Μανούσος Βολουδάκης

Για πολλούς, η αναδρομή στα τελευταία 200 χρόνια είναι μια ευκαιρία να αποτινάξει η χώρα τη ρετσινιά της πρόσφατης χρεoκοπίας. Eστω κι αν αυτό είναι αναγκαίο, δεν πρέπει να εξαντληθεί εκεί η προσπάθεια. Ούτε είναι σήμερα το ζητούμενο φαντασμαγορικές εκδηλώσεις στο πνεύμα των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004.

Το 2021 είναι μια ευκαιρία ενίσχυσης της εθνικής μας αυτογνωσίας.

Με αφορμή την επέτειο, ανάμεσα στα άλλα πρέπει να δούμε με ψύχραιμη ματιά τη σχέση μας με τη Δύση και την Ανατολή, μια που η σχέση αυτή έπαιξε καθοριστικό ρόλο στα πριν και τα μετά την Επανάσταση. Μπορεί η θέση μας στον κόσμο να είναι σήμερα δεδομένη, όμως στοιχεία του ιστορικού διλήμματος «Δύση ή Ανατολή» επιβιώνουν στην κοινωνία και τον δημόσιο διάλογο. Είναι πολύ πρόσφατη η αξιοποίηση του διλήμματος -οικτρά διαστρεβλωμένου- από το αλήστου μνήμης «αντιμνημονιακό» μπλοκ των ετών 2012-2015.

Η κατά καιρούς επανεμφανιζόμενη πολιτική σύγκρουση για τη θέση μας στον κόσμο ανάγεται στα χρόνια πριν από την Επανάσταση.

Από τα τέλη του 18ου αιώνα, μεγάλο μέρος της τότε ελίτ του πνεύματος επιχείρησε να χτίσει μια νέα ταυτότητα για το γένος, θεμελιωμένη στις αρχές του Διαφωτισμού. Η ταυτότητα του αναγεννώμενου έθνους έπρεπε κατ’ αυτή την αντίληψη να βασιστεί στη λαμπρή αρχαιότητα. Αυτή γοήτευε τους φιλέλληνες, σε αυτή θεμελιώνονταν οι αρχές των νέων, δημοκρατικών εθνών-κρατών. Παράπλευρη απώλεια της προσπάθειας ήταν η διαγραφή περισσότερων από 15 αιώνων Ιστορίας, αυτών που μεσολάβησαν από την αρχαιότητα έως τον Διαφωτισμό.

Η νέα αυτή ταυτότητα ήταν σε μεγάλο βαθμό μια ιδεολογική κατασκευή, ένα αφήγημα.

Οι άνθρωποι όμως που πολέμησαν το 1821 αλληλοαποκαλούνταν Ρωμιοί. Στρατεύονταν κάτω από τις σημαίες του Σταυρού και πολεμούσαν για την πατρίδα και την πίστη τους συνάμα. Μια πίστη που την ένιωθαν -και ήταν- διαφορετική όχι μόνο από την πίστη του δυνάστη, αλλά και από εκείνη των Φράγκων, στους οποίους προσέβλεπαν για βοήθεια.

Η συλλογική τους ταυτότητα ήταν μια ιστορική πραγματικότητα σμιλεμένη στους αιώνες.

Οι δύο αναδυόμενες τότε αντιλήψεις κακοφόρμισαν σε ορισμένες περιπτώσεις σε δύο εξίσου συμπλεγματικές θέσεις: από τη μια τη διάθεση της τυφλής μίμησης της Δύσης και διαγραφής των στοιχείων της ιδιαιτερότητάς μας και από την άλλη την αντίληψη ότι η Δύση λόγω των διαφοροποιήσεών μας είναι εχθρός που απεργάζεται την καταστροφή μας.

Παρ’ όλα αυτά, το έθνος κατάφερε στο νέο του ξεκίνημα να συγκεράσει τις αντιθέσεις. Να συνθέσει το αφήγημα και την ιστορική πραγματικότητα κατά τρόπο θαυμαστό. Το προϊόν της σύνθεσης ήταν ένα κράτος που κατοχύρωνε τα ατομικά δικαιώματα στη βάση των φιλελεύθερων αρχών, έδινε όμως ταυτόχρονα έκφραση στην εθνική, θρησκευτική και πολιτισμική ταυτότητα της πλειοψηφίας.

