Νίκος Φελέκης

Οι ΗΠΑ εξέλεξαν νέο πρόεδρό τους τον Ντόναλντ Τραμπ, αλλά στην Αθήνα ο Αλέξης Τσίπρας υποδέχεται τον απερχόμενο, τον Μπαράκ Ομπάμα. Δεν είναι να το λες και τύχη αυτό. Οχι επειδή ο Ομπάμα είναι ο άνθρωπος που ο Τραμπ μισεί περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον - αφενός γιατί είναι Αφροαμερικανός και ένθερμος υπερασπιστής δικαιωμάτων και ελευθεριών και αφετέρου γιατί ήταν αυτός που τις τελευταίες εβδομάδες του ’σουρε τα εξ αμάξης, έχοντας αναλάβει ουσιαστικά επικεφαλής της καμπάνιας της Χίλαρι Κλίντον. 

Οχι, δεν είναι αυτός ο λόγος της ατυχίας του Τσίπρα. Δεν είναι δηλαδή ότι υποδέχεται έναν πρόεδρο του οποίου ηττήθηκαν κατά κράτος οι πολιτικές, αφού ο Τραμπ πρεσβεύει εντελώς τα αντίθετα από τον Ομπάμα. 

Ο λόγος της ατυχίας του Τσίπρα είναι ότι υποδέχεται έναν πρόεδρο που, μετά τις εκλογές της 8ης Νοεμβρίου, ουσιαστικά ασκεί μεταβατική διοίκηση μέχρι να αναλάβει ο Τραμπ τον Ιανουάριο. Οι αρμοδιότητές του αντικειμενικά είναι κολοβές. Επομένως, και να ήθελε, η μόνη βοήθεια που μπορεί ουσιαστικά να δώσει στην Ελλάδα είναι η υπόσχεση ότι θα έχει πάντα έναν καλό λόγο να πει υπέρ της όταν και εάν βεβαίως του ζητηθεί η γνώμη. Δεν μπορεί πλέον να βοηθήσει στο ΔΝΤ ή να πιέσει τη Μέρκελ να αλλάξει στάση στο θέμα του χρέους. Ούτε να υποχρεώσει τον Ερντογάν να εγκαταλείψει τον αναθεωρητικό μεγαλοϊδεατισμό του. Δεν μπορεί να κάνει επιλογές που να δεσμεύουν τον διάδοχό του. 

Βεβαίως, όπως θα ήταν λάθος να πει κάποιος πως ο Ομπάμα έρχεται με τη σύζυγό του Μισέλ για διακοπές στην Αθήνα, θα ήταν επίσης λάθος να υποστηρίξει η κυβέρνηση ότι η έλευση του ζεύγους Ομπάμα συνιστά πολιτική και διπλωματική επιτυχία η οποία θα βοηθήσει αποφασιστικά στην προώθηση των ελληνικών συμφερόντων. Οπωσδήποτε είναι καλό που ο Αμερικανός πρόεδρος, και μάλιστα από τους πλέον δημοφιλείς, έρχεται στη χώρα μας, έστω και αν αυτό γίνεται στο τέλος της θητείας του και διάδοχός του δεν είναι η Χίλαρι Κλίντον των Δημοκρατικών, αλλά ο Ρεπουμπλικανός Ντόναλντ Τραμπ. Είναι καλό γιατί θα είναι το πρώτο επίσημο ταξίδι του Ομπάμα εκτός ΗΠΑ μετά τις αμερικανικές εκλογές και, ως είναι φυσικό, τα φώτα της δημοσιότητας θα πέσουν στην Αθήνα, καθώς τα αμερικανικά και διεθνή μέσα ενημέρωσης θα αναμένουν με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον το τι θα πει. Επιπροσθέτως, το γεγονός ότι έρχεται στην Ελλάδα -στη χώρα όπου γεννήθηκαν η δημοκρατία, τα πολιτικά δικαιώματα και οι ελευθερίες- αμέσως μετά την εκλογή του Τραμπ, που με τον ρατσιστικό, ξενοφοβικό και διχαστικό του λόγο τα αμφισβητεί όλα αυτά, ο λόγος που θα εκφωνήσει το πιθανότερο είναι ότι θα ερμηνευθεί ως έμμεση αποδόμηση του Τραμπ. Πληροφορίες από το επιτελείο του Αμερικανού Προέδρου αναφέρουν πως «ο Ομπάμα είναι κλασικιστής και από την εποχή που ήταν φοιτητής της Νομικής ονειρευόταν να βρεθεί στον τόπο όπου ο Περικλής εκφώνησε τον "Επιτάφιο", ο Πλάτων έγραψε την "Πολιτεία", ο Αριστοτέλης δίδαξε στο περίφημο Λύκειό του και οι Ελληνες στον Μαραθώνα νίκησαν τους Πέρσες, την τότε υπερδύναμη της Ανατολής». 

