Τρία χρόνια Γιούνκερ, τρία χρόνια κρίσεις

Την προηγούμενη εβδομάδα συμπληρώθηκαν τρία χρόνια από την ανακήρυξη του Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ, ως 13ου Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Κανείς δεν είναι προληπτικός αλλά το 13 μάλλον δεν πρέπει να είναι ο τυχερός αριθμός για τον Λουξεμβούργιο Πρόεδρο. Τα τρία αυτά χρόνια μπορούν να χαρακτηριστούν ίσως και τα πιο ταραχώδη για την Ευρωπαϊκή Ένωση από τη γέννησή της έως σήμερα. 

Με επιλογή του ΕΛΚ ο Πρόεδρος Γιούνκερ εγκαταστάθηκε στο Berlaimont με διάθεση να δώσει ένα πολιτικό πρόσημο στην Επιτροπή, που επικρίνεται έντονα ως «άντρο» της γραφειοκρατίας. Ο δρόμος δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα. Νέοι πολιτικοί ξεπρόβαλαν σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, και στο Νότο, όπου τόσο η πολιτική αστάθεια όσο και η αντισυστημικές τάσεις έμοιαζαν σαν ένα καζάνι που βράζει.

Μεγάλα θέματα, όπως το μεταναστευτικό και η τραπεζική κρίση εξελίσσονταν σε απειλητικά ζητήματα για τη συνοχή και τη σταθερότητα της Ένωσης. Στην Ελλάδα ένας αγράβατος νεαρός έμοιαζε να θέλει -μαζί με τους Ισπανούς Ποδέμος- να ρίξει το ευρωπαϊκό κατεστημένο! Δημαγωγικός στόχος; Μεγάλες κουβέντες; Ό,τι κι αν υπέκρυπταν οι λαϊκότροπες εμφανίσεις των νέων πολιτικών στην Ελλάδα, στην Ισπανία αλλά και στην Ιταλία ήταν απρόβλεπτο. 

Το ίδιο απρόβλεπτη ήταν και η εξέλιξη με το δημοψήφισμα στη Βρετανία. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι ο Κάμερον είχε εκλεγεί πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου (σε ηλικία 43 ετών) καταγγέλλοντας ως επαχθή τη σχέση της χώρας του με το «κράτος των Βρυξελλών» και υποσχόμενος μεταρρυθμίσεις μείωσης της ευρωγραφειοκρατίας.

Εκείνη την περίοδο, ως υποψήφιος, ο Γιούνκερ μου είχε παραχωρήσει μια συνέντευξή (20 Απριλίου 2014), ένα μήνα πριν τις Ευρωεκλογές ξεδιπλώνοντας το όραμά του και θέτονας τα πολιτικά «στοιχήματα» της επακόλουθης θητείας του. Τι είπε τότε και τι έγινε τελικά;

Οι δηλώσεις του ελπιδοφόρες και στιβαρές: «τα επόμενα 5 χρόνια θέλω να εργαστώ μέρα και νύχτα για να βγει η Ευρώπη από την κρίση και να διασφαλίσω πως οι Ευρωπαίοι -και ιδιαίτερα οι νέοι- θα βρουν σωστή εργασία», μας είχε πει χαρακτηριστικά

Παράλληλα, η Επιτροπή του έκανε άλματα προσέγγισης των πολιτών της Ένωσης με καθημερινές επικοινωνιακές καταιγίδες, επί παντός επιστητού. Δεν χρειαζόταν να υπάρχει κρίση. Και σήμερα ακόμη. Μια χειραψία, μια αγκαλιά, ένα νεύμα, ένας γρίφος του «εκλεγμένου Προέδρου» ήταν αρκετά για να προκαλέσουν αστρικών διαστάσεων αναρτήσεις στο twitter και αναμεταδόσεις από όλα τα μέλη της Επιτροπής έως και τον πλέον άσημο υπάλληλό της. 

Και πράγματι, η Επιτροπή Γιούνκερ ξεκίνησε με ισχυρό λάκτισμα. Η πλειοψηφία των Επιτρόπων ανήκουν στην πολιτική ομάδα του ΕΛΚ, από την οποία προέρχεται και ο ίδιος. Σε πολλές περιπτώσεις είχε λόγο στην επιλογή των προσώπων. Ενώ, οι αλλαγές στην τυπολογία των χαρτοφυλακίων των Επιτρόπων ήταν εντυπωσιακά επίκαιρες. Κανείς δεν φανταζόταν, για παράδειγμα ότι θα δημιουργούσε το χαρτοφυλάκιο της καυτής πατάτας, δίνοντας σε Έλληνα τη διαχείριση του μεταναστευτικού, του ασύλου και της Ιθαγένειας.

