Γρηγόρης Τζιοβάρας

Τις πελώριες αντιφάσεις που  ταλανίζουν τη σύγχρονη Τουρκία, οι ελίτ της οποίας παλινδρομούν ανάμεσα  στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό και  στην επιστροφή στην ισλαμική παράδοση, φέρνει στην επιφάνεια η διαφαινόμενη γενίκευση της λαϊκής εξέγερσης που ξέσπασε στην Κωνσταντινούπολη.

Η σκληρή και αιματηρή καταστολή που αντέταξαν οι γνωστές για τη βιαιότητά τους δυνάμεις ασφαλείας της γείτονος απέναντι σε διαμαρτυρόμενους που, εδώ και καιρό, αντιδρούν στη μετατροπή σε εμπορικό κέντρο ενός από τα παραδοσιακά πάρκα της Πόλης, ήλθε σε μια στιγμή που η κυβέρνηση του κ. Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έκανε ένα ακόμη βήμα προς την εφαρμογή της ισλαμικής της ατζέντας, επιβάλλοντας –για λόγους θρησκευτικούς- καθεστώς ποτοαπαγόρευσης.

Οι τελευταίες εξελίξεις αναδεικνύουν τον βαθύ διχασμό της κατακερματισμένης  τουρκικής κοινωνίας που στο  βάθος της παραμένει ένα «καζάνι που βράζει», παρά τη φαινομενική πολιτική και κοινωνική σταθερότητα που παρουσίαζε η γειτονική χώρα τα τελευταία χρόνια με την απόλυτη επικράτηση του κ. Ερντογάν και τον βαθμηδόν περιορισμό της επιρροής του κεμαλικού «βαθέος κράτους», που αποτελούν το στρατιωτικό κατεστημένο και η κρατική γραφειοκρατία (δικαστικοί, διπλωμάτες, κ.ά.) και εμφανίζονταν ως εγγυητές του «δυτικού χαρακτήρα» και της «κοσμικότητας» του τουρκικού κράτους.

Η ταχεία ανάκαμψη της τουρκικής οικονομίας που σημειώθηκε κατά τη δεκαετή παντοκρατία του ισλαμιστή κ. Ερντογάν, ο οποίος επαίρεται ότι «έδιωξε το ΔΝΤ από την Τουρκία», αποδεικνύεται ότι δεν ήταν ικανή συνθήκη για να συγκαλύψει τις μεγάλες –ιδεολογικές και άλλες- διαφορές που χωρίζουν τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ της Τουρκίας, καθώς και τα διαφορετικά συμφέροντα που αυτές εκπροσωπούν και θέλουν να επιβάλουν.

Από μια πρώτη οπτική, η «άνοιξη αλά Τούρκα», για την οποία ήδη γίνεται λόγος στα διεθνή μέσα, δεν μπορεί να παραλληλιστεί με τις ανάλογες εξεγέρσεις στις μουσουλμανικές χώρες της Βορείου Αφρικής, της Αραβικής Χερσονήσου και της Μέσης Ανατολής που ξέσπασαν τα δύο τελευταία χρόνια με κύριο στόχο την ανατροπή δικτατορικών καθεστώτων.

Ωστόσο, η έκταση του λαμβάνουν τα γεγονότα στην Πόλη, φαίνεται να έχουν ανάλογο υπόβαθρο που σχετίζεται με την οικονομική και κοινωνική (κατα-)πίεση που ασκούν οι κυρίαρχες δυνάμεις σε περιθωριοποιημένα, πλην δυναμικά και ανερχόμενα, κοινωνικοοικονομικά στρώματα.

Στρώματα που ειδικά στην Τουρκία περιλαμβάνουν όχι μόνον όσους δεν είχαν συμμετοχή στο αποκαλούμενο «οικονομικό θαύμα» της περιόδου Ερντογάν, αλλά και μεγάλες μειονοτικές ομάδες, όπως οι Κούρδοι, καθώς και πολίτες που απλώς αντιδρούν στις παρατηρούμενες τάσεις για επιβολή των ισλαμικών ιδεών από τη σημερινή κυβερνητική εξουσία.    

Εξάλλου, η –μόνον φαινομενικά δημοκρατική- γειτονική χώρα έχει μακρά «παράδοση» σε υποκινούμενες και μη λαϊκές εξεγέρσεις, μια από τις οποίες πλήρωσε ακριβά στο πετσί της η ελληνική μειονότητα της Πόλης με το «πογκρόμ» εναντίον της στο οποίο επιδόθηκε ο «εξεγερμένος» όχλος στα Σεπτεμβριανά του 1955. Έχει επίσης προϊστορία σε βιαιότατες καταστολές των διαμαρτυριών, όπως και σε –ανοιχτά ή συγκεκαλυμμένα- στρατιωτικά πραξικοπήματα.

Γι΄  αυτό και  η συνέχεια που θα έχουν οι βιαιότητες που βρίσκονται σε εξέλιξη θα καταδείξει πολλά για τον χαρακτήρα της Τουρκίας και επιπλέον θα καθορίσει το κατά πόσο το μέλλον της είναι στην Ευρώπη ή στον ισλαμικό κόσμο.