Κύπρος: Συμπληρώθηκαν δέκα χρόνια από το «όχι» στο σχέδιο Ανάν

Συμπληρώνονται σήμερα δέκα χρόνια από το δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου 2004 για επίλυση του Κυπριακού στη βάση του σχεδίου Ανάν. Και σήμερα το Κυπριακό για πολλοστή φορά διέρχεται φάση διαπραγματεύσεων με το σχέδιο Ανάν το οποίο είχε απορριφθεί το 2004, να βρίσκεται στο προσκήνιο μέσω κάποιων πτυχών του οι οποίες επανασυζητούνται.

Στις 24 Απριλίου του 2004 οι Ελληνοκύπριοι είχαν απορρίψει το σχέδιο Ανάν με 76% ενώ οι Τουρκοκύπριοι το είχαν αποδεχθεί με ποσοστό 65%. Ωστόσο η απόρριψη του από την μία κοινότητα σήμαινε αδυναμία εφαρμογής του ως λύση του Κυπριακού.

Οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί είχαν επιχειρήσει μετά το δημοψήφισμα να εγκρίνουν το Σχέδιο Ανάν ως ψήφισμα για τη λύση του Κυπριακού με την υιοθέτηση του από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, αλλά η Ρωσία απέτρεψε αυτή την εξέλιξη ασκώντας βέτο. Η ελληνοκυπριακή πλευρά έχει διαμηνύσει πως το σχέδιο Ανάν δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό ως βάση λύσης αλλά μόνο ως βάση διαπραγμάτευσης και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να επανέλθει με «διακοσμητικές αλλαγές». Ο Κύπριος Πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης ο οποίος το 2004 ως ηγέτης του Δημοκρατικού Συναγερμού είχε ταχθεί υπέρ του σχεδίου, έχει καταστήσει σαφές ότι σεβόμενος την ετυμηγορία του λαού δεν θα ευνοήσει επαναφορά του σχεδίου αν δεν υπάρξουν αλλαγές που θα ικανοποιούν την ελληνοκυπριακή πλευρά. Αυτό που έχει τονιστεί είναι ότι σε περίπτωση επαναφοράς του σχεδίου θα υπάρξει μια νέα απόρριψη που θα φέρει τη Κύπρο πιο κοντά στην οριστική διχοτόμηση.

Η απόρριψη του σχεδίου Ανάν από την ελληνοκυπριακή πλευρά αποτέλεσε άλλοθι για τη Τουρκία η οποία εμφανίστηκε ως η πλευρά που επιθυμεί λύση του Κυπριακού. Λίγες μέρες μετά το δημοψήφισμα του 2004 η Κυπριακή Δημοκρατία έγινε πλήρες μέλος της ΕΕ με το σύνολο των εδαφών της Κύπρου και αναστολή εφαρμογής του κοινοτικού κεκτημένου στις κατεχόμενες περιοχές. Παράλληλα η Κυπριακή Δημοκρατία διήλθε μια περίοδο διεθνών πιέσεων και απομόνωσης η οποία θεωρήθηκε ως τιμωρία των μεγάλων δυνάμεων για την απόρριψη του σχεδίου.

Πρέπει να σημειωθεί ότι το δημοψήφισμα του 2004 ήταν το πρώτο που έγινε από το 1963 που δημιουργήθηκε ουσιαστικά το Κυπριακό πρόβλημα. Στο μεσοδιάστημα πέραν της τουρκικής εισβολής υπήρξαν πολλές απόπειρες διαπραγματεύσεων χωρίς να υπάρξει κατάληξη σε συμφωνημένη λύση. Τα πράγματα περιεπλάκησαν το 1983 όταν ανακηρύχθηκε το ψευδοκράτος ως λεγόμενη «Τουρκική Δημοκρατία Βόρειας Κύπρου» και αναγνωρίστηκε μόνο από τη Τουρκία.

