Γιάννης Τσάπρας: Ο Ελληνας που βοήθησε να βρεθεί η «νέα Γη» μιλάει στο ΘΕΜΑ

Μόλις τέσσερα έτη φωτός μακριά από το ηλιακό μας σύστημα, μια ελάχιστη απόσταση στην κοσμική μας γειτονιά, μια ερευνητική ομάδα 31 επιστημόνων από οκτώ διαφορικές χώρες εντόπισε έναν νέο πλανήτη που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως Νέα Γη.

Ο Εγγύτατος Κενταύρου β’ (Proxima b), όπως ονομάζεται αυτός ο βραχώδης εξωπλανήτης που βρίσκεται στον αστερισμό του Κενταύρου, τον πλησιέστερο αστερισμό στο ηλιακό μας σύστημα, φαίνεται να συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες να φιλοξενεί ακόμα και ζωή. Σε τέτοια απόσταση από το άστρο του που θα επέτρεπε υπό προϋποθέσεις την ύπαρξη ατμόσφαιρας, νερού σε υγρή μορφή και ίσως και εξωγήινης ζωής.

Ο κ. Γιάννης Τσάπρας, αστρονόμος από το Κέντρο Αστρονομίας της Χαϊδελβέργης, ο μοναδικός Ελληνας επιστήμονας που συμμετείχε στη διεθνή ερευνητική ομάδα, μιλά στο «ΘΕΜΑ» και εξηγεί με απλό και συνοπτικό τρόπο τη σημασία αυτής της ανακάλυψης, την πιθανότητα η ανθρωπότητα να πάρει μέσα στα επόμενα χρόνια για πρώτη φορά την απάντηση στο αν είμαστε μόνοι ή όχι στο Σύμπαν. O κ. Τσάπρας αναφέρεται και στις καταστροφικές συνέπειες που έχει για την Ελλάδα η μαζική φυγή νέων επιστημόνων σε χώρες του εξωτερικού.

Με ρομποτικά τηλεσκόπια

Χρησιμοποιώντας τα τηλεσκόπια και τους φασματογράφους του Ευρωπαϊκού Νότιου Παρατηρητηρίου (ESO) και τα ρομποτικά τηλεσκόπια άλλων αστρονομικών παρατηρητηρίων, η επιστημονική ομάδα ανακάλυψε έναν μικρό πλανήτη σε εύκρατη τροχιά γύρω από το κοντινότερο αστέρι στο ηλιακό μας σύστημα. Οπως εξηγεί ο κ. Τσάπρας, οι περισσότεροι εξωπλανήτες που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα είναι πολύ μεγάλοι και πολύ κοντά στα άστρα τους ώστε να υποστηρίξουν ζωή, όπως τουλάχιστον την αντιλαμβανόμαστε εμείς. Οι επιστήμονες τα τελευταία χρόνια έχουν βελτιώσει τεχνικές και τηλεσκόπια και ανακαλύπτουν όλο και μικρότερους πλανήτες σε πιο εύκρατες τροχιές.

«Ενα από τα πράγματα που έχουμε μάθει είναι ότι πλανήτες με μικρή μάζα, σαν αυτόν που ανακαλύψαμε, είναι πολύ περισσότεροι από τους αέρινους γίγαντες. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι ο συγκεκριμένος πλανήτης βρίσκεται γύρω από το κοντινότερο άστρο μας. Λαμβάνοντας επίσης υπόψη το πόσο δύσκολο είναι να εντοπίσουμε τέτοιους πλανήτες και ότι παρ' όλη τη δυσκολία που ενέχει το εγχείρημα έχουνε ήδη ανακαλυφθεί πολλοί ανάλογοι πλανήτες γύρω από άλλα άστρα, σημαίνει ότι τέτοιοι πλανήτες πρέπει να είναι πολύ συχνοί στον γαλαξία μας. Το δικό μας αστέρι, ο Ηλιος, έχει τη Γη, το επόμενο αστέρι έχει τον Proxima b. Σε γενικές γραμμές, από όλες τις παρατηρήσεις που έχουμε κάνει την τελευταία εικοσαετία, κάθε άστρο ή έστω κάθε δεύτερο άστρο έχει πλανήτες. Πολλοί δε εξ αυτών βρίσκονται στην εύκρατη ζώνη», υπογραμμίζει στο «ΘΕΜΑ» ο Ελληνας αστρονόμος.