Λένε δε πως η ομιλία του «θα είναι ένα μανιφέστο, ένας ύμνος στη δημοκρατία, στα δικαιώματα και τις ελευθερίες», κάτι που οπωσδήποτε, στους ταραγμένους καιρούς και την εποχή της αβεβαιότητας που ζούμε, το έχει ανάγκη η ανθρωπότητα, ειδικά όταν ένα τέτοιο μανιφέστο προέρχεται από τον πλανητάρχη. Ο Μπαράκ Ομπάμα, σύμφωνα με τα λεγόμενα συνεργατών του, θέλει ο λόγος του στην Αθήνα να καταγραφεί στην ιστορία ως παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές και ειδικά τους νέους. «Η φύση της δημοκρατίας είναι δύσκολη, μερικές φορές συγκρουσιακή και θορυβώδης και δεν αποτελεί πάντα πηγή έμπνευσης. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι νέοι που ασχολούνται για πρώτη φορά με την πολιτική θα πρέπει να αποθαρρύνονται» είναι η άποψη του Προέδρου των ΗΠΑ και το μήνυμά του προς τους νέους. «Μην γίνετε κυνικοί. Μη σκεφτείτε ποτέ ότι δεν μπορείτε να αλλάξετε τα πράγματα», τους προτρέπει. Και φυσικά για τον Μπαράκ Ομπάμα «το σημαντικό είναι ότι όλοι πρέπει προχωράμε έχοντας πάντα εμπιστοσύνη στους πολίτες διότι αυτή η εμπιστοσύνη είναι το απαραίτητο συστατικό μιας ζωντανής και λειτουργικής δημοκρατίας».

Η εμπιστοσύνη όσο είναι απαραίτητη για τη δημοκρατία, άλλο τόσο είναι και για τις διεθνείς σχέσεις. Και ο Τσίπρας μόνο εμπιστοσύνη δεν μπορεί να έχει στον Τραμπ, τουλάχιστον με βάση τα όσα έχουν πει μέχρι τώρα ο ίδιος και οι συνεργάτες του. Για το ελληνικό χρέος και εν γένει τα οικονομικά της Ευρώπης θεωρεί ότι είναι αρμοδιότητα αποκλειστικά της Γερμανίας, ενώ ο αντιπρόεδρός του Μάικ Πενς και ο προαλειφόμενος για τη θέση του υπουργού Αμυνας Μάικλ Φλιν δηλώνουν πως προνομιακός σύμμαχος των ΗΠΑ στην περιοχή μας πρέπει να είναι η Τουρκία. Επιπροσθέτως, και επειδή το πιθανότερο είναι πως επί Τραμπ θα υπάρξει (επι)στροφή των ΗΠΑ στον απομονωτισμό, η κυβέρνηση, αλλά και η χώρα, θα στερηθούν έναν καλό σύμμαχο, όπως ήταν μέχρι τώρα οι ΗΠΑ, ιδίως στα θέματα της διαπραγμάτευσης με τους δανειστές. 