Παράλληλα, η Επιτροπή του έκανε άλματα προσέγγισης των πολιτών της Ένωσης με καθημερινές επικοινωνιακές καταιγίδες, επί παντός επιστητού. Δεν χρειαζόταν να υπάρχει κρίση. Και σήμερα ακόμη. Μια χειραψία, μια αγκαλιά, ένα νεύμα, ένας γρίφος του «εκλεγμένου Προέδρου» ήταν αρκετά για να προκαλέσουν αστρικών διαστάσεων αναρτήσεις στο twitter και αναμεταδόσεις από όλα τα μέλη της Επιτροπής έως και τον πλέον άσημο υπάλληλό της. Λες και κάποιος παρακολουθεί αν το χειροκρότημα έχει ρυθμό.

Στην πραγματικότητα ο Γιούνκερ δεν εξελέγη από τους πολίτες της Ένωσης, όπως εντέχνως αφήνουν να εννοηθεί οι πομπώδεις αναφορές στον «εκλεγμένο Πρόεδρο». Έγινε αποδεκτός, με ψηφοφορία της πλειοψηφίας των ευρωβουλευτών, κατόπιν προεκλογικής πολιτικής συμφωνίας μεταξύ των μεγάλων πολιτικών ομάδων, και σύμφωνα με τις προβλέψεις της Συνθήκης της Λισαβόνας. Αλλά, η αναφορά στον «πρώτο εκλεγμένο Πρόεδρο» προσδίδει μια (επικοινωνιακή) μαγεία στο πρόσωπο. Διότι ως προς το αξίωμα δεν υπήρξε καμία θεσμική διαφοροποίηση!  

Ο ιστορικά 13ος Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν είχε μόνο καλές προθέσεις. Θα ήταν άδικο να περιορίσουμε την εμβέλειά του σε ανώδυνα ευχολόγια. Πάντοτε είχε άποψη και ρόλο στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Άλλωστε, ποιος άλλος Ευρωπαίος πολιτικός βρίσκεται πρωτοκλασσάτος στην πολιτική σκηνή από το Μάαστριχτ μέχρι σήμερα; Ο Γιούνκερ σε όλη του την προσωπική διαδρομή ο άνθρωπος που ήταν πάντα παντού! Έτσι και η Επιτροπή του. Με άοκνα ωράρια εργασίας 24 ώρες την εβδομάδα, 365 ημέρες το χρόνο, κάποιος υπάρχει για να απαντήσει στο τηλέφωνο σε περίπτωση κρίσης και κάποιος άλλος για να εκπέμψει ένα tweet!

Σε αρκετά ζητήματα οι προθέσεις του εκλεγμένου Προέδρου δεν επαληθεύτηκαν ή δεν έχουν επαληθευθεί ακόμη, αφού η θητεία του λήγει τον Νοέμβριο του 2019. Η ανεργία παραμένει υψηλή σε όλη την Ευρώπη, η ημιαπασχόληση στους νέους βρίσκεται σε υψηλό οκταετίας σύμφωνα με τη Eurostat, η ΕΕ των 28 έγινε ΕΕ των 27 και μέχρι το 2019 υπάρχει περιθώριο να μικρύνει κι άλλο αν δεν σταματήσει ο συρμός των αποσχίσεων. Σε κάποια άλλα, όμως, τεχνικότερης φύσης ζητήματα χτύπησε διάνα: η ευρωπαϊκή ιστορία της τελευταίας τριετίας γράφτηκε νύχτα!  

Οι σημαντικότερες αποφάσεις πάρθηκαν τα ξημερώματα μετά από μαραθώνιες διαβουλεύσεις είτε στο γραφείο του στο Berlaymont είτε σε Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. 

Αλλά η ουσία είναι αλλού: τι από τα όσα είπε το 2014 επιλύθηκε σε αυτά τα ξενύχτια;

Μεταναστευτικό 

Ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ είχε δηλώσει πως είναι «... πεπεισμένος ότι χρειαζόμαστε περισσότερη αλληλεγγύη στη μεταναστευτική πολιτική μας». Παρά τις προσπάθειες της Επιτροπής επί χάρτου για την επίδειξη αλληλεγγύης η κατάσταση επί του πεδίου μάλλον δεν πήγε όπως θα περίμενε ο Πρόεδρος. Το Σένγκεν, η μεγάλη κατάκτηση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, η ελεύθερη μετακίνηση στην Ευρώπη, βρίσκεται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Πέντε χώρες εδώ και δύο χρόνια έχουν επιβάλει ελέγχους στα σύνορά τους, που διατηρούνται κλειστά με διαρκείς εξάμηνες παρατάσεις από το Συμβούλιο, κατόπιν αποδοχής του σχετικού αιτήματος από την Επιτροπή. 

