Τι κρύβεται πίσω από μία ανταλλαγή φυλακισμένων μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας

Ο Αμπντουλουαλίντ Εντελγκίριεφ επρόκειτο να πάει για ψώνια με την ανιψιά του σε ένα προάστιο της Κωνσταντινούπολης, το Νοέμβριο του 2015, όταν ένα αυτοκίνητο μπλοκάρει το δρόμο του. Ένας άνδρας ξεπηδάει από αυτό και στόχευσε τον Τσετσένο αποσχιστή και αστόχησε. Καθώς ο Εντελγκίριεφ ξέφυγε, οι ένοπλοι τον πυροβόλησαν, τον μαχαίρωσαν στο λαιμό και τον άφησαν να αιμορραγεί μέχρι θανάτου.

Σχεδόν πέντε μήνες αργότερα, στις 8 Απριλίου 2016, δύο Ρώσοι πράκτορες, συνελήφθησαν στην Κωνσταντινούπολη και φυλακίστηκαν για τον υποτιθέμενο ρόλο τους στη δολοφονία του Εντελγκίριεφ και στους θανάτους επτά άλλων Τσετσένων αντιφρονούντων που ζουν στην Τουρκία. Το δίδυμο έφερε ψεύτικα έγγραφα τα οποία τους αναγνώριζαν ως Αλεξάντερ Σμιρνόφ και Γιούρι Ανιμίσοφ. Το πρακτορείο ειδήσεων Rosbalt της Μόσχας ανέφερε τότε ότι το πραγματικό όνομα του Σμιρνόφ ήταν Βαλίντ Λουρακμάεφ. Ανήκε σε μια ομάδα τσετσενικής μαφίας στη Μόσχα τη δεκαετία του 1990 και η ειδικότητά του ήταν εκτελέσεις.

Σήμερα προέκυψε ότι και οι δύο άνδρες εκδόθηκαν στη Ρωσία, ως αποτέλεσμα της κατάσταση εκτάκτου ανάγκης στην Τουρκία, που εγκρίθηκε μετά την απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου, και η οποία επιτρέπει την έκδοση ή την ανταλλαγή κρατουμένων εάν θεωρείται ότι εξυπηρετούν το εθνικό συμφέρον. Λιγότερο από 24 ώρες αργότερα, η Ρωσία απελευθέρωσε ένα ζευγάρι μουσουλμάνων Τατάρων αντιφρονούντων και τους έστειλε στην Τουρκία. Η Cumhuriyet ονόμασε τους άνδρες ως Ιλμί Ομάροφ και Αχμέτ Τσιιγκόζ και ανέφερε ότι ήταν μέρος μιας ανταλλαγής. Ο Πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, είχε ζητήσει την απελευθέρωση των Τατάρων κατά τη διάρκεια ενός πρόσφατου ταξιδιού στην Ουκρανία.

Το έκτακτο διάταγμα αριθ. 694 θεωρήθηκε ότι έχει κατασκευαστεί εν μέρει για να εξασφαλίσει την έκδοση από τις Ηνωμένες Πολιτείες του Φετουλάχ Γκιουλέν, του σουνίτη ιμάμη που εδρεύει στην Πενσυλβανία, ο οποίος κατηγορείται για το αποτυχημένο πραξικόπημα, καθώς και του Ρεζά Ζαράμπ, του Τουρκο-ιρανού ο οποίος εμφανίστηκε χτες στο ομοσπονδιακό δικαστήριο της Νέας Υόρκης ως μάρτυρας κατηγορίας για την υπόθεση με το «σπάσιμο» των αμερικανικών κυρώσεων στο Ιράν.

Η υπόθαλψη Τσετσένων και άλλων Ρουσών μουσουλμάνων αντιφρονούντων στην Τουρκία είναι από καιρό αγκάθι στις σχέσεις μεταξύ των δύο γειτόνων.

«Η Ρωσία επιθυμεί εκδόσεις, η Τουρκία αντιστέκεται επειδή είναι υποστηρικτές του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Οι Τσετσενικές σημαίες εμφανίστηκαν σε συγκεντρώσεις μετά το πραξικόπημα», δήλωσε ο Ντιμίταρ Μπέτσεφ, ακαδημαϊκός και συγγραφέας. Ο Μπουλέντ Αρίντζ, πρώην αναπληρωτής πρωθυπουργός, στο υπουργικό συμβούλιο του Ερντογάν, διαδραμάτισε κρίσιμο ρόλο στην απόκρουση των ρωσικών αιτημάτων. «Αλλά τώρα έχει φύγει, η ρωσική υπηρεσία ασφαλείας χρησιμοποιεί πληρεξούσια [για να πραγματοποιήσει δολοφονίες στο τουρκικό έδαφος], η Άγκυρα παραμένει σιωπηλή και οι Τσετσένοι έχουν αρχίσει να παραμένουν μακριά από την Τουρκία», επιλέγοντας να καταφύγουν στη Δυτική Ευρώπη, δήλωσε ο Μπετσέφ στο Al-Monitor .

Οι Ισλαμιστές της Τουρκίας αισθάνονται μια ισχυρή σύνδεση με τους μουσουλμάνους Τσετσένους και εκατοντάδες -μερικοί ισχυρίζονται ότι είναι χιλιάδες- Τούρκων, πιστεύεται ότι έχουν ενωθεί στην πάλη τους εναντίον των Ρώσων, στο πλαίσιο της εξέγερσης της Τσετσενίας στη δεκαετία του 1990. «Κατά τον πρώτο πόλεμο της Τσετσενίας (1994-1996), οι τουρκικές αρχές φιλοξένησαν εξόριστους Τσετσένους πολέμαρχους και επέτρεψαν σε αρκετούς Τούρκους δημάρχους που ήταν μέλη του Κόμματος Ευημερίας [Refah], ενός ισλαμικού κόμματος, να παράσχουν ιατρική βοήθεια και γενική υποστήριξη προς τους Τσετσένους αντάρτες», έγραψε ο Marc Brody, ένας ανεξάρτητος δημοσιογράφος που ειδικεύεται στον Καύκασο σε μια δημοσίευση για το Ίδρυμα Jamestown. Ο Ερντογάν εξελέγη δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης βασιζόμενος σε άτομα του Refah το 1994.