Σύμφωνα με τον κ. Τσάπρα, το επόμενο στάδιο στην έρευνα είναι να επιλέξουν από αυτούς τους πλανήτες μερικούς υποψήφιους με συγκεκριμένα κριτήρια και να εξετάσουν τη χημική σύσταση της ατμόσφαιράς τους. Κάτι που, σύμφωνα με τον ίδιο, θα χρειαστεί δέκα έως είκοσι χρόνια, μέχρις ότου ετοιμαστούν μεγαλύτερα τηλεσκόπια, όπως το Εξαιρετικά Μεγάλο Τηλεσκόπιο της Ευρώπης (European Extremely Large Telescope, Ε-ELT). Παρά ταύτα, όπως υπογραμμίζει ο κ. Τσάπρας, σε μερικές περιπτώσεις είναι δυνατόν να μελετήσουμε την ατμόσφαιρα σε μερικούς εξωπλανήτες υπό την προϋπόθεση ότι περνάνε μπροστά από τα άστρα τους και κρύβουν λίγο από το φως τους, ήτοι με τη μέθοδο διελεύσεων.

«Oπως ο πλανήτης περνά μπροστά από το άστρο του, πέφτει για λίγο η λαμπρότητα του άστρου, κάτι σαν έκλειψη δηλαδή. Τώρα, το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι εάν ο πλανήτης έχει ατμόσφαιρα, το φως του αστεριού θα περάσει από μέσα της όταν αρχίσει να γίνεται η διέλευση, ή προς το τέλος της, και έτσι μελετώντας το φάσμα απορρόφησης μπορούμε να δούμε από τι χημικά στοιχεία απαρτίζεται η ατμόσφαιρά του. Το ενδιαφέρον λοιπόν για τον Proxima b είναι ότι βρίσκεται ακριβώς δίπλα μας, σε κοσμική κλίμακα. Δεν πρόκειται να βρούμε κοντινότερο εξωπλανήτη», εξηγεί στο «ΘΕΜΑ» ο κ. Τσάπρας. Οπως υπογραμμίζει ο Ελληνας επιστήμονας, αν ο συγκεκριμένος πλανήτης έχει ατμόσφαιρα, τότε κατά πάσα πιθανότητα η θερμοκρασία εκεί θα είναι πάνω από το μηδέν και σε αυτή την περίπτωση, εάν υπάρχει νερό, θα είναι σε υγρή μορφή, μια προϋπόθεση για να υπάρχει εξωγήινη ζωή.

 Ο κ. Τσάπρας, επισημαίνει ότι, σύμφωνα με έρευνες στη Βιολογία, η ύπαρξη νερού λειτουργεί ως καταλύτης στην πιθανότητα ανάπτυξης ζωής και η περαιτέρω έρευνα θα επικεντρωθεί στις χημικές αστάθειες στην ατμόσφαιρα εξωπλανητών, δηλαδή συγκεκριμένες αναλογίες που μπορούν να υπάρξουν μόνο εάν υπάρχει ζωή στον πλανήτη. «Αν παρατηρούσαμε τη Γη από ένα άλλο αστέρι, θα ξέραμε σίγουρα ότι υπάρχει ζωή, γιατί έχει μεθάνιο, οξυγόνο και όζον σε τέτοιες αναλογίες που υποδηλώνει ότι βιολογικοί μηχανισμοί το αναπληρώνουν. Χωρίς ζωή, τέτοιες αναλογίες δεν θα υπήρχαν. Από αυτή την άποψη νομίζω ότι θα έχουμε απαντήσεις σύντομα στις επόμενες δεκαετίες. Ασφαλώς δεν μιλάμε για “Χολιγουντιανούς εξωγήινους”, αλλά κατά πάσα πιθανότητα για βακτηριδιακή βιολογική δραστηριότητα. Βέβαια υπάρχουν και οι επιστήμονες που αν δεν δουν φωτογραφίες δεν θα το πιστέψουν ποτέ, αλλά προς το παρόν δεν γνωρίζουμε άλλους μηχανισμούς που να μπορούν να διατηρήσουν μακροπρόθεσμα τέτοιες αναλογίες (biosignature gases, όπως τις ονομάζουν οι βιολόγοι) στην ατμόσφαιρα εξωπλανητών εκτός από την ύπαρξη ζωής όπως την αντιλαμβανόμαστε», τονίζει ο κ. Τσάπρας, εξάπτοντας την περιέργεια για την πιθανότητα εντοπισμού εξωγήινης ζωής.

