H δεκαετία του '80 είναι εδώ ενωμένη- δυνατή

Ένα λεξικό έρχεται να μας επιβεβαιώσει επιστημονικά αυτό που υποψιαζομαστε καιρό τωρα: η δεκαετία του '80 είναι εδώ ενωμένη- δυνατή όχι μόνο ως ανάμνηση αλλά ως ζωντανή, καθημερινή συνθήκη.

Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται μόνο ως φάρσα αλλά κι ως εμμονή: timex ρολογάκια στολίζουν τις βιτρίνες, οι ντισκομπάλες παραμένουν αμετακίνητες στις καλοκαιρινές πίστες, ανυποχώρητες βάτες ορθώνονται περήφανες μέσα από τα σακάκια, πολύχρωμες ελβιέλες θυμίζουν τις σχολικές εμμονές, ο κύβος του Ρούμπικ αναζητεί ισχυρούς λύτες και ο Παπανδρέου σφιχταγκαλιάζει τον σύντροφο Καντάφι. Ακόμη και το δυναμικό comeback του Σταμάτη Γαρδέλη είναι διαποτισμένο από τη νοσταλγία για μια εποχή όπου οι εγχώριοι αστέρες έβγαιναν από την ίδια τη ζωή κι όχι από το fade out μιας κατασκευασμένης εικόνας. Για πρώτη φορά στα 80ς η Ελλάδα άρχισε να διαμορφώνει μια συγκεκριμένη -έστω και κάπως συγκεχυμένη- ταυτότητα σε πολιτικό, κοινωνικό και συμβολικό επίπεδο. Αυτήν ακριβώς την ταυτότητα έρχεται να εξετάσει, για πρώτη φορά, ένα λεξικό που φέρει τον χαρακτηριστικό τίτλο «Η Ελλάδα στη δεκαετία του '80 - κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό» (από τις εκδόσεις Πέρασμα). Την επιστημονική επιμέλεια του λεξικού έχουν ο Παναγής Παναγιωτόπουλος και ο Βασίλης Βαμβακάς, οι οποίοι τονίζουν ότι η δεκαετία του '80 ήταν καταλυτική, μεταβατική και εκσυγχρονιστική με όλη τη μεταμορφωτική και μοντέρνα έννοια του όρου. Πόσο όμως και πώς ξαναμπαίνουν τα 80ς στη ζωή μας; Επιλέξαμε κάποια από τα λήμματα του λεξικού και προσπαθήσαμε να τα συγκρίνουμε με την Ελλάδα τού σήμερα: το déjà vu περιγράφει απόλυτα τις αντιδράσεις αυτής της αναπόφευκτης συνάντησης με τον κόσμο του '80.
Αβέρωφ
Τότε: Η δεξιά είναι ακόμη περήφανη για το εθνικό της φρόνημα και μόλις που αρχίζει να ανακαλύπτει στα τεφτέρια της τον φιλελευθερισμό. Το άγνωστο φιλελεύθερο φρούτο που εισάγει πρώτος ο τότε ηγέτης της Ν,Δ, Ευάγγελος Αβέρωφ με το περίοπτο «Φρόνημα-Αβέρωφ» ισοπεδώνεται ωστόσο σύντομα από τον «δεν-θέλω-ου» Γεώργιο Ράλλη.  Στα 80'ς ο Αβέρωφ ανάγεται στον κλασικό εκπρόσωπο της αστικής δεξιάς που αρχίζει τότε να πνέει τα λοίσθια.
Τώρα: Το φρόνημα Αβέρωφ επανήλθε δυναμικά στην εθνοτηλεοπτική μας συζήτηση, όταν κάποιοι τόλμησαν να το καταπατήσουν με τους αντιηρωικούς χορούς μιας τηλεοπτικής σταρ και ενός εφοπλιστή.  Πράγμα μάλλον φυσικό σε μια εποχή που η τιμή των όπλων ταυτίζεται με την τιμή των μπουζουκιών.

