνα Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα) πλέει στην κυπριακή ΑΟΖ, όπου έχει κατά καιρούς πραγματοποιήσει παράνομες σεισμικές έρευνες. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, ο κόλπος της Αμμοχώστου έχει ερευνηθεί διεξοδικά και σειρά έχει ο κόλπος της Μόρφου. Το «Μπαρμπαρός», όμως, έχει πραγματοποιήσει και έρευνες νότια της Κύπρου. Δεδομένου ότι πρόκειται για σκάφος με σύγχρονο εξοπλισμό, οι Τούρκοι έχουν καλή εικόνα για το τι υπάρχει στην εκεί υφαλοκρηπίδα.

Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να αναφέρουμε ότι μετά την ανακάλυψη του μετρίου μεγέθους κοιτάσματος «Αφροδίτη» στο Οικόπεδο 12 είχαν δημιουργηθεί μεγάλες προσδοκίες. Οι εν συνεχεία αποτυχημένες προσπάθειες της ιταλικής Eni στο Οικόπεδο 9 είχαν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι ουσιαστικά δεν υπήρχαν άλλα σημαντικά κοιτάσματα στην κυπριακή ΑΟΖ.

Τα πράγματα άλλαξαν τον Οκτώβριο 2015, όταν ανακαλύφθηκε από την Eni το γιγαντιαίο κοίτασμα «Ζορ» εντός της αιγυπτιακής ΑΟΖ, αλλά στα σύνορα με την κυπριακή. Με βάση καταγραφές της αμερικανικής εταιρείας Spectrum και σχετικές μελέτες των Πανεπιστημίων Κολούμπια και Ουτρέχτης, επικράτησε η εκτίμηση ότι το «Ζορ» δεν είναι η εξαίρεση στην περιοχή.

Στο Οικόπεδο 11 της κυπριακής ΑΟΖ, όπου θα γίνει η γεώτρηση από την Total, έχουν εντοπιστεί τέσσερις περιοχές όπου τα ασβεστολιθικά πετρώματα είναι παρόμοια με αυτά του «Ζορ». Δύο ίδιες περιοχές έχουν εντοπιστεί στο Οικόπεδο 10, αλλά οι ενδείξεις εκεί οδηγούν σε εκτιμήσεις για κοιτάσματα μεγαλύτερα του γιγαντιαίου «Ζορ». Αντίστοιχες περιοχές έχουν εντοπιστεί στα Οικόπεδα 8 και 6. Στο δε Οικόπεδο 7 υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι υπάρχει κοίτασμα πολλαπλάσιο του γιγαντιαίου «Ζορ». Αυτός είναι ο λόγος που η Λευκωσία δεν το συμπεριέλαβε στις αδειοδοτήσεις.

Ολα τα παραπάνω δεν είναι τίποτα περισσότερο από βάσιμες εκτιμήσεις που προκύπτουν από τις σεισμικές έρευνες. Σιγουριά θα υπάρξει μόνο όταν θα ολοκληρωθούν επιτυχώς οι γεωτρήσεις. Κάτι δηλώνει, ωστόσο, το γεγονός ότι από ένα χρονικό σημείο και μετά η αδιαφορία πετρελαϊκών κολοσσών για την κυπριακή ΑΟΖ μετετράπη ξαφνικά σε έντονο ενδιαφέρον (Total, Eni, Exxon Mobil, Shell και Statoil), παρότι η τιμή του φυσικού αερίου κινείται σε χαμηλά επίπεδα αυτή την περίοδο. Ενδιαφέρον που επιβεβαιώθηκε με τη συμμετοχή τους στον τρίτο γύρο αδειοδοτήσεων, τον οποίο προκήρυξε η Λευκωσία για τα Οικόπεδα 10, 6 και 8.
Εχοντας, όπως πρ
οαναφέραμε, καλή εικόνα για τα πιθανολογούμενα κοιτάσματα υδρογονανθράκων στην κυπριακή ΑΟΖ, οι Τούρκοι συνειδητοποιούν ότι χάνουν το παιχνίδι. Σταδιακά αλλά σταθερά η Λευκωσία προωθεί επιτυχώς το πρόγραμμά της για την ανακάλυψη και εκμετάλλευσή τους. Δικαιολογημένα, λοιπόν, θεωρούν ότι αν επιβεβαιωθούν οι εκτιμήσεις η Κυπριακή Δημοκρατία θα ενταχθεί στον ενεργειακό χάρτη και θα μετατραπεί σε σημαντικό παίκτη.
Το γεγονός αυτό θα έχει δύο συνέπειες:

Πρώτον, θα αναβαθμίσει δραστικά τη γεωοικονομική και κατ’ επέκταση τη γεωπολιτική θέση της, με αποτέλεσμα να την καταστήσει πολύ λιγότερο ευάλωτη στις τουρκικές πιέσεις.

Δεύτερον, θα ενισχύσει τη διαπραγματευτική θέση της Λευκωσίας σε μελλοντικές συνομιλίες για τη λύση του Κυπριακού. Για να αποτρέψει ακριβώς μια τέτοια εξέλιξη, η Αγκυρα κατέφυγε στην έμμεση απειλή άσκησης στρατιωτικής βίας. Στόχος της ήταν να τορπιλίσει τις συμφωνίες της Λευκωσίας με τις μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες και να «γκριζάρει» την κυπριακή ΑΟΖ. Είναι τόσο μεγάλο το δέλεαρ, όμως, για τις πετρελαϊκές εταιρείες που παρέκαμψαν το πολιτικό ρίσκο και σε συνεργασία με τις κυβερνήσεις τους μπήκαν δυνατά στο παιχνίδι αφήνοντας την Τουρκία να φωνασκεί.

Διαπιστώνοντας την αποτυχία της πολιτικής του, υπάρχει περίπτωση ο Ερντογάν να επιχειρήσει να εμποδίσει με στρατιωτικά μέσα τη διεξαγωγή της γεώτρησης; Θεωρητικά τίποτα δεν μπορεί να αποκλειστεί. Οπως εξηγήσαμε παραπάνω, όμως, μία τέτοια κίνηση θα ήταν άλμα στο κενό. Οχι λόγω των ελληνικών αντιδράσεων, αλλά επειδή θα βρει απέναντί του τη Δύση, με πρώτες τη Γαλλία και τις ΗΠΑ. Η ίδια η Total, άλλωστε, ανακοίνωσε πριν από λίγες ημέρες ότι δεν την ανησυχούν οι τουρκικές αντιδράσεις.

Το διεκδικούν οι Τούρκοι

Στην προαναφερθείσα επιστολή που πριν από δύο μήνες είχε καταθέσει στον ΟΗΕ ο Τούρκος μόνιμος αντιπρόσωπος Φεριντούν Σινιρλίογλου χαρακτηρίζει τουρκική υφαλοκρηπίδα το βόρειο τμήμα του Οικοπέδου 6 (τα δικαιώματα σε αυτό έχουν οι Total και η Eni). Είχε αποφύγει να προβάλει τον ίδιο ισχυρισμό για τα υπόλοιπα Οικόπεδα, αν και κατά καιρούς η Αγκυρα διεκδικεί επίσης μεγάλα τμήματα από τα Οικόπεδα 4 και 5.

Ο Ερντογάν θεωρούσε ότι στην Πενταμερή Διάσκεψη ο πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης θα ικανοποιούσε τις τουρκικές απαιτήσεις στην εσωτερική πτυχή του Κυπριακού, όπως και έγινε. Επίσης, πίστευε ότι η Αθήνα δεν θα επέμενε στη θέση της (συμπαρασύροντας και τη Λευκωσία) ότι όρος για την επίτευξη συμφωνίας είναι η κατάργηση των εγγυήσεων και η πλήρης αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων στο πλαίσιο ενός σφιχτού χρονοδιαγράμματος. Εκεί έκανε λάθος.

