Χαράλαμπος Ανθόπουλος

H αναθεώρηση του ελληνικού Συντάγματος είναι αναγκαία, πλην όμως, υπό τις παρούσες συνθήκες, μοιάζει να είναι σχεδόν mission impossible. Είναι αναγκαία διότι όπως έδειξε ο Ξ. Κοντιάδης στο βιβλίο του «Το ανορθολογικό μας Σύνταγμα» (εκδ. Παπαζήση, 2015), το ισχύον Σύνταγμα έχει πολλά κενά και αστοχίες. Ας αναφερθούμε σε ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Θεωρείται και διεθνώς ως παράδειγμα προς αποφυγή η ρύθμιση του άρθρου 32 παρ. 4 που προβλέπει την αυτόματη διάλυση της Βουλής σε περίπτωση αποτυχίας εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας. Αντιπλειοψηφική διάλυση της Βουλής με πρωτοβουλία της αντιπολίτευσης είναι κάτι το καινοφανές. Και το ίδιο ισχύει για την άγνωστη στο συγκριτικό συνταγματικό δίκαιο εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας με φανερή ψηφοφορία (άρθρο 32 παρ. 1 Συντ.).

Τυπικά, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ο ρυθμιστής του πολιτεύματος (άρθρο 30 παρ. 1 Συντ.), μετά όμως την αναθεώρηση του 1986 δεν έχει τα νομικά μέσα για να ασκήσει τον διαιτητικό του ρόλο στο πολιτικό παιχνίδι, δηλαδή να εγγυηθεί την κανονικότητα της λειτουργίας του συνταγματικού και πολιτικού συστήματος.

Υπάρχει ένα σημαντικό κενό στο άρθρο 29 παρ. 1 Συντ. το οποίο δεν προβλέπει τη δυνατότητα δικαστικής απαγόρευσης των αντιδημοκρατικών πολιτικών κομμάτων. Ετσι, ακόμη και ένα φιλοναζιστικό κόμμα μπορεί να υποκρίνεται ότι «εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος».

Ο εκλογικός νομοθέτης έχει ευρύτατη διακριτική ευχέρεια να καθορίσει το εκλογικό σύστημα. Ετσι, ακόμη και το υπερμεγέθες και απροϋπόθετο bonus των 50 εδρών στο πρώτο κόμμα μπορεί να κριθεί ως συνταγματικό (βλ. ΑΕΔ 18/2017).

Μετά τις δύο πρόσφατες αποφάσεις του ΣτΕ για την ακαδημαϊκή και επαγγελματική ισοτιμία των πτυχίων Νομικής των κυπριακών πανεπιστημίων, η απαγόρευση της ίδρυσης ιδιωτικών Πανεπιστημίων στο άρθρο 16 του Συντάγματος δεν έχει πρακτικό αντίκρισμα. Η εξέλιξη αυτή μπορεί να αφήσει αδιάφορο τον αναθεωρητικό νομοθέτη;

Σχεδόν σε όλα τα ηπειρωτικά ευρωπαϊκά κράτη έχει υιοθετηθεί ο θεσμός του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Εμείς επιμένουμε ακόμη στο σύστημα διάχυτου ελέγχου συνταγματικότητας των νόμων μολονότι η συγκριτική αξιολόγηση επιβεβαιώνει περισσότερο τα μειονεκτήματα παρά τα πλεονεκτήματά του.

Υπάρχουν και άλλα παραδείγματα συνταγματικών κενών ή αστοχιών - δεν έχει νόημα εδώ μια εξαντλητική περιπτωσιολογία.

Χρειάζεται, όμως, να αναφερθούμε σε ένα άλλο συνταγματικό άρθρο, το 110, το οποίο αποτελεί αντικίνητρο για την εκδήλωση αναθεωρητικών πρωτοβουλιών, ιδίως κατά την παρούσα συγκυρία που χαρακτηρίζεται από την έλλειψη εμπιστοσύνης και την αμοιβαία απονομιμοποίηση μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων.

Ενα αναθεωρητικό εγχείρημα για να έχει προοπτική επιτυχίας προϋποθέτει την υπερψήφιση της πρότασης αναθεώρησης στην πρώτη προαναθεωρητική Βουλή τουλάχιστον από 151 βουλευτές. Ωστόσο, η πρώτη Βουλή προτείνει απλώς άρθρα προς αναθεώρηση, ενώ η δεύτερη, που είναι η κατά κυριολεξία αναθεωρητική Βουλή, μπορεί να αποφασίσει αδέσμευτα το περιεχόμενο των νέων συνταγματικών ρυθμίσεων.

Αυτό λέει καλώς ή κακώς το άρθρο 110 (πρβλ. και το άρθρο 195 του βελγικού Συντάγματος), έστω και αν το ΑΕΔ έχει άλλη γνώμη (απόφ. 11/2003). Υπό τα δεδομένα αυτά, εάν η κοινοβουλευτική πλειοψηφία στην πρώτη Βουλή, δεν είναι απολύτως βέβαιη ότι θα έχει τον κρίσιμο αριθμό βουλευτών στη δεύτερη Βουλή, για να συγκαθορίσει το περιεχόμενο των νέων συνταγματικών ρυθμίσεων (τουλάχιστον 120, αν η πρόταση αναθεώρησης στην πρώτη Βουλή έχει υπερψηφιστεί με λιγότερους από 180 βουλευτές), το πιθανότερο είναι να μη διακινδυνεύσει μια διαδικασία αναθεώρησης, την οποία δεν θα μπορέσει να επηρεάσει ως προς το περιεχόμενό της.


*Καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης ΕΑΠ