Αναρχικοί

Τότε: Το «αναρχικό» τρεντ είχε διαπεράσει τόσο τα 80ς σε σημείο που διάφοροι καλλιτέχνες να δηλώνουν «αναρχικοί» στα ιλουστρασιόν εξώφυλλα. Τα Εξάρχεια είχαν ήδη γίνει το επίκεντρο της αναρχικής no man's land και γέννησαν, όπως επισημαίνει και ο Βασίλης Βαμβακάς, πλήθος νέων λέξων όπως «νοικοκυραίος» και «μέσος πολίτης» - στους αντίποδες των «μακρυμάλληδων» και των «κουκουλοφόρων».
Τώρα: Σαν να μην πέρασε μια μέρα από τότε που τα Εξάρχεια αποκτούσαν την αναρχοαυτόνομη σφραγίδα. Οι ίδιες μάχες δίνονται στα πλακόστρωτα, οι αυτοσχέδιες μολότοφ εξακολουθούν να μην καταλαβαίνουν από τεχνολογική πρόοδο και το δημοσιογραφικό παιχνίδι αγιοποίησης-δαιμονοποίησης των αναρχικών παραμένει πιο δημοφιλές κι από τα τηλεοπτικά ριάλιτι. 

Βιντεοκλίπ

Τότε: Η Κατερίνα Λαμπρακοπούλου δίνει τη δική της εξήγηση στο «Λεξικό» για το πιο μικρό, συμπυκνωμένο και αμφιλεγόμενο έργο τέχνης του 20ού αιώνα: «Η πιο μακροπρόθεσμη συνέπεια του βιντεοκλίπ είχε να κάνει με τη σταδιακή όσμωση του εγχώριου (...) σταρ σίστεμ και των μηχανισμών αναπαραγωγής του (πρωινές εκπομπές, περιοδικός Τύπος, νυχτερινά κέντρα διασκέδασης)». Η εμφάνισή του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη μετεωρική άνοδο του MTV, το οποίο μεταμόρφωσε την έννοια του χιτ σε αρτιστίκ γεγονός παγκόσμιας εμβέλειας.
Τώρα: Το βιντεοκλίπ εξακολουθεί να χτυπά δυνατά στην καρδιά του σταρ σίστεμ ανεβοκατεβάζοντας τις καλλιτεχνικές μετοχές. Μέσα διάδοσης των βιντεοκλίπ δεν είναι πια μόνο η τηλεόραση αλλά -πολύ περισσότερο- το YouTube, το My Space, το facebook και όλα τα συμπαρομαρτούντα του ηλεκτρονικού χωριού.

Τζίμης Πανούσης

Τότε: «Από τα βέλη του Πανούση 
δεν γλιτώνει καμία από τις καθιερωμένες μορφές λόγου, κανένα στερεότυπο, ακόμη κι αν αυτό πηγάζει από την κυρίαρχη αριστερή κουλτούρα», υπογραμμίζει με ακρίβεια ο Παναγής Παναγιωτόπουλος στο λήμμα του για τον ρόκερ που έκανε τις συναυλίες stand-up comedy. Ετσι από προβοκάτορας ο frontman των Μουσικών Ταξιαρχιών σταδιακά μετασχηματίζεται σε «ευαίσθητο καταγραφέα μιας ευρείας γκάμας υπόγειων συναισθημάτων».

Τώρα: Aπό τον ραδιοφωνικό του άμβωνα στο Θέμα 98,9 FM, ο Τζιμάκος συνεχίζει να κατακεραυνώνει με τον δικό του ιδιοσυγκρασιακό τρόπο τις παραδεδομένες αλήθειες της «κοινοβουλευτικής» δημοκρατίας, χωρίς να χαρίζεται σε κανέναν. Εξίσου μεγάλη παραμένει επιδραστικότητά του ως κατεξοχήν sui generis Ελληνας (αντι)καλλιτέχνη.  
Λένα Πλάτωνος

Τότε: «Η τεχνολογία στη μουσική της Πλάτωνος οδηγεί την παράδοση των τραγουδοποιών στα όριά της», τονίζει ο Θοδωρής Χιώτης στο σχετικό λήμμα για τη δημιουργό η οποία επηρέασε μια ολόκληρη γενιά που θα πίνουν για καιρό νερό στο όνομά της - συνώνυμο της μουσικής πρωτοπορίας.

Τώρα: Κάνοντας το μεγάλο comeback η Λένα Πλάτωνος είναι παραπάνω από ένα déjà vu των 80ς: είναι το φάντασμα που πλανάται πάνω από έναν πειραματικό παράδεισο που ακόμη δεν έχει βρει την κόλαση που του αξίζει. Συνορεύοντας κάπου ανάμεσα στα δύο η Λένα Πλάτωνος στοιχειώνει ακόμη τις αφηνιασμένες με τη μόδα των 80ς συνειδήσεις. 

