Πώς μιλάνε οι έφηβοι;

Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για το πώς αναπτύσσονται οι γλωσσικές και επικοινωνιακές δεξιότητες των μεγαλύτερων παιδιών, πώς δηλαδή εξελίσσεται το προφορικό λεξιλόγιο και οι δεξιότητες της ομιλούμενης γλώσσας τους στην προεφηβική και την εφηβική ηλικία. Μέχρι τα μέσα περίπου της εφηβικής ηλικίας τα περισσότερα παιδιά που εμφάνιζαν κάποιον αναπτυξιακό τύπο διαταραχών επικοινωνίας μιλούν πλέον τελείως φυσιολογικά.  Παρ’ όλα αυτά, κάποιοι μαθητές που φοιτούν σε τυπικά σχολεία αδυνατούν να αποκτήσουν γλωσσικές δεξιότητες ανάλογες με την ηλικία τους για πολλούς λόγους, όπως: γενικές μαθησιακές δυσκολίες, Eιδική Γλωσσική Διαταραχή, Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ), προέρχονται από οικογένειες που δεν παρέχουν αρκετά γλωσσικά ερεθίσματα, έχουν μεταναστευτικό ή δίγλωσσο υπόβαθρο ή ακόμα και  φοιτούν σε ειδικά σχολεία εξαιτίας κάποιας επίκτητης διαταραχής επικοινωνίας, αποτέλεσμα κάποιου εγκεφαλικού τραύματος. 

Η ανάπτυξη της ομιλούμενης γλώσσας ανά ηλικία

Λεξιλόγιο

■  Στην ηλικία των 11 ετών Οι μαθητές μαθαίνουν περίπου 7 με 10  καινούριες λέξεις την ημέρα. Κατανοούν ότι μερικές έχουν πολλαπλή σημασία: «Λαμπρός ήλιος», αλλά και «λαμπρό μέλλον». Για να εξηγήσουν διάφορες λέξεις χρησιμοποιούν τους ορισμούς που βρίσκουν στα λεξικά υπεραπλουστευμένα. Χρησιμοποιούν πιο επιτηδευμένο λεξιλόγιο: το «ανακατεύω» γίνεται «αναμειγνύω». 
■  Στην ηλικία των 14 ετών Εντυπωσιάζονται από λέξεις όπως «τροποποιώ», «θεωρώ», «παράγω». Εξηγούν τις λέξεις με πολλαπλή σημασία, υποβοηθούμενοι φυσικά και από τις ορθογραφικές διαφορές, π.χ. «λείπει», αλλά και «λύπη» ή «λίπη».
■  Στην ηλικία των 18 και άνω Χρησιμοποιούν περιγραφικές λέξεις και σύνθετες εκφράσεις όπως «ενδεχομένως», «επιβλαβής», «κατά γενική ομολογία», «έχασα τον ειρμό της σκέψης μου» κ.λπ.

Κατανόηση και αντίληψη

■  Στην ηλικία των 11 ετών Χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να επιλύουν πιο σύνθετα πράγματα. Εκτελούν σύνθετες εντολές όπως «πάρε το τετράγωνο κουτί που βρίσκεται στο κάτω συρτάρι του ντουλαπιού με τα γραφικά είδη και βάλ’ το στο πίσω αριστερό ράφι της βιβλιοθήκης». Κατανοούν την έννοια της μεταφοράς από την κυριολεξία, π.χ. «μασάει τα λόγια του». Αντιλαμβάνονται την πληροφορία ενός μηνύματος όταν τους δίνεται με σαφή τρόπο αλλά δυσκολεύονται ίσως να κατανοήσουν υπαινιγμούς και ειρωνείες.  

■  Στην ηλικία των 14 ετών Χρησιμοποιούν επιχειρηματολογία για να γίνουν πειστικοί στη συζήτηση και αποκρίνονται σε γνώμες διαφορετικές από τις δικές τους. Οταν διαβάζουν, διαχωρίζουν τα πραγματικά γεγονότα από τις απόψεις και τα σχόλια των άλλων. Κάνουν επαγωγικούς συλλογισμούς - συνάγουν δηλαδή γενικά συμπεράσματα από επιμέρους προτάσεις και κατανοούν τα λεγόμενα ακόμα κι όταν δεν είναι εμφανή. Καταλαβαίνουν τον σαρκασμό.

