Σταύρος Λυγερός

Οι προχθεσινές δηλώσεις του Τσακαλώτου δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας ότι το Μέγαρο Μαξίμου ψάχνει έναν τρόπο για να ολοκληρωθεί η αξιολόγηση χωρίς να καταρρακωθεί πολιτικά. Το χάσμα, ωστόσο, παραμένει προς το παρόν αγεφύρωτο. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.

Το πρόσθετο πακέτο των 3,6 δισ. ευρώ μπήκε στο τραπέζι, επειδή το Ταμείο εκτιμά ότι τα μέτρα που έχουν ήδη συμφωνηθεί δεν θα αποδώσουν όσα πρέπει για να εξασφαλιστεί από το 2018 και στα επόμενα χρόνια το συμφωνηθέν πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% του ΑΕΠ (περίπου 6,3 δισ.). Εκτιμά ότι θα οδηγήσουν σε πρωτογενές πλεόνασμα 1,5% και γι’ αυτό απαιτούνται πρόσθετα μέτρα 2% (3,6 δισ.). Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, ήταν ο Σόιμπλε που στις διαπραγματεύσεις μεταξύ ΔΝΤ και Ευρωζώνης στην Ουάσινγκτον πριν από 10 ημέρες πρότεινε τη φόρμουλα «υπό αίρεση». Δηλαδή, τα πρόσθετα μέτρα που απαιτεί το Ταμείο να νομοθετηθούν από τώρα, αλλά να εφαρμοστούν όταν προκύψουν αποκλίσεις και στον βαθμό που χρειάζεται για να καλυφθούν αυτές οι αποκλίσεις. Κοινοτική πηγή υποστηρίζει ότι η πρόταση του Γερμανού υπουργού Οικονομικών έγινε κατόπιν παρασκηνιακής συνεννόησής του με τη Λαγκάρντ και χωρίς να έχει ενημερωθεί η Κομισιόν, η οποία αιφνιδιάστηκε.

 Κατόπιν αυτού, σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, ο Γιούνκερ είπε στον Τσίπρα ότι αν έκλεινε τη διαπραγμάτευση για το πακέτο των 5,4 δισ. ευρώ (προβλέπεται από το τρίτο μνημόνιο), θα υποστήριζε τη θέση της Αθήνας ότι τα «υπό αίρεση» μέτρα 3,6 δισ. δεν είναι αναγκαία. Αυτός είναι ο λόγος που το Μέγαρο Μαξίμου έδωσε εντολή στους υπουργούς που διαπραγματεύονται με το κουαρτέτο να βρουν άμεσα συμβιβαστικές λύσεις. Πράγματι, λόγω της πρωθυπουργικής εντολής, οι διαφορές γεφυρώθηκαν κυρίως με ελληνικές υποχωρήσεις. Οι εκκρεμότητες που έχουν απομείνει είναι ελάχιστες και αναμένεται να κλείσουν γρήγορα. Με άλλα λόγια, η Ελλάδα έχει ουσιαστικά εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της (βάσει του τρίτου μνημονίου) για την ολοκλήρωση της αξιολόγησης.

Ο Γιούνκερ τήρησε την υπόσχεσή του. Δήλωσε ότι η Κομισιόν δεν θεωρεί πως απαιτούνται πρόσθετα μέτρα, έστω και «υπό αίρεση», και ότι τα στοιχεία της Eurostat για το 2015 επιβεβαίωσαν τις δικές της εκτιμήσεις. Υπογράμμισε ότι η συζήτηση για την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους πρέπει να ξεκινήσει τώρα και να ολοκληρωθεί σύντομα. Υποστήριξε, επίσης, ότι η συμμετοχή του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα είναι χρήσιμη, αλλά όχι αυτοσκοπός. Και για να μην αφήσει αμφιβολίες, πρόσθεσε ότι δεν πρέπει να ικανοποιηθούν πάση θυσία οι απαιτήσεις του Ταμείου. Κατέληξε με την έκκληση ότι πρέπει «να δοθεί χρόνος και χώρος στην Ελλάδα».