Παράλληλα, η εισροή στην Ευρώπη πάνω από ένα εκατομμύριο αλλοχθόνων προκάλεσε μια άνευ προηγουμένου αύξηση του λαϊκισμού και των ακροδεξιών κομμάτων. Η Γαλλία και η Αυστρία τη γλύτωσαν παρά τρίχα, και η Προεδρία των χωρών έμεινε σε δημοκρατικά χέρια, ενώ η Γερμανία απέκτησε 72 ακροδεξιούς βουλευτές στη Μπούντεσταγκ. 

Την ίδια περίοδο, το πρόγραμμα μετεγκατάστασης που ξεκίνησε με στόχο την μεταφορά 120.000 προσφύγων από την Ελλάδα και την Ιταλία σε όλες τις χώρες της ΕΕ, τελείωσε (26/9/2017)  με απολογισμό 26.000 μετεγκαταστάσεις. Δεν το λες και επιτυχία.

Στη συνέντευξή του, τον Απρίλιο του 2014, ο Πρόεδρος Γιούνκερ είχε αναφερθεί σε πέντε βασικούς άξονες για τη μεταναστευτική πολιτική της Επιτροπής:

Στη Δημιουργία ενός Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου, ο οποίος ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί και μάλλον συναντά δυσκολίες. 

Στην ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Γραφείου Υποστήριξης Ασύλου, όπου υπάρχει μερική επίτευξη του στόχου και με σοβαρές δυσκολίες στελέχωσης του οργανισμού.

Στη συνεργασία με τρίτες χώρες για τις επαναπροωθήσεις στις χώρες προέλευσης, όπου δεν έχει γίνει καμία σημαντική πρόοδος, καθώς ούτε οι τρίτες χώρες  συμμορφώνονται, ούτε οι επαναπροωθήσεις είναι αριθμητικά αξιόλογες.

Μόνον η συμφωνία με την Τουρκία λειτουργεί και αυτή επειδή η Τουρκία λαμβάνει € 3 δισ. και άλλα € 3 δισ. μετά τις εξαγγελίες Μέρκελ στο Συμβούλιο της 19ης Οκτωβρίου 2017. Εκεί που αποφασίστηκε να περικοπούν οι προενταξιακές ενισχύσεις 50 εκατ ευρώ, αλλά αναγνωρίστηκε η συμβολή της Τουρκίας στη διαχείριση του προσφυγικού και γι αυτό θα πρέπει να πάρει άλλα €3. δισ. 

Στην Ευρωπαϊκή «Μπλε Κάρτα» (άδεια εργασίας), που παραμένει μια ημιτελής υπόθεση, καθώς δεν συμμετέχουν η Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, και η Δανία στις συζητήσεις.

Τέλος στην αύξηση της επιχειρησιακής δυνατότητας του Frontex που γίνεται με το σταγονόμετρο και μόνο σε Ελλάδα και Ιταλία. Η δημιουργία της Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής ήταν μεν ένα πραγματικό επίτευγμα, αλλά κανείς δεν γνωρίζει πως θα ενεργήσει το Σώμα σε μια περίπτωση θερμού επεισοδίου στα σύνορα! Και ακόμη, σήμερα, ένα χρόνο μετά τα εγκαίνια, φαίνεται να υπάρχει μια νέα αύξηση της μετανάστευσης στους Μεσογειακούς διαδρόμους. 

Ευρωπαϊκή συνοχή

«Θέλω μια ενωμένη Ευρώπη. Θέλω να συμφιλιώσω την Ευρώπη με τους λαούς της και να ενώσω την διαιρεμένη από την κρίση Ευρώπη» είχε πει ο Πρόεδρος. Δυστυχώς, όμως ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ θα μείνει στην ιστορία ως ο μόνος Πρόεδρος της Επιτροπής που παρέδωσε την Ευρωπαϊκή Ένωση μικρότερη από ότι τη βρήκε. 

Το βατερλό του βρετανικού δημοψηφίσματος δεν είναι μόνο μια αποτυχία της Επιτροπής. Οι κινήσεις του Ντέιβιντ Κάμερον όπως και η σιγουριά του για επικράτηση της θετικής ψήφου αποτέλεσαν τον κύριο μοχλό των γεγονότων.  Η ιστορία παραπέμπει στη φράση του πρώην Προέδρου της Κύπρου, όταν σχολίασε την άρνησή του στο σχέδιο Ανάν: «παρέλαβα κράτος, δεν θα παραδώσω κοινότητα». Κατ’ αναλογίαν ο κ Γιούνκερ θα μπορούσε να πει φεύγοντας… «με υποδέχτηκαν 28, με αποχαιρετούν 27», και βλέπουμε!