Ας σημειωθεί ότι ο Εσπεν Μπαρθ Αϊντε, διαπραγματευτής του Κυπριακού για λογαριασμό της Γραμματείας του ΟΗΕ, παγίως ζητούσε το πάγωμα των ερευνών και των γεωτρήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ με τον ισχυρισμό ότι εμποδίζουν τη λύση του Κυπριακού! Μετά το ναυάγιο της Πενταμερούς Διάσκεψης, όμως, αυτού του τύπου τα επιχειρήματα έχουν χάσει την όποια εμβέλειά τους.

Οι Τούρκοι δεν θέλουν να εδραιωθεί διεθνώς η άποψη ότι η Κυπριακή Δημοκρατία ασκεί το κυριαρχικό δικαίωμά της να εκμεταλλευτεί τα όποια κοιτάσματα στην ΑΟΖ της. Από την άλλη πλευρά, όμως, όπως έχουμε δείξει, έχουν περιέλθει σε αδιέξοδο, με την έννοια ότι είναι απαγορευτική μια στρατιωτική αντίδρασή τους.

Σύμφωνα με πληροφορίες, για να βγουν από το αδιέξοδό τους στην Αγκυρα σχεδιάζουν την πραγματοποίηση τουρκικής γεώτρησης στο Οικόπεδο 6. Επειδή, όμως, καμία μεγάλη πετρελαϊκή εταιρεία δεν δέχεται να συμπράξει σε μια τόσο κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου, σχεδιάζουν είτε να ενοικιάσουν είτε ακόμα και να αγοράσουν πλωτό γεωτρύπανο και να το εγκαταστήσουν εντός της κυπριακής ΑΟΖ. Με άλλα λόγια, δεν θα είναι οι Τούρκοι που θα δράσουν επιθετικά για να εμποδίσουν το κυπριακό ενεργειακό πρόγραμμα. Θα δημιουργήσουν τετελεσμένο πετώντας το μπαλάκι στην Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία θα πρέπει με κάποιον τρόπο να αντιδράσει. Μέχρι τότε, όμως, το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να καλλιεργούν την ένταση και να επιδίδονται σε προκλήσεις. Γι’ αυτό η Αθήνα και η Λευκωσία έχουν υιοθετήσει χαμηλούς τόνους.


Είναι αξιοσημείωτο ότι η Τουρκία δεν έχει κανένα δικαίωμα στη θαλάσσια περιοχή νοτίως της Κύπρου. Μια ματιά στον χάρτη το δείχνει. Ακόμα και οι πιο τραβηγμένες από τα μαλλιά ερμηνείες του Διεθνούς Δικαίου δεν μπορούν να της δώσουν νομικό έρεισμα. Γι’ αυτό και όσον αφορά τα άλλα Οικόπεδα (εκτός του 6) εμφανίζεται να δρα για λογαριασμό των Τουρκοκυπρίων. Για την ακρίβεια, προβάλλει δύο ισχυρισμούς:

Πρώτον, ότι η κυπριακή κυβέρνηση δεν έχει δικαίωμα να συνάπτει καμία διεθνή συμφωνία (όπως η οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο και το Ισραήλ) προτού επιλυθεί το Κυπριακό.
Δεύτερον, ότι οι Τουρκοκύπριοι έχουν δικαιώματα σε ολόκληρη την Κύπρο (και στην ΑΟΖ νοτίως της Μεγαλονήσου) και δεν παραιτούνται από αυτά.