Σαμαράς και Πρίμπους

 Και θα τον στερηθεί σε μια περίοδο όπου βρίσκονται σε εξέλιξη η διαπραγμάτευση για τη δεύτερη αξιολόγηση και η συζήτηση για τη διευθέτηση του χρέους. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε πως ο πρωθυπουργός και οι συνεργάτες του το πρωί της 9ης Νοεμβρίου, όταν οριστικοποιήθηκε η ήττα της Χίλαρι Κλίντον, φόρεσαν πλερέζες. Είχαν ταχθεί ανοιχτά υπέρ της υποψηφίας των Δημοκρατικών και αρκετοί βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ είχαν καταφερθεί ακόμη και με βαρείς χαρακτηρισμούς κατά του Τραμπ. Τώρα ψάχνουν να βρουν διαύλους επικοινωνίας, κυρίως μέσω της Ομογένειας, με τη νέα ηγεσία των ΗΠΑ. Η κυρία Γιάννα Αγγελοπούλου, στην οποία ευελπιστούσαν να είναι ο σύνδεσμός τους με την οικογένεια Κλίντον, πλέον δεν μπορεί να τους βοηθήσει. Προσώρας, αρκούνται στη γνωριμία που έχει ο Πάνος Καμμένος με τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, όστις εμφανίζεται να είναι σύμβουλος του Τραμπ σε θέματα ενέργειας. Ο μόνος, πάντως, που θα μπορούσε να βοηθήσει τον πρωθυπουργό είναι ο Αντώνης Σαμαράς, ο οποίος, αν και δεν το λέει, διατηρεί από χρόνου μακρού φιλική σχέση με τον πρόεδρο των Ρεπουμπλικάνων Ρινς Πρίμπους, ο οποίος λέγεται ότι μπορεί να είναι ο νέος προσωπάρχης του Λευκού Οίκου εάν θελήσει να αφήσει τη θέση του προέδρου του κόμματος. 

Ενα ακόμη πρόβλημα για την κυβέρνηση είναι ότι αρχίζει να στερείται συμμάχων. Μετά τον Ομπάμα (και την Κλίντον), τον Μάιο ο Τσίπρας θα στερηθεί και τον Γάλλο πρόεδρο Φρανσουά Ολάντ, ενώ μπορεί τα πράγματα να γίνουν ακόμη χειρότερα για την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ αν την προεδρία της Γαλλίας κερδίσει η Μαρίν Λεπέν. Ενδεχομένως θα χαθεί κι άλλος ένας σύμμαχος, ο Ματέο Ρέντσι, αν σε έναν μήνα το δημοψήφισμα για τις αλλαγές στο Σύνταγμα της Ιταλίας το κερδίσει η αντιπολίτευση, ενώ στην Ισπανία δεν μπήκαν στην κυβέρνηση οι σύντροφοι των Podemos, αλλά παραμένει ο δεξιός Ραχόι. Και βέβαια υπάρχει και το Brexit που έχει βάλει μπουρλότο στο μαλακό υπογάστριο της ενωμένης Ευρώπης. Η ειρωνεία για τον Τσίπρα και τον ΣΥΡΙΖΑ είναι πως όλες αυτές οι εξελίξεις σημειώνονται στο όνομα των συνθημάτων με τα οποία ο ίδιος πήρε την εξουσία στην Ελλάδα και τώρα, στο όνομα του ρεαλισμού, τα έχει εγκαταλείψει στον Παναγιώτη Λαφαζάνη, στη Ζωή Κωνσταντοπούλου και σε όσους άλλους καταφέρονται κατά των ελίτ του χρήματος, των μνημονίων λιτότητας, της παγκοσμιοποίησης. Πριν από έναν χρόνο, στις 5 Δεκεμβρίου, το BBC είχε στο ίδιο φωτογραφικό κάδρο τον Τσίπρα με τον Τραμπ και τη Λεπέν, αναλύοντας την άνοδο του δεξιού και του αριστερού λαϊκισμού στις δύο όχθες του Ατλαντικού. Ο Τσίπρας διάλεξε να γίνει το «καλό παιδί» της Ευρώπης σε μια περίοδο που θριαμβεύουν οι «κακοί». Ο Φάρατζ έβγαλε τη Βρετανία από την Ε.Ε., ο Τραμπ έγινε από κει που δεν το περίμενε κανείς πρόεδρος της μίας και μόνης υπερδύναμης του πλανήτη, στη Γαλλία προελαύνει για τα Ηλύσια Πεδία η Λεπέν, το AfD ετοιμάζεται να κάνει δύσκολη τη ζωή της Μέρκελ, το ίδιο και ο Μπέπε Γκρίλο στο πολιτικό κατεστημένο της Ιταλίας. Και μην ξεχνάμε τον Ορμπαν στην Ουγγαρία, τον Ντούντα στην Πολωνία, αλλά και τη φούντωση της Ακροδεξιάς στην Ολλανδία και την Αυστρία. Ενα κράμα λαϊκισμού, εθνικισμού, ρατσισμού, ξενοφοβίας και θεωριών συνωμοσίας που αμφισβητεί τις παραδοσιακές ελίτ και την παγκοσμιοποίηση είτε από δεξιά είτε από αριστερή σκοπιά. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι μετά την Πτώση του Τείχους και την κατάρρευση του κομμουνισμού η διάκριση Δεξιάς - Αριστεράς αρχίζει να ξεφτίζει. Τα παιδιά που γεννήθηκαν το 1989 δεν έχουν νιώσει ιδεολογικές διαφορές. Αυτά που έχουν ζήσει ως παιδιά της σημερινής κρίσης είναι η ανεργία, η υποβάθμιση της ζωής τους, οι απολύσεις των γονιών τους. Το ίδιο ισχύει και για τους σημερινούς 16άρηδες ή 18άρηδες. Αν σε αυτούς προσθέσουμε και όσους γεννήθηκαν 10 χρόνια πριν το 1989 και επομένως δεν έχουν αναπτυγμένα πολιτικοκοινωνικά αισθήματα, τότε βλέπουμε ότι αυτοί που εξεγείρονται σήμερα και είναι μέχρι 40 χρόνων, δηλαδή ο κατεξοχήν ενεργός πληθυσμός, δεν μπορούν να υπαχθούν στα κλασικά σχήματα ανάλυσης. 

