Κώστας Τούτουζας

Συγκεκριμένα, όλοι γνωρίζουμε ότι τα διάφορα Ιδρύματα ή Οργανισμοί, τα οποία διαχειρίζονται δημόσιο χρήμα ή/και δημόσια ακίνητη περιουσία, διέπονται από ιδιαίτερο νομικό καθεστώς, το λεγόμενο Αυτοδιοίκητο, το οποίο φυσικά είναι δοτό από το Κεντρικό Κράτος και παραχωρείται από αυτό μόνον σε νομικά πρόσωπα που επιτελούν ιδιαίτερης σημασίας κοινωνικό έργο δημοσίου χαρακτήρα. Το εν λόγω νομικό πλαίσιο διακρίνεται από το καθεστώς των νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, που έχουν αμιγώς εμπορικό σκοπό και εξ ορισμού αυτοδιοικούνται, χωρίς, όμως, αυτό να σημαίνει ότι απολαμβάνουν τα προνόμια του ειδικού καθεστώτος του Αυτοδιοίκητου. Έτσι, το Αυτοδιοίκητο υπάρχει και λειτουργεί σε προκαθορισμένα από τον συντακτικό και τον κοινό νομοθέτη πλαίσια και αφορά σε θέματα οικονομικής διαχείρισης της όλης περιουσίας η οποία έχει παραχωρηθεί στα διάφορα νομικά πρόσωπα, που απολαμβάνουν το προνόμιο του Αυτοδιοίκητου, αλλά κυρίως (αφορά) στα θέματα εσωτερικής λειτουργίας τους και άσκησης των αρμοδιοτήτων τους. Πρόδηλος σκοπός του Αυτοδιοίκητου, ο οποίος είναι θεσμός που απαντά από πολλού χρόνου στις δυτικού τύπου δημοκρατίες, είναι αφενός μεν η απαλλαγή από παρεμβάσεις τής Κεντρικής Κυβέρνησης, οι οποίες συνήθως συνιστούν εμπόδιο και τροχοπέδη στους σκοπούς του απολαμβάνοντος το πιο πάνω ειδικό καθεστώς νομικού προσώπου, αφετέρου δε η μεγιστοποίηση του κοινωνικού έργου, που καλείται να επιτελέσει κάθε τέτοιο νομικό πρόσωπο. Το έργο αυτό είναι προφανές ότι καθίσταται ευκολότερο και παραγωγικότερο, όταν υπάρχει ευελιξία στη λήψη αποφάσεων, αναφορικώς με τα πιο πάνω ζητήματα λειτουργίας και επιτέλεσης του κοινωνικού έργου, δηλαδή όταν υπάρχει οιονεί «αυτόνομος» τρόπος λειτουργίας των αυτοδιοικούμενων οργανισμών, απαλλαγμένος από τις «αγγυλώσεις» οι οποίες, όπως είναι κοινώς γνωστό, συχνά δημιουργούνται στην κοινωνική πρόοδο από την γραφειοκρατία της Κεντρικής Δημόσιας Διοίκησης.

Παρά το γεγονός ότι έχει γίνει εκτεταμένη συζήτηση στη Χώρα μας για την αναγκαιότητα εισαγωγής και κυρίως πρακτικής εφαρμογής του πιο πάνω θεσμού, σε πλήθος οργανισμών κοινωνικού χαρακτήρα, ιδίως δε στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, τα οποία αναμφίβολα επιτελούν καίριας σημασίας για την πορεία της χώρας λειτουργία, εντούτοις το ζήτημα παραμένει εν πολλοίς άλυτο, γεγονός το οποίο εξακολουθεί να συνιστά μια μορφή σοβαρής έλλειψης για Χώρα, η οποία, εκτός από τις άλλες παθογένειες που την ταλανίζουν, μπορεί βασίμως να υποστηριχθεί ότι πάσχει και από την «αναπηρία» αυτή, που συνίσταται στην έλλειψη του θεσμού του Αυτοδιοίκητου σε πολλούς τομείς κοινωνικής δραστηριότητας, αλλά και στην πλημμελή εφαρμογή του, όπου ήδη έχει θεσμοθετηθεί. Τα παραδείγματα είναι πολλά και χαρακτηριστικά. Τελευταίως είδαμε τον Πρωθυπουργό στην πρόσφατη συνάντηση με τους Πρυτάνεις να παρεμβαίνει δυναμικά και μάλιστα να τους προειδοποιεί, σύμφωνα με το ρεπορτάζ των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, ότι θα επιβληθούν κυρώσεις που μπορεί να φτάνουν μέχρι την έκπτωση σε όσους δεν ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις τους, ιδιαίτερα για τις νομοθετικές παρεμβάσεις για την εμπέδωση της ασφάλειας στους πανεπιστημιακούς χώρους. Δύο ημέρες μετά είδαμε ότι για να συνεχιστεί το πρωτάθλημα μπάσκετ της πρώτης «τη τάξει» Εθνικής κατηγορίας πάλι αναγκάστηκε να παρέμβει στο Αυτοδιοίκητο της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καλαθοσφαίρισης η Κυβέρνηση μέσω του αρμόδιου Υπουργού, μετά τις εκατέρωθεν υβριστικές αντεγκλήσεις και τις καταγγελίες για τη διαιτησία.