■  Στην ηλικία των 18 και άνω Δεν δυσκολεύονται στην εκτέλεση σύνθετων και πολλαπλών εντολών. Γνωρίζουν πότε και γιατί δεν καταλαβαίνουν κάτι και ζητούν βοήθεια με συγκεκριμένο τρόπο. Διαβάζουν και κατανοούν μια ευρεία θεματολογία. Αναπτύσσουν πολυσύνθετη φρασεολογία στη συζήτηση για να υποστηρίξουν τις απόψεις τους. Καταλαβαίνουν πλήρως και χρησιμοποιούν ειρωνικά σχόλια.

■  Στην ηλικία των 11 ετών Χρησιμοποιούν συνδετικές λέξεις και στον γραπτό και στον προφορικό λόγο, όπως «διότι», «προηγουμένως», «ωστόσο» κ.λπ. Διηγούνται ενδιαφέρουσες και διασκεδαστικές ιστορίες με λογική ακολουθία παραθέτοντας προσωπικές εμπειρίες. Εξηγούν πιο σύνθετες ιδέες, τους κανόνες ενός παιχνιδιού ή τη διαδοχή γεγονότων με απλό αλλά ακριβή τρόπο. Μιλάνε με προτάσεις των 7 με 11+ λέξεων κατά μέσο όρο.

■  Στην ηλικία των 14 ετών Χρησιμοποιούν συνδετικές λέξεις στις προτάσεις τους, όπως «παράλληλα», «παρ’ όλα αυτά» κ.λπ. Λένε σύνθετες, σωστά δομημένες ιστορίες με πλούσιες λεπτομέρειες. Παρέχουν ξεκάθαρες εξηγήσεις κανόνων. Μέσος όρος ομιλούμενων προτάσεων 7 με 12+ λέξεις.

■  Στην ηλικία των 18 και άνω Χρησιμοποιούν δύσκολες συνδετικές λέξεις για να δομήσουν σύνθετες προτάσεις, π.χ. «υπό την προϋπόθεση ότι» κ.λπ. Διηγούνται μεγάλες και σύνθετες ιστορίες διασφαλίζοντας ότι ο ακροατής παρακολουθεί την πλοκή της ιστορίας χωρίς κάπου να χαθεί. Οι προτάσεις τους εμπεριέχουν 9 με 13+ λέξεις κατά μέσο όρο.

Η γλώσσα που χρησιμοποιούν στις κοινωνικές επαφές 

■  Στην ηλικία των 11 ετών Κατανοούν τα αστεία που έχουν διπλή σημασία, αν και δεν μπορούν πάντα να τα εξηγούν, δηλαδή τις αμφισημίες, π.χ. «το άτομο διασπάται», αλλά «ο Γιώργος έχει διάσπαση προσοχής». Μιλάνε ευγενικά εκεί που πρέπει, π.χ. αντί για «ρισπέκτ, αγόρι μου», λένε «με συγχωρείτε, κυρία». Αναλύουν  λεκτικά τις διαφορές τους με τους φίλους τους.
Αντιλαμβάνονται πότε δεν γίνονται κατανοητοί και προσπαθούν να παραφράσουν τα λεγόμενά τους. Πηγαίνουν από το ένα θέμα στο άλλο γρήγορα και συχνά.

■  Στην ηλικία των 14 ετών Χρησιμοποιούν εκφράσεις -αργκό- των νέων, π.χ. «δεν υπάρχει», «τούμπανο», «τα σπάει». Μπορούν να συνεχίζουν την κουβέντα ακόμα κι όταν ο ακροατής δυσκολεύεται να τους παρακολουθήσει. Χρησιμοποιούν περίτεχνο λόγο απευθυνόμενοι στους καθηγητές απ’ ό,τι στους φίλους τους.

■  Στην ηλικία των 18 ετών και πλέον Αναπτύσσουν εξειδικευμένες γλωσσικές δεξιότητες. Παραμένουν εντός θέματος για μεγάλα διαστήματα και αλλάζουν θέμα με γνώμονα τη λογική τους. Μπορούν να αλλάζουν ομιλητικούς κώδικες (επίσημο, χαλαρό) ανάλογα με το ακροατήριο. Οταν εντοπίζονται ελλείψεις στις παραπάνω ενδεικτικές γλωσσικές δεξιότητες, η λογοπεδική διερεύνηση των γλωσσικών δυσκολιών του προφορικού λόγου -και βεβαίως του γραπτού όταν χρειάζεται- θα επικεντρωθεί στον πιθανό σχεδιασμό των στόχων παρέμβασης μέσα από τη συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς, αλλά κυρίως θα περιορίσει τις όποιες δυσμενείς συμπεριφορικές συνέπειες ενδέχεται να βιώνει ο έφηβος.