Γι’ αυτό και αποτυγχάνουν οι ελίτ να προβλέψουν και να ερμηνεύσουν τη συμπεριφορά τους και αρκούνται σε αφορισμούς που επιδεινώνουν το πρόβλημα. Γι’ αυτό και καταρρέει η σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη. Στην κορύφωση της κρίσης είπαν το ίδιο πράγμα με τους νεοφιλελεύθερους: TINA (There Is No Alternative), ήγουν, δεν υπάρχει εναλλακτική. Οταν η συνταγή είναι μία και το φαγητό είναι λίγο και άνοστο, είναι μάλλον επόμενο οι πολίτες να πετάξουν μακριά την κατσαρόλα. Αυτό έγινε και στις ΗΠΑ, το ίδιο γίνεται και στην Ευρώπη. Η μεγάλη αντίδραση είναι πλέον από τη μεσαία τάξη, της οποίας συνθλίβεται και καταρρακώνεται η αξιοπρέπεια. Οι ελίτ στα μάτια της απομυθοποιούνται, δεν ελέγχουν πια παρά μόνο τον εαυτό τους. Στην εποχή της κρίσης οι πολίτες πάνω απ’ όλα βάζουν την επιβίωσή τους, η οποία καθημερινά γίνεται ολοένα πιο δύσκολη. Γι’ αυτό και στο Οχάιο οι πολίτες δεν άκουσαν το ίνδαλμα τους, τον Λεμπρόν Τζέιμς, και ψήφισαν Τραμπ και όχι Κλίντον, όπως αυτός τους προέτρεψε. Την ίδια ανυπακοή έδειξαν στον Σπρίνγκστιν, στη Μαντόνα και τους άλλους διάσημους και τα σελέμπριτι. 

Εκτός εποχής ο Τσίπρας

Στην εποχή του αντισυστημισμού ο Τσίπρας έγινε συστημικός και αυτό του κοστίζει ήδη ακριβά και θα του κοστίσει ακόμη περισσότερο. Ενώ καβάλησε το κύμα της δομικής αμφισβήτησης του κατεστημένου για να πάρει την εξουσία, μόλις την πήρε έγινε, έστω και εξ ανάγκης, ομοτράπεζος. Δεν ξέρω αν αυτά θα τα συζητήσει με τον Ομπάμα, στο πλαίσιο του μαθήματος Δημοκρατίας που έρχεται να παραδώσει στον κόσμο μέσω του βήματος των Αθηνών ο Αμερικανός πρόεδρος. Σίγουρα πάντως δεν θα τα συζητήσει, εάν ποτέ συναντηθεί μαζί του, με τον Ντόναλντ Τραμπ. Αυτόν δεν τον ενδιαφέρουν οι ελευθερίες, τα δικαιώματα, το δίκαιο και η φιλοσοφία του Σωκράτη, αλλά οι μπίζνες. Εάν το ΤΧΣ έχει να πουλήσει κάτι, όχι στα επόμενα 99 χρόνια αλλά άμεσα, έχει καλώς, διαφορετικά ο Ντόναλντ και η Μελάνια θα χτίσουν αλλού και με άλλους νέους πύργους.