Προφανώς και παλαιότερα έχουν παρατηρηθεί εξωτερικές παρεμβάσεις. Είναι όμως απορίας άξιον για έναν πολίτη πως ακόμα το 2025, 51 έτη μετά τη μεταπολίτευση, ότι το Αυτοδιοίκητο ακόμα βάλλεται σε Ιδρύματα και εν γένει Οργανισμούς που χρηματοδοτούνται από το Κράτος, δηλαδή από τους φορολογούμενους .

Όταν πρακτικά αποτυγχάνει κάτι πολλές φορές, τότε είναι αναγκαίο να δούμε κατά πρώτον τις αιτίες και κατά δεύτερον να αναζητήσουμε αν υπάρχει κάποιο άλλο ανάλογο μοντέλο που μπορεί να λειτουργήσει μερικώς ή ολικώς ως υπόδειγμα, ως πρότυπο.

- Στους πιθανούς λόγους που το Αυτοδιοίκητο βάλλεται συγκαταλέγονται: Η ανεπάρκεια προσώπων και οι προσωπικές φιλοδοξίες για αλλότρια σχέδια, πολλές φορές αντίθετα προς τον σκοπό των αντίστοιχων Οργανισμών ή Ιδρυμάτων, δηλαδή ενέργειες που οδηγούν στην παρεμπόδιση της σύννομης, ομαλής και παραγωγικής λειτουργίας των οικείων οργανισμών. Είναι κοινώς γνωστό ότι πολλοί προτιμούν να καταλαμβάνουν τις «εύκολες» και ανώδυνες αποφάσεις της διοίκησης τέτοιων Οργανισμών, έναντι των υπευθύνων. Κατά παράφραση του στίχου του Εθνικού μας ποιητή Διον. Σολωμού, κατά τον οποίο «Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία» θα μπορούσε να λεχθεί, ότι οι θέσεις ευθύνης των πιο πάνω Οργανισμών, στους οποίους η Πολιτεία έχει εμπιστευθεί, πολύτιμο μέρος της περιουσίας και της εξουσίας της, πρέπει να καταλαμβάνονται από πρόσωπα που θέλουν και μπορούν να διοικήσουν, που τολμούν να παίρνουν κρίσιμες αποφάσεις, ανεπηρέαστοι από έξωθεν «συμβουλές» και παρεμβάσεις. Είναι προφανές ότι οι δύσκολες αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται εκ των έσω και να μην περιμένουν από τους πολιτικούς να δώσουν τη λύση. Τέτοιες συμπεριφορές είναι εντελώς καταδικαστέες και κατ’ αποτέλεσμα βλάπτουν σοβαρώς το Αυτοδιοίκητο.

- Ένα αντίθετο (προς το πιο πάνω) παράδειγμα είναι το Αυτοδιοίκητο που λειτουργεί μακροχρόνια και αποτελεσματικά, χωρίς αποτελεσματικές παρεμβάσεις της Κεντρικής Κυβέρνησης, είναι η Εκκλησία της Ελλάδος. Προφανώς ο οργανισμός που συναποτελεί αυτό που ονομάζουμε Εκκλησία της Ελλάδας διαχειρίζεται τεράστια περιουσία, αλλά και δημόσιο χρήμα, αλλά δεν χρειάσθηκε η εμπλοκή της Πολιτείας τουλάχιστον μέχρι τώρα για την αντιμετώπιση εσωτερικών θεμάτων. ΄Ίσως επειδή στις εκάστοτε προσπάθειες του Κράτους να «εισπηδήσει» στα της Εκκλησίας, η τελευταία αντέδρασε δυναμικά και αποφασιστικά, και εκ του λόγου αυτού η εκάστοτε πολιτική εξουσία μέτρησε στα σοβαρά την επικινδυνότητα που θα είχε μία ανυποχώρητη σύγκρουσή της με τον ισχυρό οργανισμό, που συνιστά η Εκκλησία της Ελλάδος.

Επιμύθιο: Από τις πιο πάνω, αδρομερώς εκτεθείσες, σκέψεις έχω τη γνώμη ότι η απάντηση στο ερώτημα «εάν το Αυτοδιοίκητο είναι στην πράξη εφικτό», είναι μεν σαφώς καταφατική, αλλά η κατάφαση αυτή τελεί υπό την εξής, ουδόλως αυτονόητη, αλλά εκ των ων ουκ άνευ, προϋπόθεση: Οι διοικήσεις αυτών των Οργανισμών να προασπίζονται την ανεξάρτητη αλλά και εύρυθμη λειτουργία με απροσωπόληπτο και ανεξάρτητο χαρακτήρα, με κύρος και αποφασιστικότητα, καθώς και με μοναδικό κίνητρο την πρόοδο του εκάστοτε Οργανισμού.

O Κώστας Τούτουζας,  είναι καθηγητής καρδιολογίας στο ΕΚΠΑ