Παπανδρέου

Τότε: Ο θεμέλιος λίθος της δεκαετίας του '80 φέρει χαραγμένο με ανάγλυφα γράμματα το όνομα Ανδρέας Παπανδρέου. Χωρίς αυτόν «η απόσπαση της δεκαετίας αυτής από το χρονικό συνεχές της Μεταπολίτευσης θα ήταν προβληματική», τονίζει ο Παναγής Παναγιωτόπουλος. Ο Λαός γίνεται το νέο υποκείμενο της Ιστορίας και ο απόλυτος αφέντης της. Αυτή «η φαντασιακή μορφή λαϊκότητας» παραμένει κραταιά όλη σχεδόν τη δεκαετία.
Τώρα: Ο διάδοχος της σάγκας Παπανδρέου αναλαμβάνει την εξουσία δίνοντας έναν πιο τρέντι αέρα στο λαϊκό ΠΑΣΟΚ. Οι ελπίδες που συνόδεψαν την ανάληψη της εξουσίας από τον μοντέρνο υιό σκιάζονται εντονότατα -«άκουσες τα νέα, πατέρα;»- από τη νέα εισβολή των Γερμανών. Ετσι από αρωγοί του (Ανδρέα) Παπανδρέου οι Ευρωπαίοι έγιναν οι εχθροί του (Γιώργου) Παπανδρέου.

Goody's

Τότε: Πώς, αλήθεια, μπορεί ένα μπιφτέκι ανάμεσα σε δυο φέτες ψωμί να γίνει σύμβολο της μαζικής κουλτούρας; Και πώς γίνεται ένα μικρό «ταχυφαγείο», όπως το έλεγαν τότε, της Θεσσαλονίκης να γίνει ο νέας Μεγαλέξανδρος του φαγητού; Το Goody's είναι η ελληνική βερσιόν του φαστ φουντ που επικράτησε των εισαγόμενων και μετέτρεψε μια παλιά αμερικανική συνήθεια στη μετα-εφηβική βερσιόν της ελληνικής ταβέρνας.

Τώρα: Εχοντας απεκδυθεί του χαρακτηρισμού fast-food, τα Goody's παραμένουν η αλυσίδα μαζικής εστίασης που δεσπόζει στο μονίμως άστρωτο τραπέζι των πολυάσχολων Ελλήνων διαθέτοντας το απολύτως ελληνικό χάρισμα της υποταγής στις παραδόσεις: απόδειξη τα νηστίσιμα πιάτα κάθε Σαρακοστή και η μεταμοντέρνα ελληνική σαλάτα. 

Ελγίνεια

Τότε: «Να με θυμηθείτε, η υπόθεση των Μαρμάρων θα βοηθήσει την ανάπτυξη του φιλελληνισμού στην Αγγλία», έλεγε η πρωτεργάτης του αγώνα για την επιστροφή των «Ελγινείων» Μελίνα Μερκούρη, όπως μας τη θυμίζει το λεξικό στο σχετικό λήμμα «Ελγίνεια». Η φιγούρα της, τη δεκαετία του '80, έγινε και πάλι συνώνυμη του «Κρατάω μαχαίρι» - μόνο που το μαχαίρι αυτή τη φορά ήταν στραμμένο προς τους ξένους.

Τώρα: Η μάχη της Μελίνας δεν έχει κερδηθεί, έχουν κερδηθεί όμως οι πόλεμοι: οι υποστηρικτές μας στον αγώνα της επιστροφής των Μαρμάρων πληθαίνουν, ενώ έχει βρεθεί και το κατάλληλο αμπαλάζ, που δεν είναι άλλο από το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Τα «Μάρμαρα» έχουν γίνει το trademark της σχέσης μας με την αρχαιότητα και το καλύτερό μας προμόσιον προς τα ξένα.

Ευρώπη

Τότε: Η αρχική επιφυλακτικότητα που υπήρχε όταν κερδίζαμε μια θέση στο πάνελ των ισχυρών (με συντομία: ΕΟΚ) την 1η Ιανουαρίου του 1981 έδωσε τη θέση της στην «εθνική συναίνεση», όπως επισημαίνει το «Λεξικό» και στη χαρά που τα λεφτά έμπαιναν σωρηδόν από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα στον κρατικό κορβανά - όπως χαρακτηριστικά τον αποκαλούσαν τη δεκαετία του '80.

