Χαράλαμπος Ανθόπουλος

Η διδασκαλία των Θρησκευτικών στα σχολεία αποτελεί ένα μεγάλο και δύσκολο συνταγματικό ζήτημα, η επίλυση του οποίου προϋποθέτει τη σύνθεση, δηλαδή την αμοιβαία σχετικοποίηση, μεταξύ αντικρουόμενων συνταγματικών αρχών. Από τη μια πλευρά υπάρχει το άρθρο 3 παρ. 1 Συντ. το οποίο αναγορεύει σε «επικρατούσα θρησκεία» την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία και το άρθρο 16 παρ. 2 Συντ. που ορίζει ως σκοπό της εκπαίδευσης, μεταξύ άλλων, την «ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης» των μαθητών. Από την άλλη πλευρά υπάρχει το άρθρο 13 παρ. 1 Συντ. το οποίο κατοχυρώνει το απαραβίαστο της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης, αλλά και το ίδιο το άρθρο 16 παρ. 2 Συντ., το οποίο ορίζει ως τελικό σκοπό της εκπαίδευσης τη διάπλαση των μαθητών σε «ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες». Παρεμβάλλεται επίσης το άρθρο 2 του Πρώτου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο κατοχυρώνει το δικαίωμα των γονέων να επιλέγουν τη θρησκευτική εκπαίδευση των παιδιών τους σύμφωνα με τις δικές τους θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις.

Η συμπλοκή των αρχών αυτών υποχρεώνει στην αναζήτηση της «μεσότητας» κατά την αριστοτελική έννοια, η οποία στη γλώσσα του σύγχρονου Συνταγματικού Δικαίου ονομάζεται «πρακτική αρμονία».

Νομίζω ότι αυτή τη «μεσότητα» δεν κατάφερε να βρει η πρόσφατη απόφαση 660/2018 του ΣτΕ για τη διδασκαλία των Θρησκευτικών στα σχολεία. Και τούτο ισχύει τόσο για τη γνώμη της πλειοψηφίας όσο και για τη γνώμη της μειοψηφίας.

Σύμφωνα με την πλειοψηφία, το μάθημα των Θρησκευτικών πρέπει να αποβλέπει αποκλειστικά στην ανάπτυξη της ορθόδοξης χριστιανικής συνείδησης με τρόπο αμιγώς ομολογιακό - κατηχητικό, δηλαδή με τη διδασκαλία των δογμάτων, των αξιών και των παραδόσεων της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αναγνωρίζεται βέβαια στους ετερόδοξους, αλλόθρησκους ή άθεους γονείς το δικαίωμα απαλλαγής των παιδιών τους, υπό την προϋπόθεση όμως ότι η σχετική δήλωσή τους θα είναι αξιόπιστη, καλώντας τους ουσιαστικά να αποκαλύψουν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις.
Από την άλλη πλευρά, η μειοψηφία θεωρεί ότι ο κοινός νομοθέτης έχει ευρύτατη διακριτική ευχέρεια να διαμορφώσει την ύλη του μαθήματος των Θρησκευτικών με πολυφωνικό και αξιολογικά ουδέτερο τρόπο, ακόμη και ως αμιγώς θρησκειολογικό μάθημα.

Κατά τη γνώμη μου, από το μάθημα των Θρησκευτικών στα ελληνικά σχολεία δεν θα έπρεπε να απουσιάζει η θεολογική - αξιολογική διάσταση, η οποία θα πρέπει φυσικά να είναι συνδεδεμένη με την Ορθοδοξία και τον Χριστιανισμό, συγχρόνως όμως θα έπρεπε να υπάρχει συμπληρωματικά και μια μη αξιολογική διάσταση, δηλαδή μια ιστορική, συγκριτική και φαινομενολογική προσέγγιση του θρησκευτικού φαινομένου. Η σχετική εύνοια προς την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία δικαιολογείται από το γεγονός ότι αυτή αποτελεί μέρος της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του ελληνικού λαού και έχει κυρίαρχη παρουσία στην ελληνική κοινωνία. Τούτο άλλωστε γίνεται καταρχήν δεκτό από την ισχύουσα εκπαιδευτική νομοθεσία, αλλά και από τη μειοψηφία στη ΣτΕ 660/2018.

Από την άποψη αυτή, το πρόβλημα δεν είναι τόσο τα νέα προγράμματα σπουδών του μαθήματος των Θρησκευτικών στο δημοτικό, το γυμνάσιο και το λύκειο όσο τα περιεχόμενα των διδακτικών εγχειριδίων, τα οποία κλίνουν περισσότερο προς τη δεύτερη κατεύθυνση, δημιουργώντας συχνά μια θρησκευτική σύγχυση στους μαθητές.


*Καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης ΕΑΠ