Ο Γλάρος στο Θέατρο Τέχνης: «Στον Τσέχωφ υπάρχουν όλα»

Ένα έργο – σταθμός για την παγκόσμια δραματουργία. Στον έναν και πλέον αιώνα που έχει μεσολαβήσει από την πρώτη φορά που πήρε σάρκα και οστά στη σκηνή το εμβληματικό έργο του Άντον Τσέχωφ έχει παιχτεί αμέτρητες φορές σε όλον τον κόσμο. Και όμως, είναι η πρώτη φορά που θα παρουσιαστεί στο ιστορικό Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης – Κάρολος Κουν και μάλιστα σε νέα μετάφραση του Γιάννη Χαρτοδιπλωμένου. Μία παράσταση με τη δική της ιστορική σημασία.

120 χρόνια μετά τη θρυλική παράσταση του Κονσταντίν Στανισλάβσκι από το Θέατρο Τέχνης της Μόσχας, «Ο Γλάρος» παρουσιάζεται στο δικό μας Θέατρο Τέχνης από την Ομάδα Χρώμα, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Χατζή, και με ένα εξαιρετικό επιτελείο ηθοποιών (Ρουμπίνη Βασιλακοπούλου, Κλέων Γρηγοριάδης, Θανάσης Δήμου, Τζίνα Θλιβέρη, Μάγδα Λαδά, Νικόλας Μακρής, Ηλέκτρα Νικολούζου, Γιώργος Παπαπαύλου, Ένκε Φεζολλάρι, Γιάννης Χαρτοδιπλωμένος).

«Μεγαλώνοντας κανείς αρχίζει να επαναπροσδιορίζει και να επανατοποθετεί τα γεγονότα της ζωής του, τα αισθήματα του, τις σκέψεις του, τη μέχρι τώρα πορεία του» ξεκινάει να μου λέει ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Χατζής όταν τον ρωτάω τι είναι αυτό που τον γοητεύει πρώτιστα στο έργο του Τσέχωφ. «Ο Γλάρος σου δίνει αυτή τη δυνατότητα να αντιμετωπίσεις και να θέσεις πάλι βασικά ερωτήματα στον εαυτό σου. Άλλωστε το ίδιο μοιάζει να κάνει και ο Τσέχωφ μέσα από το έργο. Προσπαθεί να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του με την συγγραφή, το θέατρο, την τέχνη. Ποια είναι η κινητήριος δύναμη της δημιουργίας; Ποια είναι τα υλικά που δομούν την τέχνη; Οι καινούργιοι τρόποι γραφής; Η απόρριψη του παλιού; Ο έρωτας; Η πίστη; Ερωτήματα που κι ο ίδιος δεν απαντάει. Τα αφήνει ανοιχτά για να ερμηνευθούν ξανά και να δημιουργήσουν με τη σειρά τους μεγαλύτερα και πιο καίρια ίσως ερωτήματα. Σκάβει συνεχώς κάτω από την επιφάνεια για να φτάσει στο βάθος των πραγμάτων. Αλλά δε μένει ούτε εκεί. Θέλει να φτάσει ακόμα βαθύτερα».

Μια λίμνη, ένα αυτοσχέδιο θέατρο, μυρωδιά από θειάφι, έρωτες, λόγια, λόγια, λόγια, πυροβολισμοί, τραγούδια, χοροί, ένας σκοτωμένος γλάρος… «Στον Τσέχωφ υπάρχουν όλα. Με την καθαρότητα και την πολυπλοκότητα που διαθέτει η ίδια μας η ζωή» παραδέχεται ο Κωνσταντίνος. «Συνυπάρχει, το κωμικό, το δραματικό, το ελαφρύ, το τραγικό, το γελοίο. Το έργο πάντα βρίσκεται σε ένα ‘’ανάμεσα’’». παρατηρεί.