Ψηφιακή αγορά

«Προτεραιότητα» είχε χαρακτηρίσει ο Πρόεδρος Γιούνκερ την ολοκλήρωση της Ενιαίας Ψηφιακής Αγοράς το 2014, βρίσκοντας πως υπάρχουν κολοσσιαία οικονομικά οφέλη σε πανευρωπαϊκό επίπεδο αν επιτευχθεί αυτό. Η Επιτροπή πρότεινε 43 πρωτοβουλίες και μέχρι σήμερα μόλις έξι από αυτές έχουν εγκριθεί. Στατιστικά, αυτό σημαίνει πως η Επιτροπή έχει ολοκληρώσει μόλις 14% μιας από τις πλέον διαφημισμένες πρωτοβουλίες της στο διάστημα της τριετίας. 

Η Επιτροπή πέτυχε όμως την κατάργηση των χρεώσεων περιαγωγής, όπως είχε προαναγγείλει ο Λουξεμβούργιος Πρόεδρος, παρότι με καθυστέρηση ενός έτους!

Κράτησε την Ελλάδα στην Ευρωζώνη

Πολύ πιθανόν, αν δεν υπήρχε ο Γιουνκερ και μερικοί φίλοι του στην Ελλάδα που τον έπεισαν ότι αξίζει τον κόπο να το παλέψει, η ανθρωπιστική κρίση στην Ελλάδα θα έπαιρνε διαστάσεις συνθηκών υποσαχάριας Αφρικής.

Ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ υπήρξε ο θερμότερος υποστηρικτής του Αλέξη Τσίπρα στις Βρυξέλλες από την αρχή μέχρι το τέλος του καταστροφικού εξαμήνου του 2015, δείχνοντας ανοχή στον  ζεν πρεμιέ Γιάνη Βαρουφάκη και αστική ευγένεια στις διαρκείς παλινωδίες του Έλληνα Πρωθυπουργού ο οποίος τη μια συμφωνούσε με τους εταίρους και την άλλη τους κορόιδευε. 

Είναι χαρακτηριστική για όσους γνωρίζουν τα παρασκήνια, η απογοήτευση που έζησε στο τέλος Ιουνίου του 2015, όταν περίμενε στο γραφείο του ένα φαξ αποδοχής συνέχισης του 2ου Μνημονίου από το Μέγαρο Μαξίμου. Το μήνυμα αυτό δεν έφτασε ποτέ. Τα μεσάνυχτα ο κύβος ερρίφθη και η φιλολογία για το Grexit έγινε καθημερινή τρέλα, μέχρι που η «ηρωική διαπραγμάτευση» στην ολονυχτία της 17ης Ιουλίου 2015 μας ξημέρωσε με ένα 3ο -δυσμενέστερο Μνημόνιο και κλειστές τράπεζες! 

Τρία χρόνια μετά

Οι επιτυχίες και οι αποτυχίες υπάρχουν σε όλες τις Προεδρίες και σε όλα τα φάσματα τις πολιτικής ζωής παγκοσμίως. Ο Μπαρόζο έμεινε 10 χρόνια Πρόεδρος της Επιτροπής, μεγάλωσε την ΕΕ, αλλά η υστεροφημία του δεν είναι τιμητική. Του χρεώνουν επισήμως αόρατους δεσμούς με συμφέροντα.

Ο Γιούνκερ δεν το θέλει αυτό. Δεν θέλει να τελειώσει την πολιτική του καριέρα στιγματισμένος Ίσως γι αυτό, είναι και πάλι ο πρώτος Πρόεδρος της Επιτροπής που στα μέσα της τρέχουσας θητείας του ανακοίνωσε ότι δεν θα είναι πάλι υποψήφιος. Προς έκπληξη και των στενότερων συνεργατών του, που θεωρούσαν ότι θα συνεχιστεί η καριέρα τους δίπλα του για ακόμη 5 χρόνια.

Σε κάθε περίπτωση ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ είναι ένας γλυκύτατος άνθρωπος. Ένας φίλος της Ελλάδας, με έναν Έλληνα στην πρώτη γραμμή των συνεργατών του και ένας εκλεγμένος Πρόεδρος με τεράστια απήχηση στα κοινωνικά δίκτυα, παρότι ο ίδιος δεν χρησιμοποιεί smart phone και περιορίζεται σε παραδοσιακούς τρόπους επικοινωνίας.