Δημήτρης Παγαδάκης

Στις αρχές Σεπτεμβρίου ο Κόντε προσπάθησε αδέξια να διώξει το φάντασμα του τραπεζίτη πάνω από το πρωθυπουργικό μέγαρο. Βολιδοσκόπησε τις διαθέσεις του, αν τυχόν ενδιαφερόταν να ηγηθεί της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως ο νέος πρόεδρός της. Για πρώτη φορά ο κατά γενική αποδοχή ικανός και αξιόπιστος Ντράγκι δεν απάντησε στα σενάρια με το συνηθισμένο του διπλωματικό κλισέ «ρωτήστε τη γυναίκα μου, αυτή ξέρει». Η τράπουλα είχε πέσει ανοιχτή πλέον στο τραπέζι, με μοναδικό μπαλαντέρ το δικό του όνομα.

Εντολή στον Ντράγκι

Το ανακάτεμά της συνεχίστηκε ως την περασμένη εβδομάδα, όταν ο Κόντε παραιτήθηκε από πρωθυπουργός. Είχε προηγηθεί η απόσυρση του κόμματος του Ρέντσι από τον κυβερνητικό συνασπισμό. Το μεσημέρι της περασμένης Τετάρτης τα φύλλα ξαναμοιράστηκαν. Από το ανάκτορο του Κυρηνάλιου ο πρόεδρος της Ιταλίας, Σέρτζιο Ματαρέλα, ανέθεσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Μάριο Ντράγκι. Και αυτός έφτασε με σπριντ στο Παλάτσο Μοντετσιτόριο, την έδρα της Ιταλικής Κάτω Βουλής, για να αρχίσει διαβουλεύσεις με τα κόμματα που θα στηρίξουν τον νέο κυβερνητικό συνασπισμό με τον ίδιο ως πρωθυπουργό.

Η Αιώνια Πόλη με τους λόφους, τις εκκλησίες και τα παλάτια της έβρισκε πάλι τον ρυθμό της στο τέμπο της αέναης πολιτικής της ίντριγκας. Με τον «Super Mario» -παρατσούκλι που του κόλλησαν από τη φιγούρα του υδραυλικού σε βιντεοπαιχνίδι της Nintendo- να επανέρχεται στο προσκήνιο. Αν όλα του πάνε καλά, θα πρωταγωνιστήσει στην πολιτική ζωή της Ιταλίας σε έναν ρόλο υψηλού κύρους όσο και αφόρητης πίεσης. Στα 73 του χρόνια, άλλωστε, παραμένει ένας θαρραλέος στρατηγικός παίκτης με τόλμη και υπομονή. Η οκταετής θητεία του στο τιμόνι της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας αποτελεί κατά κάποιον τρόπο εγγύηση ότι θα τα καταφέρει και στη χώρα του που βιώνει δύσκολες στιγμές. Με το δεύτερο μεγαλύτερο χρέος στην Ευρωπαϊκή Ενωση δοκιμάζεται, εν μέσω πανδημίας, από κυβερνητική κρίση, πολιτικό χάος και οικονομική αστάθεια.

Οι θαυμαστές του πιστεύουν ότι αφού έσωσε το ευρώ θα σώσει και την Ιταλία. Οι αντίπαλοί του ισχυρίζονται ότι, από τη στιγμή που η πολιτική άφησε το πεδίο διαχείρισής της σε έναν τεχνοκράτη, η δημοκρατία κάνει οπισθοδρομικά βήματα που εξασθενούν τη λαϊκή εντολή. Αλλά άντε να στηθούν κάλπες με συνωστισμό ψηφοφόρων σε μια χώρα με έντονες τις πρόσφατες μνήμες από τον όλεθρο του Μπέργκαμο και τα αλλεπάλληλα απειλητικά κύματα κρουσμάτων του κορωνοϊού.