Ξεκίνησε από περιέργεια

Αλλωστε και ενασχόληση του κ. Τσάπρα, του μοναδικού Ελληνα επιστήμονα που συμμετείχε στην πολυπληθή αυτή επιστημονική ομάδα, με την Κοσμολογία προέκυψε απλώς και μόνο από περιέργεια. Τελειώνοντας τη Μέση Εκπαίδευση στην Ελλάδα, ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Μεγάλη Βρετανία, απ’ όπου έλαβε πτυχίο Φυσικής και Επιστήμης Υπολογιστών, ενώ ανέπτυξε ενδιαφέρον για την Κοσμολογία. «Δεν καταλάβαινα αρκετά από τα συμπεράσματα της Κοσμολογίας και με ενδιέφερε να μάθω περισσότερο πώς έφτασαν σε αυτά και να τσεκάρω τις θεωρίες μόνος μου. Γι’ αυτό τον λόγο το μεταπτυχιακό μου ήταν στη Ραδιοαστρονομία με επίκεντρο την Κοσμολογία».

Ο κ. Τσάπρας ασχολήθηκε για πρώτη φορά με τους εξωπλανήτες το 1998, όταν το συγκεκριμένο πεδίο έρευνας βρισκόταν στα γεννοφάσκια του και όταν ήταν σχεδόν αδύνατον να βρεθεί χρηματοδότηση για ένα τέτοιο επιστημονικό πεδίο. Μαζί με τον μελλοντικό του υπεύθυνο καθηγητή, τον κ. Κιθ Χορν, αποφάσισαν να επισκέπτονται κάθε εβδομάδα δημοτικά σχολεία στη Σκωτία και με ένα πρόχειρο πλανητάριο να μιλούν στους μαθητές για την έρευνα, την επιστήμη και την Αστρονομία. Με τα χρήματα που κέρδιζε ο κ. Τσάπρας κατάφερε να χρηματοδοτήσει τα έξοδα του πανεπιστημίου για να ολοκληρώσει τη διδακτορική του διατριβή. Τα επόμενα βήματα του Ελληνα επιστήμονα από το Κέντρο Αστρονομίας της Χαϊδελβέργης είναι η επιβεβαίωση του σήματος που έλαβε η επιστημονική ομάδα, καθώς και η ανάλυση ενός σήματος για ακόμα έναν πιθανό πλανήτη που βρίσκεται σε μεγαλύτερη τροχιά από το άστρο του.

Ακόμα και αν η κατάσταση στο συγκεκριμένο πεδίο έρευνας απέχει... έτη φωτός από το 1998, καθώς τόσο τα διαθέσιμα κονδύλια όσο και ο ανταγωνισμός της επιστημονικής κοινότητας είναι πλέον πολύ μεγαλύτερα, ο κ. Τσάπρας δεν θα μπορούσε να μην αναφερθεί και στη μαζική φυγή νέων Ελλήνων επιστημόνων από τη χώρα: «Πολλοί από τους συμμαθητές μου από το Λύκειο είναι τώρα στο εξωτερικό. Πρόκειται για brain drain. Για εθνική καταστροφή και δυστυχώς δεν βλέπω βελτίωση», υπογραμμίζει στο «ΘΕΜΑ» ο Ελληνας αστρονόμος.