 

Σχέδιο Ανάν

Το σχέδιο Ανάν στην αρχική του μορφή παρουσιάστηκε από τον ΟΗΕ στον τότε Πρόεδρο Γλαύκο Κληρίδη και τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς στις 11 Νοεμβρίου 2002.

Τον Δεκέμβριο του 2002 οι δύο πλευρές έκαναν εισηγήσεις επί του σχεδίου και μετά από διαπραγματεύσεις με την μεσολάβηση του ΟΗΕ υπήρξε κατάληξη στη δεύτερη εκδοχή του σχεδίου στις 10 Δεκεμβρίου.

Οι διαπραγματεύσεις δεν είχαν γίνει με απευθείας επαφές αλλά με συνεχή πήγαινε – έλα των εκπροσώπων του ΟΗΕ στις ελεύθερες περιοχές και τα κατεχόμενα.

Οι προσπάθειες εντάθηκαν στη σύνοδο κορυφής της ΕΕ στη Κοπεγχάγη όπου θα αποφασιζόταν η ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. Σημαντικό και παρασκηνιακό ρόλο έπαιξε ο Βρετανός Σερ Ντέιβιντ Χάνει. Ο Ντενκτάς δεν μπόρεσε να πάει στη Κοπεγχάγη καθώς λίγες μέρες νωρίτερα είχε υποβληθεί σε εγχείρηση ανοικτής καρδιάς. Ο λεγόμενος «υπουργός εξωτερικών» του ψευδοκράτους διαβουλεύτηκε με τον τότε Γενικό Εισαγγελέα της Κύπρου Αλέκο Μαρκίδη και η διαβούλευση οδηγήθηκε σε ναυάγιο με τη Κύπρο να εντάσσεται στην ΕΕ χωρίς να τίθεται ως προϋπόθεση η επίλυση του Κυπριακού. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε η ελληνική κυβέρνηση η οποία είχε καταστήσει σαφές ότι σε περίπτωση μη ένταξης της Κύπρου θα τίναζε στον αέρα τη διεύρυνση της ΕΕ.

Το ναυάγιο των διαβουλεύσεων προκάλεσε αντιδράσεις στα κατεχόμενα καθώς οι Τουρκοκύπριοι αντιλαμβάνονταν ότι θα βρίσκονταν εκτός ΕΕ.

Παράλληλα η Κύπρος μπαίνει σε προεκλογική περίοδο με την Γλαύκο Κληρίδη να ζητάει επανεκλογή με δέσμευση να παραμείνει στη Προεδρία για 16 μήνες ώστε να λυθεί το Κυπριακό. Τις εκλογές κέρδισε στις 16 Φεβρουαρίου 2003 ο Τάσσος Παπαδόπουλος με τις ψήφους του κόμματος του (ΔΗΚΟ) και του αριστερού ΑΚΕΛ. Στις 26 Φεβρουαρίου επισκέπτεται τη Κύπρο ο τότε ΓΓ του ΟΗΕ Κόφι Ανάν και παρουσιάζει στις δύο πλευρές το τρίτο σχέδιο του με κάποιες αλλαγές από το προηγούμενο. Αποφασίζεται κοινή συνάντηση στη Χάγη της Ελβετίας στις 10 Μαρτίου 2003. Στη συνάντηση ο Ραούφ Ντενκτάς απορρίπτει το τρίτο σχέδιο ενώ ο Τάσσος Παπαδόπουλος το αποδέχθηκε με κάποιες ενστάσεις σε θέματα ασφάλειας και σε κενά που είχαν διαπιστωθεί σε σχέση με την εφαρμογή της λύσης.

 Στις 16 Απριλίου 2003 υπογράφεται στην Αθήνα η συνθήκη προσχώρησης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΕΕ. Ο ΓΓ του ΟΗΕ Κόφι Ανάν θέλοντας να προλάβει την πλήρη ένταξη της Κύπρου την 1η Μαίου του 2004 απαιτεί από τις δύο πλευρές να αποδεχθούν την κάλυψη των κενών με επιδιαιτησία από τον ΟΗΕ. Δηλαδή στα σημεία που δεν θα συμφωνούσαν ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι να αποφασίζει τις ρυθμίσεις ο ΟΗΕ. Ο Ντενκτάς που δεχόταν έντονη πίεση στο εσωτερικό του ψευδοκράτους με μια αιφνιδιαστική κίνηση, στις 23 Απριλίου του 2003, ανοίγει για πρώτη φορά μετά το 1974 τα οδοφράγματα και επιτρέπει την κυκλοφορία ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων μεταξύ ελευθέρων και κατεχομένων περιοχών.

