Ένας τρελός Γαλάτης

Ένας τραπεζίτης, ένας πορνογράφος κι ένας εστέτ γκέι αποφάσισαν μια μέρα να εξαγοράσουν τη μεγαλύτερη εφημερίδα του τόπου τους: θα μπορούσε να είναι η αρχή ενός σουρεαλιστικού ανεκδότου. Είναι όμως η υπεραπλουστευτική περιγραφή της εξαγοράς της γαλλικής «Le Monde» από τον Ματιέ Πιγκάς, τον Ξαβιέ Νιέλ και τον Πιερ Μπερζέ. Τα 110 εκατ. ευρώ των τριών συνεταίρων, όμως, και η επιτυχία τους να προσπεράσουν στο νήμα την (υποκινούμενη από τον Νικολά Σαρκοζί) πρόταση της France Telecom ίσως για εμάς εδώ, που ελάχιστα παρακολουθούμε τα της γαλλικής δημοκρατίας, να έχουν μικρότερη σημασία από τους συμβολισμούς που περιείχε η πρόταση που ξεκίνησε ετούτο το κείμενο.

Γιατί, αν αφήσουμε κατά μέρος τον τραπεζίτη, οι ιδιότητες των άλλων δύο, αν μη τι άλλο, θα μας σκανδάλιζαν. Πορνογράφος, ομοφυλόφιλος. Ναι, ίσως στην Ελλάδα της υποκρισίας η εξαγορά της δεύτερης μεγαλύτερης εφημερίδας από έναν αντίστοιχο Νιέλ και έναν αντίστοιχο Μπερζέ να συζητιόταν σκανδαλοθηρικά. Ωστόσο η γαλλική κοινωνία ήταν ανέκαθεν πιο ανοικτόμυαλη και -γι’ αυτό- πιο ευέλικτη. Κανείς δεν ενδιαφέρεται για το τι κάνει ο άλλος στο κρεβάτι του. Ειδικά αν πρόκειται για μια προσωπικότητα όπως ο 80χρονος Πιερ Μπερζέ, ένας σύγχρονος μαικήνας των τεχνών  και της διανόησης. 



Ένας  ποιητής  στο  κεφάλι  του

Για το δίπολο στον χαρακτήρα του Μπερζέ, τις διάφορες αντιθέσεις που εμφανίζονται στις αποφάσεις ή τις απόψεις του κάθε τόσο ίσως να ευθύνονται τα γονίδια: γιος ενός εφοριακού και μιας καθηγήτριας σε μοντεσοριανό σχολείο (αλλά και τραγουδίστριας της όπερας), υπήρξε  σε όλη του τη ζωή επιχειρηματικό μυαλό, μεθοδικός και σκληρός στις συνεργασίες του και την ίδια ώρα πρωτοποριακός, οραματιστής και λάτρης της μόδας, της τέχνης, της καλής ζωής και του κοσμοπολιτισμού. Το πού γεννήθηκε (κάπου στη γαλλική επαρχία) δεν έχει και πολλή σημασία, αυτό που μετράει είναι ότι το Παρίσι τον καλοδέχτηκε στην αγκαλιά του.

Την πρώτη κιόλας ημέρα του στη γαλλική πρωτεύουσα, εκεί όπου ο 18χρονος επαρχιώτης χάζευε εκστασιασμένος στα Ηλύσια Πεδία ο Ζακ Πρεβέρ, ο αγαπημένος ποιητής και σεναριογράφος της μεταπολεμικής Γαλλίας, έκανε άλλη μία -από τις πολλές και πάντα αποτυχημένες- απόπειρα αυτοκτονίας. Βούτηξε από το μπαλκόνι του σπιτιού του και προσγειώθηκε επάνω στον αμέριμνο Μπερζέ σε μια συναλλαγή της Ιστορίας που ευνόησε και τον «δύτη» και τον δέκτη της βουτιάς, αλλά κυρίως τον γαλλικό πολιτισμό: ο Πρεβέρ θα ζούσε άλλα 30 χρόνια, γράφοντας μανιωδώς, ενώ ο Μπερζέ θα αποκτούσε ένα απευθείας εισιτήριο για τον κόσμο της διανόησης, τους φίλους του ανθρώπου του οποίου τη ζωή είχε μόλις σώσει.  