Η αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυπριακή κυβέρνηση έχει όλα τα σχετικά δικαιώματα. Η κατοχή του βόρειου τμήματος της Κύπρου από τουρκικά στρατεύματα δεν επιτρέπει στη Λευκωσία να ασκεί την εξουσία της εκεί, αλλά δεν της περιορίζει τα άλλα δικαιώματά της. Κατά συνέπεια, ο ισχυρισμός ότι δεν μπορεί να συνάπτει διεθνείς συμφωνίες είναι αυθαίρετος σε βαθμό γελοιότητας. Η επίλυση του Κυπριακού είναι μια εντελώς ανεξάρτητη διαδικασία από την τρέχουσα άσκηση της κυριαρχίας.

Ας πάμε τώρα στον δεύτερο τουρκικό ισχυρισμό. Η διατύπωση «οι Τουρκοκύπριοι έχουν δικαιώματα σε ολόκληρη την Κύπρο» είναι παραπλανητική. Σε αντίθεση με τη διεθνή κοινότητα που αναγνωρίζει ένα κράτος στην Κύπρο, η Αγκυρα και οι Τουρκοκύπριοι ισχυρίζονται ότι από το 1983, οπότε ανακήρυξαν την «Τουρκική Δημοκρατία Βορείου Κύπρου», στο νησί υπάρχουν δύο κράτη.

Σύμφωνα, λοιπόν, με την ίδια την τουρκική θέση, οι Τουρκοκύπριοι έχουν πλήρη δικαιώματα στη Βόρεια Κύπρο, άρα και στην ΑΟΖ που της αντιστοιχεί. Δεν έχουν, όμως, κανένα δικαίωμα στην ελεύθερη Κύπρο και κατ’ επέκταση στην ΑΟΖ που της αντιστοιχεί.

Σε δύο ταμπλό

Η Αγκυρα και η τουρκοκυπριακή ηγεσία παίζουν σε δύο ταμπλό. Ανάλογα με το τι κάθε φορά τις βολεύει, άλλοτε επικαλούνται τη δική τους επίσημη θέση για ύπαρξη δύο κρατών και άλλοτε τις Συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου (συμφωνίες ίδρυσης της συνεταιρικής Κυπριακής Δημοκρατίας), τις οποίες κατέλυσαν με την ανακήρυξη του ψευδοκράτους. Ας σημειωθεί ότι μπορούν να παίζουν αυτό το παιχνίδι, επειδή και η Λευκωσία και η Αθήνα αποφεύγουν να καταγγείλουν αυτή την αντίφαση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, φοβούμενες καθ’ υπερβολή μήπως θεωρηθεί έμμεση αναγνώριση του ψευδοκράτους.

Εάν από τις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό προκύψει ένα κοινό κράτος, τότε, βεβαίως, οι Τουρκοκύπριοι θα έχουν τα δικαιώματα που θα προβλέπονται από το νέο Σύνταγμα. Μέχρι τότε, όμως, δεν έχουν κανένα δικαίωμα. Ο ενεργειακός πλούτος, άλλωστε, ανήκει στο νόμιμο κράτος και όχι σε κάθε πολίτη ξεχωριστά. Γι’ αυτό και ήταν απολύτως λάθος οι δηλώσεις ότι οι Τουρκοκύπριοι έχουν μέρισμα από αυτό τον πλούτο.

Ακόμα και τον καιρό που στις δυτικές πρωτεύουσες υπήρχαν πολλοί υποστηρικτές της Τουρκίας, αυτοί ποτέ δεν αμφισβήτησαν ευθέως το δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας να εκμεταλλευτεί τα όποια κοιτάσματα στην ΑΟΖ της. Είχαν προσπαθήσει, όμως, να υπονομεύσουν αυτό το δικαίωμα, σχετικοποιώντας το, μετατρέποντάς το σε διαφορά και διασυνδέοντάς το με άσχετες διπλωματικές διελκυστίνδες, όπως η λύση του Κυπριακού. Πολύ περισσότερο σήμερα που στη Δύση η Τουρκία του Ερντογάν δεν είναι καθόλου αυτή που ήταν πριν από μερικά χρόνια.