Φυσικά ο ίδιος ο Τσέχωφ, σε αντίθεση με τους περισσότερους σκηνοθέτες που αντιμετώπισαν σκηνικά το έργο του σαν δράμα, χαρακτηρίζει τον Γλάρο κωμωδία σε τέσσερις πράξεις. «Όταν ο Τσέχωφ γράφει κωμωδία πρέπει να προσπαθήσουμε προσεχτικά να καταλάβουμε τι εννοεί με τον όρο κωμωδία. Πώς ορίζει εκείνος το κωμικό σ’ ένα έργο που βάζει τον κεντρικό ήρωά του να αυτοκτονεί στο τέλος; Σε καμία περίπτωση πάντως δεν εννοεί, αυτό που εμείς έχουμε στο μυαλό μας ή στη συνείδησή μας ως κωμωδία» διευκρινίζει ο Κωνσταντίνος επιστρέφοντας σε αυτό το σχεδόν νομοτελειακό: «Στον Τσέχωφ υπάρχουν όλα».

«Στον Γλάρο τα θέματα που μας απασχολούν είναι διαχρονικά: ο χρόνος, η φθορά, ο έρωτας, η τέχνη. Πώς οι άνθρωποι βιώνουν το παρόν φέροντας το βάρος του παρελθόντος; Πώς οραματίζονται το μέλλον; Το μαρτύριο της ζωής, η ανελέητη καθημερινότητα, ο αποχωρισμός, αλλά και όλα τα μεγάλα ζητήματα που παραμένουν και θα παραμείνουν ανοιχτά για πάντα» παρεμβαίνει η Ρουμπίνη Βασιλακοπούλου, που στην παράσταση υποδύεται την κεντρική ηρωίδα του έργου, την Αρκάντινα.

Της ζητάω να μου τη σκιαγραφήσει μέσα από τα δικά της μάτια. «Αρκάντινα: Η ντίβα. Επιβλητική, αυταρχική, τρομακτική» τονίζει. «Στην ωριμότητά της η Αρκάντινα φοβάται τη παρακμή. ‘’Δε φοβάμαι ούτε τα γηρατειά ούτε το θάνατο’’ λέει, θέλοντας να ξορκίσει τα λεγόμενά της. Εγκλωβισμένη σ’ αυτή την αγωνία καθίσταται εγωκεντρική, φέρεται σπασμωδικά, ανάρμοστα, γίνεται κωμικοτραγική. Η Αρκάντινα αγαπάει το γιο της; Τον αδελφό της; Αναμφισβήτητα. Δεν έχει όμως χρόνο ν’ ασχοληθεί! Δεν της περισσεύει... Ο χρόνος δεν είναι υπέρ της. Έχει πολλά να κάνει για τον εαυτόν της. ‘’Ζήσε το παρόν’’ λέει και το διεκδικεί με μανία, με κάθε κόστος». 

Στη συζήτησή μας μπαίνει ο Κλέων Γρηγοριάδης, που υποδύεται τον Ντορν, έναν ακόμα από τους βασικούς ήρωες του έργου. «Ο Ντορν είναι ο γιατρός της μικρής κοινότητας, ο οποίος υπήρξε στο παρελθόν ένας γοητευτικός άνδρας, με ιδιαίτερη απήχηση στις γυναίκες. Στο έργο παρουσιάζεται ως ένας άνθρωπος που έχει περάσει καλά στη ζωή του και, πλέον, βρίσκεται σε μια περίοδο προσωπικής ωριμότητας. Πρόκειται για έναν άντρα που δεν ενδιαφέρεται πλέον για τον έρωτα. Νοιάζεται πολύ περισσότερο και πολύ πιο ουσιαστικά για την τέχνη και τη σημασία που αυτή μπορεί να έχει στη ζωή του ανθρώπου. Είναι ένας πρώην κοσμικός κυνικός».

Ο Ντορν εμφανίζεται ως ένας αποστασιοποιημένος παρατηρητής αλλά και σχολιαστής όλων όσων συμβαίνουν γύρω του. Γνωρίζει όλα τα πρόσωπα από παλιά και είναι σε θέση να κρίνει, με μια μικρή δόση ειρωνείας, τις πράξεις και τα λόγια τους.

«Τα πρόσωπα του Γλάρου είναι θεατές και ταυτόχρονα πρωταγωνιστές της ζωής τους» σχολιάζει ο Κωνσταντίνος και σπεύδει να δώσει ένα δώσει ένα πρώτο στίγμα της σκηνοθετικής γραμμής που θα ακολουθήσει. «Δε θέλω να υπάρχει η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους θεατές και τους ηθοποιούς. Θέλω να καταργηθεί η έννοια του χώρου. Να αφήσω τα πρόσωπα να κινηθούν, να μιλήσουν, να αισθανθούν ανάμεσα σε πρόσωπα (θεατές) που τα κοιτούν».