Στο ξέφρενα αναπτυσσόμενο μεταπολεμικό Παρίσι ακόμη κι ένας άρτι αφιχθείς έφηβος θα είχε το μερίδιό του στη δόξα αν ήταν ορεξάτος για δουλειά. Και φυσικά τυχερός, κάτι για το οποίο εγγυήθηκε αμέσως το συναπάντημα των Ηλυσίων Πεδίων... Δεν είχε, λοιπόν, καν κλείσει τα 20 του ο Μπερζέ όταν εξέδωσε το «Patrie Mondiale», ένα περιοδικό με συνεργάτες όπως ο Αλμπέρ Καμί, o Αντρέ Μπρετόν, ο Ζαν Κοκτό! Τα νέα φιλαράκια του, δηλαδή, που μαζί με τον Λουί Αραγκόν και τον Ζαν Πολ Σαρτρ έπαιρναν τον πιτσιρικά στα καφέ του Σεν Ζερμέν, όπου μεταξύ πωμάτων από Μποζολέ και άδειων πακέτων Gauloises γράφονταν οι πιο σημαντικές σελίδες στη σύγχρονη Ιστορία της διανόησης. Δίπλα στους φιλοσόφους, τους ποιητές και τους συγγραφείς ευδοκιμούσαν βέβαια και οι ζωγράφοι, ένας εκ των οποίων, ο νεαρός εξπρεσιονιστής Μπερνάρ Μπιφέ, έγινε ο πρώτος επώνυμός εραστής  του Πιερ Μπερζέ. Θα ακολουθούσε μόνον ένας ακόμη.



Πιερ και Ιβ

Πριν από ενάμιση χρόνο ο κόσμος ασχολιόταν και πάλι με τον Μπερζέ. Αν ακονίσετε ελάχιστα τη μνήμη σας, θα θυμηθείτε τη μεγάλη δημοπρασία έργων τέχνης από τη συλλογή του Ιβ Σεν Λοράν μέσω του οίκου Christie’s. Ο σχεδιαστής είχε πεθάνει τον Ιούνιο του 2008 και ήδη τον Φεβρουάριο του 2009 ο σύντροφός του πουλούσε τα πάντα, εκτός από ένα πορτρέτο του Σεν Λοράν που είχε φιλοτεχνήσει ο Αντι Γουόρχολ.

Όταν ρωτούσαν τον Μπερζέ γιατί έσβησε σε μια στιγμή μνήμες πέντε δεκαετιών (είχαν ξεκινήσει από κοινού τη συλλογή έργων τέχνης με τον σύντροφό του στις αρχές των 60s), εκείνος απαντούσε: «Μετά τον θάνατο τον Ιβ όλα αυτά έπαψαν να έχουν σημασία». Διώχνοντας τους Πικάσο, τους Μπρακ, τους Ματίς από πάνω του, ήταν σαν να απαλλασσόταν από το φάντασμα του Σεν Λοράν, του ανθρώπου με τον οποίο έμειναν μαζί για μια ολόκληρη ζωή. Στις ουκ ολίγες συνεντεύξεις που έδωσε εκείνη την περίοδο -που σχεδόν όλες μετέτρεπαν σε έναν περήφανο απολογισμό ζωής την αρχική πρόθεση των συνεντευξιαστών να τον ωθήσουν σε κάτι σαν δημόσια απολογία- πάντα αναφερόταν στον Ιβ Σεν Λοράν ως «Ιβ», όταν μιλούσε για τη σχέση τους, και ως «Σεν Λοράν» όταν αναφερόταν στα επιτεύγματα και στο δημιουργικό δαιμόνιο του συντρόφου του.

Αυτές οι ευδιάκριτες διαχωριστικές γραμμές είναι ένα από τα χαρακτηριστικότερα γνωρίσματα του Μπερζέ. Και, βέβαια, τα δίπολα: για τον Πιερ υπήρχε ένας Ιβ, αλλά για τον επιχειρηματία και μαικήνα της τέχνης Μπερζέ υπήρχε ένας Σεν Λοράν.