Οπως και να ’χει, ο Ντράγκι δεν είναι κανένας περαστικός. Είναι δοκιμασμένος σε ανάλογες, ίσως και πιο έντονες, κατεξοχήν πολιτικές, συνθήκες. Μια προσωπικότητα που αντλεί τις δεξιότητές της από μια επιτυχημένη πολυποίκιλη καριέρα. Υπήρξε κεντρικός τραπεζίτης, οικονομολόγος, καθηγητής, άνθρωπος των αγορών, ανώτατος δημόσιος υπάλληλος και κατ’ ανάγκη διπλωμάτης. Δεν τον αποκάλεσαν τυχαία «Signor Altrove», δηλαδή «Κύριο κάπου αλλού». Οχι επειδή είναι χαμένος στο Διάστημα, αλλά γιατί είναι πάντα παρών όπου τον χρειάζονται. Απόφοιτος του οικονομικού πανεπιστήμιου Σαπιέντσα της Ρώμης, με διδακτορικό στα Οικονομικά από το ΜΙΤ, το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης, διατέλεσε καθηγητής σε μια σειρά ιταλικών πανεπιστημίων κύρους επί 15 χρόνια.

Υπήρξε εκτελεστικός διευθυντής της Παγκόσμιας Τράπεζας από το 1984 έως το 1990. Ακολούθως ο Τζούλιο Αντρεότι τον διόρισε διευθυντή του ιταλικού υπουργείου Οικονομικών, αξίωμα που κατείχε καθ’ όλη τη διάρκεια εννέα διαφορετικών κυβερνήσεων επί δέκα χρόνια. Εως ότου αντικαταστάθηκε από την κυβέρνηση Μπερλουσκόνι. Στη συνέχεια έγινε συνεργάτης της κυβερνητικής σχολής «John F. Kennedy» του Χάρβαρντ και αργότερα αντιπρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Goldman Sachs International, έως ότου διορίστηκε το 2005 επί πέντε χρόνια διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Ιταλίας. Παράλληλα, έγινε ο πρώτος πρόεδρος του Συμβουλίου Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας. Από το τελευταίο πόστο ανέλαβε το πηδάλιο της ΕΚΤ, της οποίας έγινε ο τρίτος εν σειρά διοικητής στην ιστορία της. Από την έδρα της, τους δίδυμους 40ώροφους ουρανοξύστες στην πρώην κεντρική αγορά της Φρανκφούρτης, τα είδε όλα. Ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας είδε ζόμπι, εφιάλτες και φαντάσματα, ορατά και αόρατα. Εξάλλου η χρηματοπιστωτική κρίση της Ευρωζώνης είχε ήδη ξεκινήσει όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Νοέμβριο του 2011.

Αναγκάστηκε να βαδίσει ακροβατικά σε τεντωμένο σχοινί, ενώ από κάτω καραδοκούσε το χάος της διάλυσης της Ευρωζώνης. Χρησιμοποίησε όλες τις γνώσεις του και κινητοποίησε όλα τα προσόντα του. Διανοητική ευελιξία, διπλωματική δεινότητα, πολιτική ευφυΐα, συγκροτημένη πειθώ για να διασφαλίσει την επιβίωση του ευρώ, τη σταθερότητα και την ανάπτυξη στην Ε.Ε. Επιστράτευσε την ιταλική κουλτούρα και το ακαδημαϊκό του υπόβαθρο.
Πιο τολμηρός και καινοτόμος από τον αυταρχικό προκάτοχό του Ζαν-Κλοντ Τρισέ, πήρε ταχύτατα δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και πολεμήθηκε από τη «νευρική», για το χρέος άλλων οικονομιών της Ευρωζώνης, Μπούντεσμπανκ, καθώς και τους «τσιτωμένους» Γερμανούς τραπεζίτες και οικονομικούς σχολιαστές. Η εφημερίδα «Bild» τον αποκαλούσε «Κόμη Ντράγκι(ουλα)». Παρ’ όλα αυτά τα πήγε περίφημα, αφήνοντας μια τεράστια παρακαταθήκη στη διάδοχό του Κριστίν Λαγκάρντ όταν αποχώρησε από την ΕΚΤ στις 31 Οκτωβρίου 2019. Τα κατάφερε επειδή θεωρούσε ότι ένας επικεφαλής διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων καλείται καθημερινά να λαμβάνει αποφάσεις που δεν επηρεάζουν μόνο τους επενδυτές, τις τράπεζες και τις οικονομίες των χωρών, αλλά κυρίως τη ζωή των καθημερινών ανθρώπων.