Αυτός είναι και ο λόγος που ορισμένοι στον ΣΥΡΙΖΑ, και οι περισσότεροι απ’ όσους ανήκουν στην τάση των «53+», έχουν τη γνώμη πως θα πρέπει να ξαναστρίψουν το τιμόνι στον αντισυστημισμό. Και μάλιστα το εισηγούνται και στον Τσίπρα. Το επιχείρημά τους είναι «αφού οι Γερμανοί ρύθμιση του χρέους δεν θα μας κάνουν και το πρόγραμμα, όπως είπε και ο Σκουρλέτης, δεν βγαίνει, γιατί να μην τα τινάξουμε όλα στον αέρα. Είναι προτιμότερο από το να μας βρίζουν όλοι. Σε λίγο, αν κόψουμε κι άλλο μισθούς και συντάξεις και κάνουμε αυτά που απαιτούν οι δανειστές στα Εργασιακά, δεν θα τολμάμε να κυκλοφορήσουμε. Θα μας φτύνουν όλοι. Καθόμαστε και κάνουμε εμείς τους καθωσπρέπει όταν η Αγγλία την κοπανάει από την Ευρώπη, η Αμερική βγάζει πρόεδρο τον Τραμπ, σε λίγο θα βγει στη Γαλλία η Λεπέν κι εμείς θα μείνουμε μόνοι να περιμένουμε τι θα μας πουν η Μέρκελ και ο Σόιμπλε; Αν είναι έτσι, ας γίνουν καλύτερα εκλογές να αναλάβει ο Μητσοτάκης να βγάλει το φίδι από την τρύπα». Η απάντηση, προσώρας τουλάχιστον, εκ μέρους του Τσίπρα και των συνεργατών του είναι ότι «το ποτάμι δεν το διαβαίνεις αλλάζοντας συνεχώς ρούχα». Και ότι αργά η γρήγορα «ρύθμιση στο χρέος θα υπάρξει, η χώρα θα μπει στο σύστημα της ποσοτικής χαλάρωσης και το 2017 θα ’ναι χρονιά, επενδύσεων και ανάπτυξης». 

Και για να κλείσουμε όπως αρχίσαμε. Με την τύχη. Κορυφαίος πολιτικός, που στο παρελθόν ήταν και πολιτειακός παράγων, έλεγε την περασμένη Πέμπτη το βράδυ σε επιχειρηματική συντροφιά σε σπίτι των βορείων προαστίων: «Μέχρι πρότινος πίστευα και το έλεγα πως ο Τσίπρας είναι ο Γκαστόνε της πολιτικής. Ο,τι και να έκανε αυτό το παιδί του έβγαινε, λες και είχε το κοκαλάκι της νυχτερίδας. Τώρα νομίζω ότι η τύχη τον εγκατέλειψε. Είδατε τι έπαθε με τα κανάλια και τις άδειες; Ηττα κατά κράτος. Ρύθμιση στο χρέος δεν θα του κάνει ο Σόιμπλε. Στην αξιολόγηση θα του ψήσουν το ψάρι στα χείλη. Οι δημοσκοπήσεις κάθε μέρα θα είναι και χειρότερες. Ηρθε τώρα και ο Τραμπ και θα τρέχει και δεν θα φτάνει. Από Γκαστόνε ο Αλέξης έγινε Ντόναλντ Ντακ. Είναι να μη σε βάλει από κάτω η κακούργα η τύχη. Οπως λέει και ο νόμος του Μέρφι, όταν κάτι είναι να πάει στραβά, θα πάει».