Το πικρό ποτήρι των «υπό αίρεση» μέτρων

Η ξεκάθαρη δημόσια θέση του Γιούνκερ, όμως, δεν φαίνεται να μέτρησε. Ούτε απέδωσε καρπούς η «τηλεφωνική διπλωματία», με την οποία ο Τσίπρας προσπάθησε να αποφύγει το πικρό ποτήρι των «υπό αίρεση» μέτρων. Η επίκληση των στοιχείων της Eurostat δεν κατάφερε να αλλάξει ούτε στο ελάχιστο τη συμφωνία που είχε επιτευχθεί μεταξύ του ευρωιερατείου και του Ταμείου στην Ουάσινγκτον. Αυτό τουλάχιστον αποδεικνύει η απόφαση του Eurogroup. Υπενθυμίζουμε ότι η Eurostat επιβεβαίωσε ότι το 2015 προέκυψε πρωτογενές πλεόνασμα 0,7% του ΑΕΠ, ενώ ο στόχος του μνημονίου ήταν έλλειμμα 0,25%. Η δε πρόβλεψη του ΔΝΤ ήταν έλλειμμα 0,6%. Για μία ακόμα φορά έπεσε έξω και μάλιστα κατά 2,5 δισ. ευρώ.Ολα τα παραπάνω διαψεύδουν τη θεωρία ότι η διαφωνία ήταν μεταξύ των Ευρωπαίων και του Ταμείου. Στην πραγματικότητα, η ομάδα Σόιμπλε, που κυριαρχεί στο Eurogroup, έχει συμμαχήσει με το δίδυμο Λαγκάρντ - Τόμσεν στο ζήτημα των δημοσιονομικών μέτρων. Το προχθεσινό Eurogroup κατέγραψε τη ραγδαία πρόοδο που έχει συντελεστεί στις διαπραγματεύσεις της Αθήνας. Οπως έχουμε προαναφέρει, όμως, το εμπόδιο για την ολοκλήρωση της αξιολόγησης δεν αφορά το πακέτο μέτρων ύψους 5,4 δισ. που προβλέπεται από τη συμφωνία του περασμένου καλοκαιριού. Αφορά τα «υπό αίρεση» μέτρα ύψους 3,6 δισ. που απαιτεί το ΔΝΤ.

Το Σύνταγμα απαγορεύει να νομοθετούνται μέτρα «υπό αίρεση». Να εξαρτάται, δηλαδή, «η ισχύς ενός νόμου από ένα μελλοντικό και αβέβαιο γεγονός», όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο Τσακαλώτος. Πρόσθεσε, μάλιστα, ότι ο ομόλογός του Μισέλ Σαπέν τού είπε ότι το ίδιο ισχύει και στη δική του χώρα (Γαλλία). Ο Ελληνας υπουργός Οικονομικών, ωστόσο, δεν έκλεισε την πόρτα. Αντιθέτως, είπε ότι είναι σε «συζήτηση με τους Ευρωπαίους εταίρους για να βρεθεί ο μηχανισμός δέσμευσης... Βεβαίως, υπάρχουν πολλές ιδέες για το πώς μπορεί να γίνει αυτό... Σε όποια λύση και να καταλήξουμε, μέσα στις επόμενες ημέρες, θα πρέπει να είναι αξιόπιστη: προς τους πιστωτές για να ξέρουν ότι θα επιτύχουμε το πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% του ΑΕΠ. Προς τους επενδυτές ώστε να νιώθουν ασφάλεια ότι το πρόγραμμα είναι σε τροχιά. Και, βέβαια, απέναντι στους Ελληνες πολίτες ώστε οι πολιτικές και οικονομικές πλευρές να είναι ευθυγραμμισμένες με τη συμφωνία του καλοκαιριού».

Το δεύτερο σημαντικό σημείο των δηλώσεων Τσακαλώτου είναι ότι «όποια λύση και αν επιλεγεί θα συζητηθεί παράλληλα με το θέμα του χρέους». Ο Ντάισελμπλουμ, ωστόσο, είπε ότι η νομοθέτηση των «υπό αίρεση» μέτρων είναι προϋπόθεση για την έναρξη σοβαρής συζήτησης με αντικείμενο τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους. Διευκρίνισε, μάλιστα, ότι η συζήτηση αυτή θα αρχίσει στη σύνοδο του Eurogroup που θα εγκρίνει και το πακέτο των 5,4 δισ. και τα «υπό αίρεση» μέτρα των 3,6 δισ., ώστε να κλείσει η αξιολόγηση. Αν όλα είναι έτοιμα, η έκτακτη σύνοδος θα πραγματοποιηθεί τη Μεγάλη Πέμπτη.
Η συζήτηση για το χρέος

Αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι είναι άλλης τάξης ζήτημα η συζήτηση να αφορά το είδος της αναδιάρθρωσης και άλλο την εξέταση της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους. Το πρώτο θεωρεί δεδομένο ότι το χρέος δεν είναι βιώσιμο και ως εκ τούτου χρήζει ελάφρυνσης. Το δεύτερο το θέτει ως ερώτημα.Η σχετική δήλωση της Κριστίν Λαγκάρντ ξεκαθαρίζει περισσότερο την εικόνα. Είπε ότι στη σύνοδο που θα ολοκληρώσει την αξιολόγηση θα αρχίσει και η συζήτηση για την αναδιάρθρωση. Για να οριστικοποιηθούν οι αποφάσεις μπορεί να χρειαστούν και μήνες. Διευκρίνισε, όμως, ότι οι διαπραγματεύσεις για το περιεχόμενο της αναδιάρθρωσης θα κινούνται στο πλαίσιο των δεσμεύσεων που θα αναληφθούν στη συγκεκριμένη σύνοδο που θα κλείσει την αξιολόγηση. Κατά το ΔΝΤ, η εφαρμογή των μέτρων και η αναδιάρθρωση του χρέους είναι πακέτο.

Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να αναφέρουμε ότι πριν από τη σύνοδο του Eurogroup, η θέση της Αθήνας ήταν διαφορετική. Δήλωνε ότι είναι διατεθειμένη να συζητήσει πώς θα αντιμετωπιστούν ενδεχόμενες αποκλίσεις όσον αφορά στην παραγωγή πρωτογενούς πλεονάσματος 3,5%. Τη συζήτηση αυτή, όμως, ήταν διατεθειμένη να την κάνει μόνο αν έκλεινε τώρα η αξιολόγηση με βάση τα προβλεπόμενα από το τρίτο μνημόνιο και αν αμέσως μετά ξεκινούσε η διαπραγμάτευση για την ελάφρυνση του χρέους.

Οπως προκύπτει από τις δηλώσεις του υπουργού Οικονομικών, οι προϋποθέσεις που είχε θέσει η κυβέρνηση στην πορεία εγκαταλείφθηκαν. Σύμφωνα με τον Ντάισελμπλουμ, η απόφαση του Eurogroup προβλέπει το αντίθετο: για να ολοκληρωθεί η αξιολόγηση πρέπει να νομοθετηθούν τα «υπό αίρεση» μέτρα. Ακόμα και αν θεωρήσουμε ότι, αντί για νομοθέτηση, τελικώς θα βρεθεί ένας κοινά αποδεκτός «μηχανισμός δέσμευσης» (όπως αντιπροτείνει ο Τσακαλώτος), υπάρχει ένα ζήτημα. Ο Ντάισελμπλουμ μίλησε για εξειδικευμένα μέτρα. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να μεσολαβήσουν διαπραγματεύσεις που συνήθως παίρνουν χρόνο. Για να μη βρεθεί η Ελλάδα με τη θηλιά στον λαιμό, θα πρέπει η διαπραγμάτευση αυτή (και για την εξειδίκευση των «υπό αίρεση» μέτρων και για τον καθορισμό του μηχανισμού που θα τα ενεργοποιεί) να ολοκληρωθεί σε μερικές ημέρες. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η Αθήνα θα πρέπει να υιοθετήσει τη δέσμη μέτρων που έχει ήδη ετοιμάσει το ΔΝΤ.

Ο επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM) επιβεβαίωσε ότι ο οργανισμός του έχει επεξεργαστεί από τεχνικής απόψεως εναλλακτικά σενάρια για την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Αυτό σημαίνει ότι η προεργασία έχει γίνει και απομένουν οι πολιτικές επιλογές. Δεν σημαίνει, όμως, ότι οι αποφάσεις θα ληφθούν άμεσα. Στους κόλπους του ευρωιερατείου υπάρχουν αντιθέσεις γι’ αυτό το ζήτημα και ως εκ τούτου είναι πιθανό να προκύψουν εμπλοκές. Επιπροσθέτως, η Αθήνα έχει μετατρέψει την ελάφρυνση του χρέους σε κεντρικό πολιτικό διακύβευμα. Θα παλέψει, λοιπόν, για να εξασφαλίσει μια σημαντική μείωση και όχι απλώς επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής. Είναι αμφίβολο, όμως, αν οι Ευρωπαίοι είναι διατεθειμένοι να της δώσουν τέτοια μείωση. Σε αυτό το επίπεδο είναι πιθανόν ο Τσίπρας να βρει σύμμαχο το ΔΝΤ, το οποίο όλο και πιο καθαρά θέτει ως όρο την ελάφρυνση για να παραμείνει στο πρόγραμμα. Η ικανότητα, άλλωστε, παραγωγής πρωτογενούς πλεονάσματος 3,5% από το 2018 και μετά εξαρτάται, μεταξύ άλλων, και από τον βαθμό ελάφρυνσης του χρέους. Ετσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα και αν οι σχετικές διαπραγματεύσεις καταλήξουν το επόμενο διάστημα σε συμφωνία, στο τρίτο μνημόνιο θα προστεθεί ένα κρίσιμης σημασίας συμπλήρωμα.

