Τα σημεία τριβής που εμποδίζουν τη συμφωνία για το Κλίμα

Μία σειρά από «ακανθώδη» ζητήματα, όπως η οικονομική βοήθεια των ασθενέστερων κρατών, ο καθορισμός των στόχων και οι δεσμεύσεις που θα αναλάβουν όσοι υπογράψουν - αν και εφόσον επιτευχθεί - το τελικό κείμενο της συμφωνίας, παραμένουν ανοιχτά και θεωρούνται σημεία τριβής για τις πολιτικές ηγεσίες, ενόψει της καθοριστικής δεύτερης βδομάδας διαβουλεύσεων στην παγκόσμια διάσκεψη για το Κλίμα που διεξάγεται στο Παρίσι.

Το 2009, οι χώρες συμφώνησαν στον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας κατά 2 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, γεγονός που επιβάλλει δραστικούς περιορισμούς στις εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Είναι δυνατός ο καθορισμός ενός καθολικού στόχου και ενός χρονοδιαγράμματος (για παράδειγμα μείωσης κατά 40% ή 70% των εκπομπών μέχρι το 2050, όπως συνιστά η επιστημονική κοινότητα); Και είναι δυνατός ο καθορισμός μίας συγκεκριμένης διαδρομής για την επίτευξη αυτού του στόχου;

Πρέπει να υπάρχει στο κείμενο της συμφωνίας εκπεφρασμένη η ιδέα ότι πρέπει να εγκαταλειφθεί μακροπρόθεσμα η ενέργεια που παράγεται από την καύση των υδρογονανθράκων; Είναι μία προοπτική που συναντά την αντίθεση των πετρελαιοπαραγωγών και ανθρακοπαραγωγών χωρών. Πέραν αυτού, πολλές χώρες, και κυρίως τα νησιωτικά κράτη που απειλούνται από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, προσπαθούν να επιβάλουν ως στόχο τον περιορισμό της ανόδου της θερμοκρασίας κατά 1,5 βαθμού Κελσίου.

Εν όψει της COP21 185 χώρες έδωσαν στη δημοσιότητα τα σχέδιά τους στον ορίζοντα του 2025 ή 2030 για τη μείωση των εκπομπών αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ο αριθμός είναι μεγάλος, όμως οι δεσμεύσεις που εκφράσθηκαν μονομερώς από κάθε μία είναι ανεπαρκείς: ακόμη και εάν τηρηθούν, η θερμοκρασία του πλανήτη θα αυξηθεί κατά 3 βαθμούς, έναντι 4, μέχρι το 2100. Για να παραμείνει ο στόχος της αύξησης κατά 2 βαθμούς Κελσίου, θα χρειασθεί η αναθεώρηση των σχεδίων μεγάλου αριθμού χωρών κάθε πέντε χρόνια.

Πέραν αυτού, τόσο το χρονοδιάγραμμα, όσο και το περιεχόμενο παραμένουν σημεία τριβής των συνομιλιών: πώς να αξιολογηθεί η πρόοδος που θα καταγραφεί; Με ποιο χρονικό σημείο εκκίνησης; Στο στάδιο αυτό, το σχέδιο συμφωνίας αναφέρεται στο 2020, το 2021 (σύμφωνα με την πρόταση της ΕΕ) ή αναβάλλει τον καθορισμό του. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις ζητούν τον καθορισμό του στο 2017 ή 2018.

Το 2009, οι πλούσιες χώρες δεσμεύθηκαν για τη χορήγηση 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως μέχρι το 2020 για τη χρηματοδότηση της περιβαλλοντικής πολιτικής των αναπτυσσομένων χωρών, οι οποίες πρόκειται για πρώτη φορά να αναλάβουν δεσμεύσεις για τη μείωση των εκπομπών τους. Οι χώρες του Νότου ζητούν εγγυήσεις για την καταβολή αυτών των πόρων και για την αύξησή τους μετά το 2020 για τη χρηματοδότηση των σχεδίων καθαρής ενέργειας, αλλά επίσης και μέτρων προσαρμογής στις επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας (φράγματα, σύστημα μετεωρολογικών προβλέψεων, εισαγωγή ανθεκτικών καλλιεργειών...). 

Οι βιομηχανοποιημένες χώρες από την πλευρά τους δεν θέλουν να είναι οι μόνες που θα πληρώσουν και ζητούν τη συμβολή ορισμένων αναπτυσσόμενων χωρών (Κίνα, Νότια Κορέα, πλούσιες πετρελαϊκές χώρες...) Αυτές απαντούν ότι οι χώρες του Βορρά οφείλουν να επιτελέσουν πρώτες το χρέος τους, στηριζόμενες στη σύμβαση-πλαίσιο του ΟΗΕ του 1992.

Η σύμβαση του 1992 εισήγαγε τον αυστηρό διαχωρισμό μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσομένων χωρών, μεταξύ των οποίων μόνο οι πρώτες έχουν την υποχρέωση να αναλάβουν δράση. Οι βιομηχανοποιημένες χώρες θα ήθελαν να αμβλύνουν αυτόν τον αυστηρό διαχωρισμό, αλλά χώρες όπως η Ινδία ανθίστανται στο όνομα του δικαιώματός τους στην ανάπτυξη και των ιστορικών ευθυνών του Βορρά.

Ορισμένες χώρες ζητούν βοήθεια για να αντιμετωπίσουν τις προβλέψιμες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως η ερημοποίηση. Το θέμα των εκτοπισμένων πληθυσμών του κλίματος προβάλλεται επίσης. Τα συναφή αιτήματα είναι συγκεντρωμένα κάτω από τον υπότιτλο «απώλειες και ζημίες». Οι Ηνωμένες Πολιτείες, που αρνούνταν κάθε αναφορά στο θέμα στην μελλοντική συμφωνία, άμβλυναν τη στάση τους, καθώς οι πλέον ευάλωτες χώρες θεωρούν ότι το θέμα είναι κρίσιμης σημασίας. Ωστόσο στην παράγραφο του σχεδίου συμφωνίας δεν υπάρχει η λέξη ταμπού «αποζημίωση», καθώς Αμερικανοί και Ευρωπαίοι θέλουν να αποφύγουν πιθανές προσφυγές στη δικαιοσύνη.

Όποια και αν είναι η νομική μορφή της συμφωνίας, θα σημαίνει την ανάληψη υποχρεώσεων και θα μπορεί να γίνεται επίκλησή της στα δικαστήρια. Για τον λόγο αυτόν σε κάθε κεφάλαιο οι διαπραγματευτές προσέχουν πολύ τη διατύπωση: «θα όφειλαν» ή «οφείλουν», «να ενθαρρύνουν» ή «να παροτρύνουν».