Ο ίδιος επιθυμεί η σκηνοθεσία του να αφήσει το έργο να μιλήσει από μόνο του. «Το έχω ξαναπεί, επειδή δεν πιστεύω στις προθέσεις που δηλώνονται, και επειδή τις περισσότερες φορές, για να το πω πιο απλά, από άλλου αρχίζεις και άλλου καταλήγεις, μιας και ή διαδικασία του θεάτρου είναι πολύ κοντά με τη διαδικασία της ζωής, που υπάρχουν οι ανατροπές και η καινούργια θέαση μιας πρόθεσης, θα προσπαθήσω να μην φορτώσω το έργο με τίποτα περιττό και με κανένα εύρημα. Να εξαφανίσω τον εαυτό μου μέσα του» μου επισημαίνει.

Τόσο ο Κωνσταντίνος, όσο και οι ηθοποιοί του, δεν έχουν καμία αμφιβολία ότι «Ο Γλάρος» παραμένει ένα βαθιά σύγχρονο έργο. «Τα έργα αυτά πάντα είναι και θα είναι σύγχρονα. Ανεξάρτητα από την εποχή που τοποθετούνται ή τον τόπο, ο πυρήνας τους είναι σύγχρονος. Μπορείς να τα ερμηνεύσεις με πολλούς τρόπους. Τα μεγάλα έργα δε χρειάζονται μια εποχή για να συνομιλήσουν ή να ερμηνευθούν μιας και τα ίδια καθορίζουν και προσδιορίζουν την κάθε εποχή» σημειώνει ο Κωνσταντίνος.



«Ο Γλάρος είναι ένα έργο γεμάτο αμφιβολίες, μικρές ή μεγαλύτερες, πολλές από τις οποίες παραμένουν άλυτες» παρατηρεί ο Κλέωνας . «Όλα τίθενται υπό αμφισβήτηση και κανείς δε μοιάζει να είναι σίγουρος για τις "προτεινόμενες λύσεις". Στο έργο αυτό, που δομείται ως ένα θέατρο μέσα στο θέατρο, το βασικό στοιχείο που αναδεικνύεται είναι μια βαθιά ανθρώπινη διάσταση, που σχετίζεται με τη σχέση του θεάτρου- της τέχνης με την ίδια τη ζωή και πραγματεύεται βασικά ζητήματα της ανθρώπινης υπόστασης, όπως η φιλοδοξία, ο ιδεαλισμός, η απογοήτευση. "Ο Γλάρος" είναι ένα έργο που μιλά πρωτίστως και, κυρίως, για τους ανθρώπους».

«Θα μπορούσε να γραφτεί δοκίμιο για όλα τα πρόσωπα του Τσέχωφ. Όμως το βάθος της ανθρώπινης ψυχής, ο σπαραγμός, η μοναξιά, η απελπισία, η αδυναμία, η ανοησία, η γελοιότητα, τα χιλιάδες ημιτόνια των συναισθημάτων πώς να περιγραφούν με λέξεις;» αναρωτιέται η Ρουμπίνη.

«Όλα μοιάζουν σα να υπάρχουν στην τέχνη προτού υπάρξουν στη ζωή, σαν η ίδια η ζωή μας να είναι φτιαγμένη από τη ζωή της τέχνης» γράφει στο δελτίο τύπου της παράστασης. Τελικά η ζωή μιμείται την τέχνη ή η τέχνη τη ζωή, ρωτάω τον Κωνσταντίνο.

«Αισθάνομαι πως όλα αρχίζουν από την τέχνη» μου απαντά χαμογελώντας. «Ίσως ακόμα να μην μπορώ, ή, να μη θέλω, να τεκμηριώσω αυτή την άποψη μου. Ίσως να μην είναι καν μια άποψη αλλά ένα ερώτημα για μένα. Ένα ερώτημα που μοιάζει να σα προσπαθώ να απαντήσω μέσα από κάθε καινούργιο έργο που σκηνοθετώ».