Με δυο λόγια, το αφήγημα και η ισχυρή βούληση του Μάριο Ντράγκι ήταν η σωτηρία της Ευρωζώνης από μια γιγάντια τραπεζική κρίση. Σεβάστηκε πάντα τη συλλογική εντολή Ε.Ε., προστάτευσε τη Νομισματική Ενωση και αρίστευσε με τον ακούραστο τρόπο με τον οποίο χειρίστηκε το πόστο του μέσα στα ασφυκτικά πλαίσια των θεσμικών κανονισμών της ΕΚΤ. Υπεραμύνθηκε της πολιτικής αρνητικών επιτοκίων και ποσοτικής χαλάρωσης που υιοθέτησε η ΕΚΤ και με τον ίδιο στο πηδάλιό της τη μεταμόρφωσε σε μια ώριμη, ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα, με αυτοπεποίθηση και ισχυρή ηγεσία που επιδίωκε πάντα τη συναίνεση.

Ορφάνια και σπουδές

Βέρος Ρωμάνος, γεννήθηκε και μεγάλωσε στην εύπορη γειτονιά Πινσιάνο της Ρώμης, που εκτείνεται κατά μήκος των κήπων της Villa Borghese, στους κόλπους μιας μεσοανώτερης οικογένειας. Ο ευγενικός, διακριτικός και αθόρυβος από τα παιδικά του χρόνια Μάριο έχασε πρόωρα τον τραπεζίτη πατέρα του, Κάρλο, με καταγωγή από την Πάντοβα και τη φαρμακοποιό μητέρα του Γκίλντα, το γένος Ματσίνι. Ανατράφηκε από μια θεία του, αδελφή του πατέρα του, ενώ βρισκόταν στα μέσα της εφηβείας. Μόλις 15 ετών ανέλαβε ως μεγαλύτερος γιος την επίβλεψη των ορφανών αδελφιών του, της μικρότερης Αντρέινα και του σχεδόν νήπιου Μαρτσέλο. Οικονομική άνεση υπήρχε στο σπίτι και σπούδασε στο περίφημο ίδρυμα των Ιησουιτών Massimiliano Massimo, ένα από τα πιο αριστοκρατικά και πριβέ σχολεία της Ρώμης, δυο βήματα από τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου. Στο καθωσπρέπει σχολείο για προνομιούχους ήταν άριστος μαθητής στα Λατινικά και τα Μαθηματικά, τόσο που βοηθούσε και άφηνε να αντιγράφουν από την κόλλα του οι συμμαθητές του.