Να τηρηθούν τα προσχήματα

Είναι αναμφισβήτητο ότι η κυβέρνηση Τσίπρα έχει θέσει ως πρώτη προτεραιότητά της την άμεση ολοκλήρωση της αξιολόγησης. Και γι’ αυτό έκανε ένα βήμα πίσω από την αρχική θέση της για τα «υπό αίρεση» μέτρα ύψους 3,6 δισ. ευρώ. Οπως φάνηκε και από τις δηλώσεις Τσακαλώτου, μετά την αποτυχία της «τηλεφωνικής διπλωματίας», το ζητούμενο πλέον είναι να κρατηθούν τα προσχήματα. Το πρόβλημα με την απαίτηση των δανειστών να ψηφιστούν άμεσα από τη Βουλή τα «υπό αίρεση» μέτρα δεν είναι μόνο νομικό. Είναι και πολιτικό. Τουλάχιστον μέχρι στιγμής, ένας σημαντικός αριθμός συμπολιτευόμενων βουλευτών εμφανίζεται απρόθυμος να υπερψηφίσει. Ορισμένοι εξ αυτών, μάλιστα, υποστηρίζουν σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις τους ότι αν αυτό το νομοσχέδιο δεν συγκέντρωνε την απαιτούμενη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, ο πρωθυπουργός θα είχε ένα ισχυρό επιχείρημα έναντι των δανειστών.

Το ενδεχόμενο να βάλει πλάτη η αντιπολίτευση δεν μπορεί θεωρητικά να αποκλειστεί, αλλά οι πρώτες αντιδράσεις από τα κόμματα που την απορρίπτουν οδηγούν στην αντίθετη εκτίμηση. Από τη στιγμή που ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν φαίνεται διατεθειμένος να κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση, θα ήταν αυτοκτονία για τα μικρά κόμματα του ενδιάμεσου χώρου να πράξουν το αντίθετο. Το πρόβλημα, άλλωστε, στον χώρο της συμπολίτευσης δεν είναι ότι αντιδρούν λίγοι βουλευτές. Απρόθυμοι είναι οι περισσότεροι της συμπολίτευσης, έστω και αν η τωρινή απροθυμία τους δεν προδιαγράφει υποχρεωτικά και την τελική στάση τους.

Το κρίσιμο ερώτημα μας το έθεσε βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ: «Τι θα κάνει ο Τσίπρας αν διαπιστώσει ότι το νέο πακέτο μέτρων, έστω και εν αναμονή, δεν περνάει από τη Βουλή; Θα κάνει πίσω και θα στείλει το μήνυμα στους Ευρωπαίους ότι αν επιμείνουν στις απαιτήσεις τους θα στήσει κάλπες; Και αν αυτοί επιμείνουν; Θα τις στήσει; Κάποιοι από εμάς δεν έχουμε πρόβλημα να πάμε στην αντιπολίτευση. Ετσι θα αποφύγουμε και την επιστροφή σε μονοψήφια ποσοστά. Οι σύντροφοι στο Μαξίμου θέλουν την εξουσία, αλλά ίσως υποχρεωθούν να το δουν αλλιώς».

Την ώρα που γράφονται τούτες οι γραμμές, το μόνο που μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα είναι ότι το Μέγαρο Μαξίμου ψάχνει ένα είδος πολιτικού φερετζέ για να μπορέσει να κλείσει την αξιολόγηση. Στους κόλπους της ηγετικής ομάδας επικρατεί μεγάλη αισιοδοξία. Πιστεύουν ότι αν διαλυθεί το κλίμα αβεβαιότητας που καθηλώνει τα πάντα, η οικονομία θα ανακάμψει εντυπωσιακά τους επόμενους μήνες. Το ερώτημα σχετικά με το αν «υπό αίρεση» μέτρα περνάνε ή όχι από τη Βουλή άρχισε να απασχολεί τον Τσίπρα και το επιτελείο του από την Παρασκευή το μεσημέρι και μετά. Εξ ου και οι αλλεπάλληλες συσκέψεις.

Κάποιες ελπίδες τρέφουν και για την παρέμβαση που θα κάνει ο πρόεδρος Ομπάμα στη συνάντηση κορυφής στο Αννόβερο, όπου θα συμμετάσχουν η Μέρκελ, ο Ολάντ, ο Κάμερον και ο Ρέντσι. Οπως πάντα «η ελπίδα πεθαίνει τελευταία», αλλά εν τω μεταξύ ισχύει και η ρήση ότι «η λογική της κατηφόρας είναι ο πάτος».