Το κράτος που χτίστηκε πάνω σε αυτή τη σύνθεση είχε στην πραγματικότητα κι αυτό θαυμαστή πορεία. Τα εθνικά μας σύνορα επεκτείνονταν διαρκώς έως το 1948, συμπεριλαμβάνοντας όλο και περισσότερους Ελληνες. Η πατρίδα μας ανέπτυξε από τις πρώτες στην Ευρώπη γνήσιο κοινοβουλευτισμό. Η οικονομική της ανάπτυξη ήταν τέτοια που της επιτρέπει ακόμη και σήμερα, μετά από δεκαετή δραματική οικονομική κρίση, να βρίσκεται σε πολύ καλύτερη θέση από τις άλλες χώρες της περιοχής. Η πραγματικότητα της νεότερης Ιστορίας μας, αν δει κανείς τη μεγάλη εικόνα, είναι πολύ διαφορετική απ’ʼό,τι θα συμπέραινε από τη μεμψιμοιρία που είναι εγγενής στον δημόσιο διάλογο της πατρίδας μας. Το έχουν ήδη αναδείξει πολλοί σύγχρονοι ιστορικοί και πολιτικοί επιστήμονες.

Είναι ώρα να συνειδητοποιήσουμε τις αρετές της σύνθεσης που επετεύχθη στην πατρίδα μας και να διασφαλίσουμε ότι δεν θα ανατραπούν οι ισορροπίες της στο μέλλον.

Μπορούμε να είμαστε ανοιχτοί στον σύγχρονο κόσμο, να βρισκόμαστε μάλιστα στην καρδιά της Ευρώπης, χωρίς να χάσουμε την ταυτότητά μας και την έκφρασή της στην Πολιτεία, στο Σύνταγμα, στην κοινή μας ζωή: η προσπάθεια που ξεκίνησε στα τέλη του 18ου αιώνα να παρουσιαστούμε ως κάτι άλλο από αυτό που είμαστε ήταν και τότε λάθος, ενώ σήμερα δεν έχει κανένα νόημα.

Καμία από τις χώρες της Ευρώπης δεν θυσίασε τα ιδιαίτερα εθνικά χαρακτηριστικά της για να ενσωματωθεί στον νεωτερικό κόσμο.

Η εθνική ταυτότητα σήμερα αναγεννάται ως δύναμη παντού. Οπου στη Δύση ισχυρά κατεστημένα επιχείρησαν τον αποχρωματισμό των κοινωνιών από εθνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, απέτυχαν και προλείαναν τελικά το έδαφος για δυνάμεις που καλλιεργούν τη μισαλλοδοξία και θέτουν σε κίνδυνο τη δημοκρατία.

Η σύγκρουση που προέκυψε παίρνε τη διάσταση της σύγκρουσης ανάμεσα στην ελίτ και τους απλούς ανθρώπους. Κατ’ αυτή την έννοια, έχει εμφανείς αναλογίες με τη δική μας εσωτερική σύγκρουση γύρω από το δίπολο Ανατολή - Δύση.

Το δικό μας επίτευγμα, η δημιουργική μας σύνθεση, μπορεί να αποτελέσει οδηγό για την υπέρβαση αυτής της σύγκρουσης. Κατ’ αυτή την έννοια, μπορούμε να συνεισφέρουμε ουσιωδώς στη διαμόρφωση της Ευρώπης τού αύριο. Ας μη μας πτοεί η πολύ πρόσφατη οικονομική μας ιστορία: όταν η πατρίδα μας γινόταν πρωτοπόρος τον 19ο αιώνα στη συγκρότηση δημοκρατικής πολιτείας στην Ευρώπη, δεν ήταν σε συγκριτικά καλύτερη θέση από εμάς σήμερα!

Προϋπόθεση για να πετύχουμε -ανάμεσα σε άλλα- είναι να κοιτάξουμε στον καθρέφτη με καθαρή ματιά. Αυτό που θα δούμε δεν θα μας απογοητεύσει.


*Οικονομολόγος, βουλευτής Χανίων με τη Ν.Δ.