Με τον μόλις 22 ετών τότε Ιβ Σεν Λοράν, ο Μπερζέ γνωρίστηκε το 1958. Ο νεαρός ήταν ήδη διάσημος στο Παρίσι, αφού ο Κριστιάν Ντιόρ (σχεδόν προφητικά, μόλις λίγους μήνες πριν από τον θάνατό του από καρδιακή προσβολή) τον είχε επιλέξει τον προηγούμενο χρόνο ως διάδοχό του στον οίκο του. Ο συνεσταλμένος και καταθλιπτικός χαρακτήρας του σχεδιαστή βρήκε την ενέργεια και διάθεση στον δυναμισμό που του έλειπε (αλλά και το savoir faire) στον Μπερζέ. Τρία χρόνια μετά ήταν ο δεύτερος που στην ουσία έπαιρνε την απόφαση της δημιουργίας του οίκου Yves Saint Laurent, εξασφαλίζοντας κεφάλαια από έναν Αμερικανό επιχειρηματία και φιλάνθρωπο, τον Μακ Ρόμπινσον. Από το 1961 έως το 2002, όταν έκλεισαν πια τον οίκο (η φίρμα υπάρχει ακόμη, αφού ανήκει στο γκρουπ Gucci), τα πάντα λειτουργούσαν με τον τρόπο του Μπερζέ. Εκείνος ήταν το αφανές μυαλό, ο Σεν Λοράν το ταλέντο. O Τομ Φορντ, δημιουργικός διευθυντής της YSL από το 1999 έως το 2004, δεν θυμάται ούτε τα δεκάδες βραβεία ούτε τη διεθνή του καταξίωση από εκείνη την περίοδο.

Θυμάται μόνο πόσο δύσκολος χαρακτήρας ήταν ο Μπερζέ και πόσο εφιαλτική του έκανε τη ζωή προκειμένου να εξασφαλίσει τόσο ότι το όραμα του Σεν Λοράν θα συνεχιζόταν χωρίς καμία μεταβολή όσο και τα δικά του κέρδη. Είπαμε: πάνω απ’ όλα είναι ένας ιδιαίτερα επιτυχημένος επιχειρηματίας που γνωρίζει πολύ καλά την τέχνη τού να κερδίζεις χρήματα, ακόμη και με κινήσεις στο περιθώριο του νόμου. Το 1996, για παράδειγμα, τιμωρήθηκε με πρόστιμο 1 εκατομμυρίου φράγκων από τα γαλλικά δικαστήρια γιατί η πώληση από μέρους του ενός μεγάλου πακέτου μετοχών της YSL λίγες μόνο εβδομάδες πριν από μια θεαματική πτώση της μετοχής της θεωρήθηκε αθέμιτη συναλλαγή. 



Δημοκρατία,  «Studio 54» &  η «Βίβλος» των  gay

Ο Μπερζέ δεν ήταν μόνο ο επιχειρηματίας πίσω από την τεράστια επιτυχία της YSL ή ο εραστής που απελευθέρωνε με το πάθος του το ταλέντο του Ιβ Σεν Λοράν. Ηταν, πάνω απ’ όλα, φίλος του, ειδικά από το 1976 και μετά, όταν οι δύο αποφάσισαν να μη μένουν πια μαζί. Ηταν η περίοδος που ο Σεν Λοράν έβρισκε το αντίδοτο στην κατάθλιψή του στο διεθνές jet set, στα ξέφρενα πάρτι στο θρυλικό «Studio 54», στο αλκοόλ και στην κοκαΐνη και στις συνεχείς αποδράσεις στο δεύτερό του σπίτι, στο Μαρακές. Ο μετρημένος χαρακτήρας του Μπερζέ αδυνατούσε να συμβιβαστεί με την άγρια διάσταση της ζωής του Σεν Λοράν, αλλά παρέμεινε στο πλευρό του ως συνεργάτης και σύντροφος-άγκυρα πίσω στο Παρίσι ή στο Μαρόκο. Μόνο που πια, δύο δεκαετίες μετά τη γνωριμία τους, ο κόσμος του Μπερζέ δεν ήταν αποκλειστικά ο Ιβ και η YSL. Ετσι κι αλλιώς, το ενδιαφέρον του για την τέχνη και τη διανόηση δεν είχε χαθεί ποτέ, ενώ πια είχε αναπτύξει κι ένα έντονο πολιτικό ένστικτο.

