Γ. Χ. Παπαγεωργίου

Είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται σχεδόν παντού στις δυτικές αστικές δημοκρατίες. Από τον Τραμπ στις ΗΠΑ και τον Μπολσονάρου στη Βραζιλία μέχρι τον Ορμπαν στην Ουγγαρία και τον Κουρτς στην Αυστρία, αλλά και τον Σαλβίνι στην Ιταλία: η ακραία δεξιά λογική ενισχύεται, «κεντώντας» πάνω στον αυταρχισμό και την ξενοφοβία.

Φτάσαμε στο σημείο η συντηρητική Χριστιανοδημοκράτισσα Ανγκελα Μέρκελ να χαρακτηρίζεται μετριοπαθής, ένας «φάρος» πολιτικού φιλελευθερισμού και μαζί με τον Εμανουέλ Μακρόν -ο οποίος χάνει έδαφος στις δημοσκοπήσεις- να αποτελούν το αντίβαρο στους ακραίους της Ευρώπης.

Η είσοδος της Μέρκελ στην πολιτική της δύση σηματοδοτεί την υποχώρηση των μετριοπαθών στην ευρωπαϊκή σκακιέρα, αλλά πιθανότατα και το τέλος της φεντεραλιστικής ατζέντας που είχαν συμφωνήσει με τον Μακρόν για την Ε.Ε., με τραπεζική ένωση, κοινή άμυνα και ένα πρόπλασμα κοινού προϋπολογισμού. Ολα αυτά μοιάζουν τώρα περιττές πολυτέλειες, καθώς στις ευρωεκλογές τον Μάιο του 2019 πιθανότατα οι ακροδεξιοί και κάθε λογής αντιευρωπαϊστές θα κερδίσουν σημαντικά ποσοστά. Υπάρχει άραγε θέμα επιβίωσης της Ε.Ε.;

Η άνοδος των ακραίων δεν είναι ανεξήγητη. Η μεσαία τάξη στις δυτικές κοινωνίες είναι απογοητευμένη γιατί χάνει οικονομικό έδαφος, καθώς μένει πίσω στον αυξημένο ανταγωνισμό που μεγαλώνει τις ανισότητες. Υπάρχει επίσης η κρίση ταυτότητας που περνάνε πολλές κοινωνίες, ακόμα κι αν ευημερούν οικονομικά, καθώς η παγκοσμιοποίηση τις φέρνει αντιμέτωπες με τη μετανάστευση και την πολυπολιτισμικότητα η οποία προκαλεί ανασφάλεια.

Η μεσαία τάξη είναι αποπροσανατολισμένη, απογοητευμένη από τις παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις που έφεραν τα πράγματα ως εδώ και είναι λογικό να τείνει ευήκοα ώτα σε όσους υπόσχονται μαγικές λύσεις είτε επειδή «θα διώξουν τους ξένους» εν είδει αποδιοπομπαίων τράγων, είτε υπόσχονται μια εξιδανικευμένη επιστροφή στο παρελθόν, κλείνοντας τα σύνορα στις δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης για να επαναφέρουν τις δουλειές και τις καλές αμοιβές. Πρόκειται ασφαλώς για εύπεπτα λαϊκίστικα ψέματα, αλλά τα προβλήματα και οι ανησυχίες του κόσμου δεν παύουν να είναι πραγματικά.

Δεν φταίνε οι μετανάστες για τη μείωση των μισθών και των συντάξεων, αλλά η επικράτηση του άκρατου νεοφιλελευθερισμού παγκοσμίως σε συνδυασμό με την επέλαση των αναδυόμενων οικονομιών στη διεθνή αγορά.
Το ζήτημα όμως είναι ότι οι προοδευτικές παρατάξεις δεν έχουν προσφέρει πειστική απάντηση στα προβλήματα, γι’ αυτό και χάνουν έδαφος. Η παγκοσμιοποίηση απελευθέρωσε δυνάμεις οι οποίες είναι συντριπτικές και μοιάζει πια αδύνατον να τεθούν υπό έλεγχο χωρίς συγκρούσεις. Ειδικά μια χώρα μόνη της ελάχιστα μπορεί να κάνει.

Η εξιδανικευμένη επιστροφή σε έναν χαμένο παράδεισο προ παγκοσμιοποίησης δεν μοιάζει εφικτή. Η Ευρωπαϊκή Ενωση και η Ευρωζώνη όμως μπορούν, λόγω μεγέθους, να αποτελέσουν ένα ανάχωμα υποστήριξης των κοινωνικών δικαιωμάτων, της Δημοκρατίας και του πλουραλισμού. Εχουν τη δύναμη να επηρεάσουν την παγκοσμιοποίηση έτσι ώστε να κινηθεί σε προοδευτική κατεύθυνση. Προϋπόθεση όμως για κάτι τέτοιο είναι να επικρατήσουν πολιτικά οι προοδευτικές δυνάμεις στην Ευρώπη, κάτι που δυστυχώς σήμερα δεν συμβαίνει.