Τώρα: Η Ευρωπαϊκή Ενωση ταυτίζεται με τον παράδεισο που έγινε κόλαση ή αλλιώς με τα μαύρα φεγγάρια του (ευρωπαϊκού έρωτα). Η αλλοτινή φαντασίωση της δυτικής ταυτότητας του Ελληνα κατέληξε ο μεγαλύτερος τιμωρός του. Το «Είσαι στην ΕΟΚ, μάθε για την ΕΟΚ» έγινε «Είσαι στην EOK, πάθε από την ΕΟΚ» ή άλλη μια τελειωμένη απόπειρα του «ανήκομεν εις την Δύσιν».

Συνασπισμός

Τότε: Για πρώτη φορά στην ιστορία του τη δεκαετία του '80 ο τότε Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου (υπό την ηγεσία του Χαρίλαου Φλωράκη και του Λεωνίδα Κύρκου) αποκτά κυβερνητικό ρόλο (ύστερα από το σκάνδαλο Κοσκωτά). «Το αίτημα της κάθαρσης», μας θυμίζει το «Λεξικό», «δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για τη σύγκλιση των άκρων» και διευκόλυνε την οικουμενική κυβέρνηση.

Τώρα: Διάσπαση, αναζήτηση ταυτότητας, διαρκής προβληματισμός και η λέξη «επαναπροσδιορισμός» βασανίζουν ακόμη τον πολύπαθο Συνασπισμό. Ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ βιώνει τα ίδια προβλήματα με το κόμμα που μπορεί να οραματίστηκε αλλιώς την Αριστερά αλλά δεν κατάφερε να απαλλαγεί από τις αρρώστιές του. Και εννοείται ότι ακόμη αναζητεί να βρει το γιατρικό του με απονενοημένα βήματα και συγκεχυμένες απόψεις.

Επιστημονική φαντασία

Τότε: Ο χώρος του φανταστικού γνώρισε  δόξες τη δεκαετία του '80 στο «πρόταγμα εξευρωπαϊσμού και εκσυγχρονισμού» που χαρακτήρισε όλη τη Μεταπολίτευση. Σειρές όπως το «Γκαλάκτικα» και ταινίες όπως το «Tron» ή η κινηματογραφική εκδοχή του «Star Trek» δημιουργούν νέες εποποιίες. Στον ελληνικό μικρόκοσμο δεσπόζουν εμβληματικές μορφές όπως ο Μάκης Πανώριος και η Κίρα Σίνου, αλλά και βραχείας διάρκειας φανζίν (βλέπε «Quark», «Metropolis», «Κτήνος», «Μονόκερως»).

Τώρα: Αφήνοντας πίσω του το χαρτί και τα φτηνά κόμικς η επιστημονική φαντασία δεν απευθύνεται πια σε ένα ειδικό κοινό αλλά αποτελεί ένα εμπορικότατο mainstream: κλασικά δείγματα είναι το «Αβαταρ», το «Lost», η επανέκδοση του «Γκαλάκτικα», η αναβίωση του «Doctor Who» - ενώ και το «Star Trek» επανήλθε χάρη στον J.J. Abrams (δημιουργό του «Lost»). 

Heavy Metal

Τότε: Το χέβι μέταλ ήταν η μουσική που ταίριαζε γάντι στο λαϊκό προφίλ των εφήβων της Ελλάδας και αυτή που κατάφερε να συγκροτήσει ένα πιστό και ομοιογενές κοινό ειδικά τη δεκαετία του '80. Οι κοινές ενδυματολογικές αναφορές και οι έντονες εμφανίσεις αποτέλεσαν το σήμα κατατεθέν του.

Τώρα: Παρότι πλέον έχουν πετάξει τα καρφιά και τις κονκάρδες οι μεταλλάδες παραμένουν το πιο πιστό, καθαρόαιμο και αμετανόητο μουσικό κοινό στη χώρα. Κι ας είναι πιο μίνιμαλ οι υποδηλώσεις τους - το θέμα είναι ότι στα συναυλιακά τους ραντεβού είναι πολύ πιο συνεπείς κι από τους χριστιανούς το Πάσχα.