Τον Δεκέμβριο του 2003 κερδίζει τις εκλογές στα κατεχόμενα ο Μεχμέτ Αλί Ταλάτ («πρωθυπουργός») ενώ ο Ντενκτάς παρέμεινε στη λεγόμενη «προεδρία». Ο Τάσσος Παπαδόπουλος με επιστολή στον ΓΓ του ΟΗΕ ζητάει επανάληψη των προσπαθειών για επίλυση του Κυπριακού με στόχο τη λύση πριν από τη 1η Μαϊου 2004 που η Κύπρος θα εντασσόταν στην ΕΕ. Η κίνηση αυτή του Τάσσου Παπαδόπουλου στόχευε στην επίρριψη ευθυνών στη τουρκική πλευρά καθώς πίστευε πως θα υπήρχε άρνηση και πάλι από τον Ντενκτάς. Η εκτίμηση του Τάσσου Παπαδόπουλου αποδείχθηκε λανθασμένη καθώς ο Ντενκτάς σε συνάντηση που έγινε με τον ΓΓ του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη αποδέχθηκε την επιδιαιτησία και την διεξαγωγή δημοψηφισμάτων τον Απρίλιο του 2004. Το ίδιο αναγκάστηκε να αποδεχθεί και ο Τάσσος Παπαδόπουλος.

Αμέσως μετά γίνονται νέες διαβουλεύσεις των δύο πλευρών χωρίς να καταλήξουν σε συμφωνία έως τις 23 Μαρτίου 2003. Την επόμενη ημέρα ο ΓΓ του ΟΗΕ καλεί στη Λουκέρνη της Ελβετίας τους ηγέτες των δύο κοινοτήτων και τους πρωθυπουργούς Ελλάδας και Τουρκίας για διαβουλεύσεις.

Στη Λουκέρνη ο ΟΗΕ διά του εκπροσώπου του Άλβαρο Ντε Σότο ασκεί τον επιδιαιτητικό του ρόλο και καταλήγει στο τελικό σχέδιο Ανάν (Νο 4) το οποίο αποφασίζεται να τεθεί σε δημοψηφίσματα στις 24 Απριλίου 2004. Το σχέδιο δόθηκε στις 29 Μαρτίου και την επόμενη μέρα έγιναν προσπάθειες για κάποιες αλλαγές οι οποίες όμως δεν ικανοποίησαν ούτε τον Τάσσο Παπαδόπουλο ούτε τον πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή.



Τα δάκρυα

Ο Τάσσος Παπαδόπουλος τάχθηκε κατά της υπερψήφισης του σχεδίου στο δημοψήφισμα και με το δραματικό διάγγελμα του στις 7 Απριλίου 2004 ζήτησε την απόρριψη του στο δημοψήφισμα.

Μεταξύ άλλων στο διάγγελμα ανέφερε με δάκρυα στα μάτια: «Λυπούμαι ειλικρινά, γιατί δεν μπορώ να αποδεχθώ και να υπογράψω το Σχέδιο Ανάν όπως, τελικά, διαμορφώθηκε. Παρέλαβα Κράτος διεθνώς αναγνωρισμένο. Δεν θα παραδώσω κοινότητα χωρίς δικαίωμα λόγου διεθνώς και σε αναζήτηση κηδεμόνα. Και όλα αυτά έναντι κενών, παραπλανητικών, δήθεν, προσδοκιών. Έναντι της ανεδαφικής ψευδαίσθησης ότι η Τουρκία θα τηρήσει τις δεσμεύσεις της».