Ως συνήθως, προτίμησε να υποστηρίξει όλα αυτά που αγαπούσε όπως ήξερε καλύτερα: από το παρασκήνιο, ως μαικήνας και μέντορας. Μπήκε στα media, αρχικά επενδύοντας στο περιοδικό «Globe» κι έπειτα στο «Courier International», ενώ αγόρασε και μετοχές της «Liberation». Η πιο εντυπωσιακή, όμως, κίνηση της επιχειρηματικής του καριέρας δεν είχε να κάνει ούτε με την αγάπη του για την τέχνη ούτε με το πάθος του για την πολιτική. Το «Têtu» είναι το σοβαρότερο γκέι περιοδικό της Ευρώπης. Ο Μπερζέ το ξεκίνησε το 1995 και αμέσως ενέπλεξε όλους τους διάσημους φίλους του, πολιτικούς, συγγραφείς, καλλιτέχνες, σχεδιαστές σε ένα project για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων και του αγώνα κατά του AIDS…

Από το «Têtu» ως τη «Monde», ο δρόμος δεν είναι τόσο μακρύς. Σίγουρα όχι για μια προσωπικότητα σαν τον Μπερζέ. Ποιος δεν ζηλεύει αυτόν τον 80χρονο στριμμένο σοφό που όταν θέλει να πει κάτι, θα το πει ακόμη κι αν προκαλέσει έναν ολόκληρο λαό («ας απελευθερώσουν πρώτα το Θιβέτ και μετά θα τους επιστρέψω τα αγάλματα», είχε δηλώσει για τους Κινέζους και κάποιες αρχαίες μπρούτζινες κεφαλές που του ζητούσαν πίσω όταν αποφάσισε να πουλήσει τη συλλογή του) και που όταν δει τα πιστεύω του να διακυβεύονται, θα κινήσει γη και θάλασσα για να τα διαφυλάξει; Στην περίπτωση τη «Monde», της εφημερίδας που από το 1944 ανήκει στους συντάκτες της, η απειλή ήταν ο Νικολά Σαρκοζί.

Η οικονομική κατάστασή της οδηγούσε στην ανάγκη εξαγοράς της από κάποιον επιχειρηματία και ο Γάλλος πρόεδρος, φοβούμενος την υποστήριξη που η εφημερίδα θα δείξει προς τον Ντομινίκ Στρος-Καν στις επόμενες εκλογές, έκανε το παν ώστε ο έλεγχός της να περάσει στην ημικρατική France Telecom. Αυτό ήταν το κόκκινο πανί για τον Μπερζέ, παλιό κολλητό του Φρανσουά Μιτεράν και μεγάλο υποστηρικτή της Σεγκολέν Ρουαγιάλ, της οποίας πληρώνει το ενοίκιο για το πολιτικό της γραφείο μέχρι σήμερα.



Ήθελε η εφημερίδα να παραμείνει κεντροαριστερή και να κάνει δύσκολη τη ζωή του Σαρκοζί, όπως και η μητέρα του, άλλωστε, 103 ετών σήμερα, αριστερή και με έντονη άποψη για τα πολιτικά δρώμενα. Το ότι η εξαγορά της «Monde» ήταν δώρο στη μαμά του είναι μόνο μια εικασία. Ωστόσο, θα έκανε ένα υπέροχο άρθρο στο «Têtu». Είτε με τίτλο «Ολα για τη μητέρα μου» είτε με το «Ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα», οι συμβολισμοί για την εξαγορά της ιστορικότερης γαλλικής εφημερίδας από τον Μπερζέ θα ήταν σαφείς.