Μαμά, φοβάμαι!

Ο φόβος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που σχετίζεται με μια εξωτερική απειλή. Είναι απόλυτα αναγκαίος, καθώς μας προστατεύει από καταστάσεις που μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή μας. Η φοβία είναι ο αδικαιολόγητος φόβος και η υπερβολική αντίδραση του ατόμου μπροστά σε ένα αντικείμενο ή μια κατάσταση. Είναι ένας άγνωστος και ασαφής κίνδυνος εσωτερικής προέλευσης.

Παιδικοί φόβοι

Μέχρι την ηλικία των 12 ετών τα παιδιά μπορεί να βρεθούν αντιμέτωπα με διάφορους φόβους.
Για παράδειγμα, στις ηλικίες μεταξύ 2-4 ο πιο γνωστός φόβος είναι αυτός για τα ζώα, ενώ από τα 4-6 χρόνια τους τα παιδιά φοβούνται το σκοτάδι και τα φαντάσματα γιατί ακόμη δεν έχουν ξεχωρίσει το αληθινό από το φανταστικό. Συνηθισμένοι φόβοι είναι και αυτοί που αφορούν σεισμούς, πλημμύρες ή άλλα ακατανόητα για το παιδί φυσικά φαινόμενα. Οι φόβοι μειώνονται σταδιακά όσο το παιδί αναπτύσσει τη γνωστική του ικανότητα να κατανοεί τον κόσμο και να ερμηνεύει λογικά τα φαινόμενα γύρω του, οπότε μέχρι τα 12 αναμένεται και η εξάλειψή τους.

Οι φοβίες 

Πού οφείλονται οι φοβίες; Συνήθως στους γονείς οι οποίοι τις «κληροδοτούν» στα παιδιά τους. Αν, για παράδειγμα, κάποιος από τους γονείς φοβάται τα σκυλιά και τα αποφεύγει παρουσία του παιδιού, τότε το παιδί θα αναπτύξει την ίδια φοβία. Ακόμη και αν οι γονείς δεν εκδηλώνουν τη φοβία τους αλλά απλώς την αναφέρουν, μεταφέρουν και στο παιδί την ίδια φοβία. Και το παιδί διατρέχει τον κίνδυνο να γενικεύσει τη φοβία για τα ζώα. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει με τον φόβο για τις ασθένειες και τα μικρόβια. Αναπόφευκτα και το παιδί θα αναπτύξει τις ίδιες φοβίες. Οι υπερπροστατευτικοί ή φοβικοί γονείς είναι ουσιαστικά αυτοί που προκαλούν φοβίες στα παιδιά τους.

Ενας άλλος λόγος ανάπτυξης φοβιών είναι η ύπαρξη τραυματικών γεγονότων στη ζωή του παιδιού. Ενα δυστύχημα στο οποίο ήταν μάρτυρας ή θύμα, τραυματισμοί του ίδιου ή σημαντικών γι’ αυτό προσώπων, τρομακτικές καταστάσεις, κακοποιήσεις ή ακόμη και παρακολούθηση μιας βίαιης ταινίας είναι παράγοντες πολύ υψηλού κινδύνου για την ανάπτυξη φοβιών. Στις περιπτώσεις αυτές οι γονείς πιθανόν να χρειαστεί να ζητήσουν βοήθεια από ειδικό.

Πώς τις αντιμετωπίζουμε;

■ Ακούμε τις ανησυχίες του παιδιού με κατανόηση και προσοχή.

■ Δεν κοροϊδεύουμε και δεν γελοιοποιούμε τις φοβίες του, τις οποίες, ας μην ξεχνάμε, εμείς του φορτώσαμε. Επίσης, δεν υποτιμούμε το άγχος του γι’ αυτό που φοβάται.

■ Δεν το εκθέτουμε με τη βία μπροστά σε αυτό που του δημιουργεί άγχος γιατί έτσι εντείνουμε τη φοβία του.

■ Η έκθεση στο φοβικό αντικείμενο ή κατάσταση πρέπει να γίνεται σταδιακά και με απόλυτη ασφάλεια. Για παράδειγμα, αν το παιδί φοβάται το σκοτάδι, καλό είναι να έχουμε ένα φως αναμμένο τη νύχτα στο δωμάτιό του.

■ Σε άλλου είδους παιδικές φοβίες, όπως για παράδειγμα αυτή για τα ζώα, μπορούμε να γίνουμε πρότυπο μίμησης για το παιδί. Είναι καλό να μας βλέπει να παίζουμε, να φροντίζουμε και να χαϊδεύουμε ένα ζώο. Ετσι, σιγά-σιγά και χωρίς καμία πίεση και εξαναγκασμό το παιδί βλέπει και κατανοεί ότι το ζώο δεν είναι εχθρός αλλά φίλος.

■ Αντίστοιχα, σε καταστάσεις που δημιούργησαν φόβο στο παιδί αντιμετωπίζουμε την κατάσταση και αποκαθιστούμε στην αντίληψή του το συμβάν. Για παράδειγμα, τι γίνεται όταν το παιδί μαθαίνει να κολυμπά στη θάλασσα αλλά ξαφνικά βυθίζεται στο νερό: βγάζουμε το παιδί στην επιφάνεια και αφού το φροντίσουμε, του εξηγούμε τι έγινε και συνεχίζουμε να απολαμβάνουμε τη θάλασσα μαζί. Αντίθετα, αν το απομακρύνουμε, τότε του δημιουργείται φοβία για το κολύμπι, καθώς η φυγή κατά κανόνα την εδραιώνει.

■ Η θεραπεία των γονέων απέναντι στις φοβίες τους είναι ένας ακόμη -ίσως ο καλύτερος- τρόπος αντιμετώπισης των παιδικών φοβιών. Βασικά μπορεί να λειτουργήσει σε τρία επίπεδα: ατομική ψυχοθεραπεία του παιδιού, οικογενειακή ψυχοθεραπεία και εκπαίδευση οικογένειας.

■ Μια αποτελεσματική μέθοδος ψυχοθεραπείας φοβιών για παιδιά και ενήλικες είναι το Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR), που επιτυγχάνεται με την απευαισθητοποίηση και επεξεργασία μέσω οφθαλμικών κινήσεων και είναι εξαιρετικά αποτελεσματική. Παράλληλα, η ψυχοθεραπεία με το ψυχόδραμα συνιστάται για τον περιορισμό ή την εξάλειψη φοβιών σε παιδιά και ενήλικες.

Και πάντα να θυμάστε ότι τόσο ο φόβος όσο και οι φοβίες κάτι μας δείχνουν και κάτι μας διδάσκουν. Το σημαντικότερο, δε, είναι ότι η πορεία εξάλειψής τους αποτελεί μια ουσιαστική διαδικασία για τη δική μας βελτίωση!

Της Χαράς Καραμήτσου
(λογοπεδικός, M.R.C.S.L.T.)
charakaramitsou@ath.forthnet.gr