Πολλοί από τους μαχητές της Τσετσενίας και οι Τούρκοι σύντροφοί τους συνέχισαν να ενώνονται με τζιχαντιστές στη Συρία, κυρίως με το Ισλαμικό Κράτος και τη Jabhat al-Nusra, που συνδέεται με την Αλ Κάιντα, η οποία τώρα αποκαλείται Hayat Tahrir al-Sham. Ο δολοφονημένος Τσετσένιος, Edelgiriev, φέρεται να εμπλέκεται σε ένα σχέδιο για τη δολοφονία του Ρώσου Προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν.

Καθ 'όλη τη δεκαετία του 1990, η Τουρκία αποτελούσε παράδεισο για τσετσένους πρόσφυγες -και μαχητές- και χρησιμοποίησε τη δύναμή τους για να παίρνει ανταλλάγματα από τη Ρωσία. Όπως εξήγησε ο Brody, «Από τη μία πλευρά, η Τουρκία αποδεικνύει στη Ρωσία τις καλές προθέσεις της, ασκώντας πίεση στην τσετσένικη διασπορά. Από την άλλη, διατηρεί ανοιχτές ευκαιρίες για τους τσετσένους αντάρτες. Χρησιμοποιώντας αυτή τη στρατηγική, η Τουρκία διατηρεί ένα ισχυρό εργαλείο στις... διαπραγματεύσεις της με τη Ρωσία για εμπορικά και οικονομικά θέματα».

Αυτή η δυναμική μπορεί να βοηθήσει να εξηγήσει γιατί η Τουρκία ήταν θέατρο σε μια σειρά από δολοφονίες, που πιστεύεται ότι έχουν πραγματοποιηθεί για λογαριασμό των υπηρεσιών πληροφοριών της Ρωσίας. Περιλαμβάνουν τις τριπλές δολοφονίες τον Σεπτέμβριο του 2011 από τρεις Τσετσένους μαχητές, κατηγορούμενους ότι βομβάρδισαν το αεροδρόμιο Domodedovo της Μόσχας νωρίτερα εκείνο το έτος. Οι άνδρες πυροβολήθηκαν στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης καθώς επέστρεφαν από τις προσευχές της Παρασκευής «από έναν άνδρα ντυμένο με μαύρο, με μαύρη περούκα και μαύρα γάντια», ανέφερε το BBC.

Η Τουρκία δεν είναι ασφαλές καταφύγιο για τους Ρώσους. Τον Δεκέμβριο του 2016, ο πρεσβευτής της Ρωσίας στην Τουρκία δολοφονήθηκε από έναν Τούρκο αστυνομικό κατά τη διάρκεια δημόσιας εκδήλωσης. «Μην ξεχάσετε το Χαλέπι!» φώναξε πριν σκοτωθεί από τους Τούρκους αξιωματικούς ασφαλείας. Η Jabhat al-Nusra  ανέλαβε την ευθύνη για τη δολοφονία του πρεσβευτή σε επιστολή που δημοσιεύτηκε ηλεκτρονικά.

Μέχρι πρόσφατα, η Τουρκία είχε προσφέρει καταφύγιο και, κατά ισχυρισμούς, φορτία όπλων στη Jabhat al-Nusra με την ελπίδα να ανατραπεί ο πρόεδρος του Συρίας, Μπασάρ αλ-Άσαντ. Αλλά σταδιακά αποστασιοποιήθηκε από τους αντάρτες και συνεργάστηκε με τη Ρωσία μετά την κατάριψη, από τις τουρκικές δυνάμεις, ενός ρωσικού αεροσκάφους πάνω από τα συριακά σύνορα, τον Νοέμβριο του 2015. Η κίνηση έστειλε τις τουρκικές-ρωσικές σχέσεις σε μια σφαίρα, που κοστίζει στην Τουρκία δισεκατομμύρια δολάρια σε χαμένο εμπόριο. Από τότε, η Τουρκία επιζητεί σκληρά την αποκατάσταση των σχέσεων. Η Μόσχα καλεί τώρα και μερικοί Τσετσένοι μπορεί να βοηθήσουν.

Ωστόσο, ορισμένοι αναλυτές πιστεύουν ότι η απόφαση της Άγκυρας να παραδώσει τους Ρώσους μπορεί να προκαλέσει ένα ευρύτερο διπλωματικό έργο για περιφερειακή επιρροή. Ο Νέιτ Σσενκκάν, διευθυντής στο Nations in Transit for Freedom House, δήλωσε: «Είναι πολύ ενδιαφέρον από την άποψη των προσπαθειών της Τουρκίας να παρουσιάσει τον εαυτό της ως περιφερειακό "εξισορροπιστή" και σημαντική δύναμη ξανά. Εξασφαλίζοντας την απελευθέρωση των Τατάρων ήταν σημαντική χειρονομία προς την Ουκρανία». Ο Σσενκκάν πρόσθεσε: «Θα είχε νόημα εάν η Τουρκία εγκατέλειψε κάτι για την απελευθέρωσή τους. Η Ρωσία δεν δίνει συνήθως πράγματα δωρεάν».