Με ύψος κοντά στο 1,70 μ., ήταν ο play maker και πιο εύστοχος παίκτης της ομάδας μπάσκετ του σχολείου, με ίνδαλμα τον μόλις τέσσερα χρόνια μεγαλύτερό του Μπιλ Μπράντλεϊ, τον σπουδαίο καλαθοσφαιριστή των New York Knicks και μετέπειτα γερουσιαστή του Δημοκρατικού Κόμματος των ΗΠΑ στο Νιου Τζέρσεϊ. Ο Μάριο γνώρισε και παντρεύτηκε το 1973 την αριστοκρατικά σικ σύζυγό του, εξπέρ της αγγλικής λογοτεχνίας, Μαρία Σερένα, ή Σερενέλα για τους στενότερους φίλους τους, η οποία είναι απόγονος της Μπιάνκα Καπέλο, της συζύγου του μεγάλου δούκα της Τοσκάνης, Φραγκίσκου Α’ των Μεδίκων. Οντας καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Τσέζαρε Αλφιέρι της Φλωρεντίας, απέκτησαν μαζί δύο παιδιά, τη βιολόγο και διευθύντρια σε βιοτεχνολογική πολυεθνική Φεντερίκα και τον Τζάκομο, στέλεχος εταιρείας επενδύσεων σε Αμερική και Αγγλία. Χαμηλών τόνων ο Ντράγκι, ποτέ δεν υιοθέτησε το στυλ των διεθνώς ακριβοπληρωμένων χρηματοπιστωτικών μεγαλοστελεχών. Ζει μια ήσυχη οικογενειακή ζωή με τη σύζυγό του, με την οποία λατρεύουν να περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους στην Ούμπρια, όπου έχουν ιδιόκτητο εξοχικό στην υπέροχη αρχιτεκτονικά και γαστρονομικά κοινότητα Τσιτά ντέλα Πιέβε έξω από την Περούτζια, ενώ το καλοκαίρι προτιμούν την παραθαλάσσια βίλα τους στο Λαβίνιο, 50 χλμ. νοτιοδυτικά της Ρώμης.
Αν και η περιουσία του υπολογίζεται ότι προσεγγίζει τα 50 εκατ. δολάρια, ο Ντράγκι είναι ένας σεμνός άνθρωπος που αλληλεπιδρά με ενσυναίσθηση. Στις μνήμες του κυριαρχεί η φράση του πατέρα του που έλεγε: «Αν έχεις χάσει χρήματα, δεν έχεις χάσει τίποτα, γιατί με μια καλή δουλειά μπορείς να τα ανακτήσεις. Αν έχεις χάσει την τιμή σου, έχεις χάσει πολλά, αλλά με μια ηρωική πράξη μπορείς να την αποκαταστήσεις. Αν, όμως, έχεις χάσει το θάρρος σου, τότε έχεις χάσει τα πάντα». Γι’ αυτό και τη λέξη «κουράγιο» τη χρησιμοποιεί συχνά. Η Ελλάδα της κρίσης την άκουσε από τα χείλη του πολλές φορές.

Ιδεολογικοπολιτικά κεντρώος με σοσιαλδημοκρατικές πινελιές, κατά τη θητεία του στο γραφείο του 39ου ορόφου της ΕΚΤ συνδέθηκε, θέλοντας και μη, από τις πρώτες ημέρες των καθηκόντων του με την Ελλάδα.

Την εποχή εκείνη, αρχές του 2012, οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων εκτοξεύονταν σε δυσθεώρητα ύψη και η χώρα βρισκόταν στα πρόθυρα χρεοκοπίας. Αυτομάτως ο Ντράγκι ανέλαβε δράση. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν στις πρωτοβουλίες του οι άμεσες και προσωπικές σχέσεις που είχε συναρθρώσει με τον Λουκά Παπαδήμο και τον Γιάννη Στουρνάρα. Με τον σημερινό διοικητή της Τραπέζης της Ελλάδος γνωρίστηκαν και ανέπτυξαν φιλικούς δεσμούς όταν αμφότεροι συνεργάστηκαν τη δεκαετία του ’90 στην EFC. Την Επιτροπή που προετοίμαζε τις κυβερνήσεις της Ευρωζώνης για την κυκλοφορία του ευρώ. Τότε, ως πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων στο ΥΠΟΙΚ, ο Γιάννης Στουρνάρας πέτυχε την απαραίτητη δημοσιονομική προσαρμογή που έδωσε στην Ελλάδα το εισιτήριο για την είσοδο στο ευρώ. Με τον Λουκά Παπαδήμο γνωρίζονταν και καλλιέργησαν σχέσεις από πολύ παλαιότερα, σε ακαδημαϊκό περιβάλλον, όταν και οι δύο υπήρξαν οι πλέον διακεκριμένοι και αγαπητοί μαθητές του βραβευμένου με Νόμπελ νεο-κεϊνσιανού οικονομολόγου και καθηγητή στο ΜΙΤ, Φράνκο Μοντιλιάνι.

