Σημίτης: Χρήσιμη η διαμόρφωση ενός πολιτικού αρχείου

Στη σκοπιμότητα διαμόρφωσης ενός αρχείου, που είναι «να διατηρήσει και να κάνει προσβάσιμα εκείνα τα στοιχεία, που συμπληρώνουν την εικόνα του παρελθόντος, παρέχοντας έτσι δυνατότητες μιας καλύτερης κατανόησης και ερμηνείας των σύγχρονων εξελίξεων» αναφέρθηκε ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης σε εκδήλωση που συνδιοργάνωσαν το Ίδρυμα Κωνσταντίνου Σημίτη, τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας και το Μουσείο Μπενάκη με θέμα: «Πολιτικό Αρχείο: υστεροφημία ή δεοντολογία;».

Σημειώνοντας επίσης πως «ένα αρχείο συνεπάγεται έκθεση, καθώς αυτός που παραδίδει το αρχείο γνωρίζει πως παρέχει δυνατότητες τόσο στον έπαινο, όσο και στην επίκριση», ο κ.Σημίτης κατέληξε πως «το αρχείο καταρχάς είναι μνήμη. Αλλά μνήμη που πληροφορεί και βοηθά το σήμερα, την κατανόηση του περιβάλλοντός μας».

Ως παράδειγμα "μιας ιδέας που μπορεί να ανατρέξει κανείς" ανέφερε το υλικό που αφορά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του 1999 στο Ελσίνκι και τη στήριξη της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας - επί τη αφορμή επανέλαβε την πεποίθηση του πως αυτή ήταν τότε μια σωστή στρατηγική η οποία δεν στηρίχθηκε από την επόμενη κυβέρνηση. Είναι η συμφωνία του 1999 την οποία υπενθύμισε και χθες, καλώντας την ελληνική κυβέρνηση να ζητήσει την ενεργοποίηση της στην επικείμενη ευρωτουρκική σύνοδο της Βάρνας.

Στην αξία των ανοιχτών αρχείων, όπως διατυπώθηκε χαρακτηριστικά από τον Φίλιππο Ηλιού -  «στα δικαιώματα του πολίτη πρέπει να ανήκει και το δικαίωμα να γνωρίζει την ιστορία του» - αναφέρθηκε ο Ηλίας Νικολακόπουλος, διευθυντής των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας.  Ο ομιλητής αναφέρθηκε ειδικότερα στα προβλήματα διαχείρισης του συγκεκριμένου αρχειακού υλικού που αναφέρεται σε μια μακρά και ταραγμένη περίοδο και περιέχει πολλές προσωπικές μαρτυρίες.

Την εμπειρία του από τα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη, τα οποία μετρούν πλέον πάνω από πενήντα χρόνια ζωής, μετέφερε ο ιστορικός Τάσος Σακελλαρόπουλος. «Το περιεχόμενο των πολιτικών προσωπικών αρχείων, παρά την πάροδο πολλών ετών από τον θάνατο των δημιουργών τους, όπως είναι φυσικό εξακολουθεί να ερευνάται με επιστημονικά,  ιστορικά αλλά και με πολιτικά κριτήρια. Ως προς τον χειρισμό των αρχείων λοιπόν, το Μουσείο Μπενάκη  εξ αρχής ήταν υπέρ των απολύτως ανοικτών αρχείων - με σεβασμό μόνο στις οδηγίες των δωρητών και όχι με δικές του πρωτοβουλίες για περιορισμούς στην πρόσβαση» σημείωσε.

Ως προς το θέμα της εκδήλωσης, ο κ.Σακελλαρόπουλος παρατήρησε πως το «δίλημμα μεταξύ δεοντολογίας ή υστεροφημίας υπάρχει ίσως έμμεσα, ήδη από την συγκρότηση αυτών καθαυτών των αρχείων του συγκεκριμένου είδους».

Στον δύσκολο συνδυασμό που συνεπάγεται η δημιουργία ενός αρχείου και ταυτόχρονα ο σεβασμός των ατομικών δεδομένων αναφέρθηκε ο καθηγητής Νίκος Αλιβιζάτος. Ο ομιλητής σημείωσε σχετικά πως «παρ’ ότι η σχετική  νομοθεσία -παλαιότερη αλλά και σύγχρονη- επιτρέπει ρητά την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων από ιστορικούς για ερευνητικούς λόγους, η πρόσβαση και επεξεργασία στοιχείων που βρίσκονται  σε αρχεία, δημόσια και ιδιωτικά, της σύγχρονης ιστορίας είναι δύσκολη. Ειδικότερα, η υποχρέωση ανωνυμοποίησης, η οποία κατά κανόνα επιβάλλεται  στους ερευνητές,  δεν είναι δικαιολογημένη, όταν  αφορά δημόσια πρόσωπα. Πολύ περισσότερο που, κατά την ορθότερη άποψη, τα τελευταία δεν μπορούν να επικαλεσθούν το δικαίωμα στη λήθη». Κατά τον κ.Αλιβιζάτο, «η λύση ίσως να βρίσκεται στη διαφοροποίηση των ιστορικών αρχείων από τα υπόλοιπα».

Τη δυσκολία διαμόρφωσης μιας κουλτούρας αρχείων στη χώρα μας και το ειδικό βάρος των αρχείων στην εργασία ενός ερευνητή, παρουσίασε ο καθηγητής Γιάννης Βούλγαρης. Ειδικότερα παρατήρησε, πως «τις τελευταίες δεκαετίες έχει σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος στην περί των αρχείων κουλτούρα, τόσο ως προς τη συγκέντρωση / διάσωση όσο και ως προς την προσβασιμότητα. Εξακολουθούν ωστόσο να υπάρχουν σημαντικές εξαιρέσεις και καθυστερήσεις».

Αναφερόμενος ειδικότερα στα πολιτικά αρχεία, ο ομιλητής επεσήμανε πως « θα πρέπει να καθιερωθεί η συνείδηση ότι η συγκρότηση και η δημοσιοποίηση αρχείου είναι μέρος της δραστηριότητας του Πολιτικού, πόσω μάλλον αν έχει αναδειχτεί σε σημαντικές κρατικές θέσεις. Ας σημειωθεί εξάλλου, ότι ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα είναι η περιορισμένη αξιοποίηση που έχει κάνει η επιστημονική κοινότητα των αρχείων των κρατικών θεσμών και οργανισμών».

Ο Γεράσιμος Νοταράς, διευθυντής του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τραπέζης παρουσίασε τη Μεγάλη Εικόνα της ιστορικής διαδρομής της ελληνικής οικονομίας, όπως προκύπτει από τη Μικρή Εικόνα που αναδύεται μέσα από το πλούσια αρχείο της ΕΤΕ.

Την εμπειρία του από τον συντονισμό της επεξεργασίας των αρχείων Κωνσταντίνου Καραμανλή παρουσίασε τέλος ο καθηγητής Ευάνθης Χατζηβασιλείου. Αναφερόμενος στο 12τομο έργο που τιτλοφορείται «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Αρχείο, γεγονότα και κείμενα», ο ομιλητής σημείωσε ότι με τη συγκεκριμένη έκδοση επιχειρήθηκε η επιμέλεια και η δημοσίευση των αρχείων, καθώς και η συνεισφορά του ίδιου και παρόμοιων πηγών στο μεθοδολογικό επίπεδο, στην προσπάθεια για την ανάπτυξη της έρευνας σχετικά με τη σύγχρονη Ελλάδα.