Το ελληνικό χρέος

Μαζί με τον πρώην πρωθυπουργό και πρώην αντιπρόεδρο της ΕΚΤ ο Ντράγκι δούλεψε τη διάσωση της Ελλάδας το 2012, όπου επεξεργάστηκαν το PSI και το PSI+ στους κρίσιμους μήνες της άνοιξης εκείνης της χρονιάς και ασχολήθηκαν επισταμένα με την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Με αφορμή την ελληνική κρίση, άλλωστε, υπήρξε η περίφημη παρέμβαση Ντράγκι στο Λονδίνο, στις 26 Ιουλίου 2012, με τη φράση «whatever it takes», μεθερμηνευόμενο αναλυτικά ότι «η ΕΚΤ είναι έτοιμη να κάνει ό,τι χρειάζεται για να διατηρήσει το ευρώ». Μικρή παύση, για να ακολουθήσει η φράση «και πιστέψτε με, θα είναι αρκετό». Αυτή η δήλωση είχε ως αποτέλεσμα τη σταθερή μείωση των αποδόσεων των ομολόγων, δηλαδή του κόστους δανεισμού για τις χώρες της Ευρωζώνης, διαμηνύοντας με σαφήνεια στις αγορές και όσους στοιχημάτιζαν στη χρεοκοπία της εύθραυστης Ελλάδας ότι η ΕΚΤ δεν θα επέτρεπε μια τέτοια εξέλιξη.

Ηταν η περίοδος με τα δυσοίωνα για τη χώρα μας φεγγάρια, όταν ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε θεωρούσε την Ελλάδα μολυσμένο άκρο και επέμενε πως, αν ακρωτηριαζόταν νωρίς, το υπόλοιπο σώμα, δηλαδή η Ευρώπη, θα μπορούσε να σωθεί. Ο Ντράγκι αντιστάθηκε σθεναρά σε κάθε τέτοια απόπειρα διαμελισμού. Και την επανέλαβε όταν τρία χρόνια αργότερα ο ίδιος Γερμανός υπουργός Οικονομικών επεξεργαζόταν ένα περίπλοκο, ριψοκίνδυνο και σκοτεινά τερατώδες σχέδιο να πετάξει την Ελλάδα από την Ευρωζώνη. Το 2015 φερόταν διατεθειμένος να δώσει 50 δισ. ευρώ στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ για να φύγει η Ελλάδα από το ευρώ.

Στην Ακαδημία Αθηνών

Η χώρα ωστόσο δεν ξέχασε όταν προσγειώθηκε στα συγκαλά της το τι χρωστάει στον «Super Mario», όταν αυτός με συμβατικά και μη συμβατικά μέτρα αντιμετώπισε την ελληνική κρίση το 2011-12 και το 2015. Την Τρίτη 1η Οκτωβρίου του 2019 τον τίμησε ως επιφανή οικονομολόγο, με παγκόσμια εμβέλεια και αναγνώριση, η Ακαδημία Αθηνών.

Ο ακαδημαϊκός Λουκάς Παπαδήμος εκθείασε στην εκδήλωση την αποφασιστική συνεισφορά του στη στήριξη των προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής της Ελλάδας. Παρόμοιες επισημάνσεις έκανε και ο Γιάννης Στουρνάρας στο δείπνο που ετοίμασε προς τιμήν του η Τράπεζα της Ελλάδος το ίδιο βράδυ. Λίγες ημέρες αργότερα ο Μάριο Ντράγκι σε μακροσκελή συνέντευξή του στους «New York Times» επαίνεσε την Ελλάδα που βρέθηκε από τα πρόθυρα της κατάρρευσης να καταγράφει ένα success story.