Η Λαογραφία της Αποκριάς

Παραδόσεις ετών, ήθη και έθιμα που τηρούνται ευλαβικά για πολλά χρόνια αποτελούν έναν πολύτιμο θησαυρό λαογραφικών στοιχείων ο οποίος αποτυπώνεται την περίοδο του Τριωδίου και ειδικότερα την Κυριακή της Αποκριάς και της Καθαρά Δευτέρας.  

Νάξος: Kορδελάτοι και Φουστανελάτοι
Την Καθαρά Δευτέρα σε πολλά χωριά του νησιού της Νάξου τηρείται το έθιμο των κορδελάτων και των φουστανελάτων (φουστανελάδων). Σύμφωνα με μελετητές της λαϊκής παράδοσης, στα χρόνια της Ενετοκρατίας οι φορεσιές των φουστανελάδων ήταν ένας τρόπος να επικοινωνούν μεταξύ τους οι ορθόδοξοι, ενώ λέγεται ότι στη διάρκεια της επανάστασης του ’21, έραβαν τριγωνικά τα μαντηλάκια που είχαν στο στήθος τους και εκεί μέσα έκρυβαν μπαρούτι για να το μεταφέρουν. Το έθιμο θέλει τους νέους να φορούν χρωματιστές κορδέλες ή φουστανέλες και να σχηματίζουν ομάδες, τα μπαϊράκια, με αρχηγό τον μπαϊραχτάρη.

Σκυριανή Αποκριά
Στο νησί της Σκύρου επικρατεί το έθιμο του ¨Γέρου¨ και της ¨Κορέλλας¨. Κεντρική μορφή είναι ο ¨Γέρος¨ ο οποίος είναι ντυμένος με μια μαλλιαρή μαύρη κάπα και φοράει μάσκα από δέρμα κατσικιού, ενώ στη μέση του έχει περασμένη ζώνη με κουδούνια κοπαδιού.

Τον συνοδεύουν η ¨Κορέλα¨ ( που είναι νεαρός άνδρας ντυμένος με παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά) και ο ¨Φράγκος¨ ο οποίος φοράει μάσκα και ένα μεγάλο κουδούνι στη μέση του.
Η διονυσιακή ατμόσφαιρα ενισχύεται με το δεύτερο σκέλος του Σκυριανού καρναβαλιού, το οποίο είναι το έθιμο της “Τράτας” και περιέχει απαγγελία σατυρικών στίχων.

Οι Μπούλες της Νάουσας
To «Γενίτσαροι και Μπούλες» ή «Μπούλες» είναι αποκριάτικο έθιμο της Νάουσας Ημαθίας και χρονολογείται από τον 18ο αιώνα.
Έχει χαρακτηριστεί ως χορευτικό δρώμενο και ξεχωρίζει από την ιδιαίτερη παραδοσιακή φορεσιά η οποία αποτελείται από 15 ξεχωριστά μέρη.
Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και πιθανότατα έχει σχέση με τελετές φυλετικής μύησης όπως η τελετή ενηλικίωσης. Οι τελεστές ήταν και είναι πάντα νέοι άνδρες όπου σύμφωνα με την παράδοση: ο νέος ντυμένος με γυναικεία ρούχα και οδηγούμενος από ανύπαντρους άντρες της φυλής αποβάλλει τη γυναικεία ενδυμασία και μεταμορφώνεται.
Σήμερα το έθιμο μεταπλάθει την τοπική παράδοση και ενσωματώνει τους μύθους, τους θρύλους, τα τραγούδια και τους ηρωικούς αγώνες της πόλης.

Γιάννενα: Η φωτιά της Τζαμάλας
Η Τζαμάλα είναι ένας ιδιότυπος εορτασμός της αποκριάς που αναβιώνει κάθε χρόνο στα χωριά των Ιωαννίνων. Στην πλατεία της κάθε συνοικίας, τοποθετούνται μέσα σε έναν κύκλο από άμμο κούτσουρα και μικροί κορμοί δέντρων και ανάβει φωτιά που καίει μέχρι το πρωί της Καθαράς Δευτέρας.
Γύρω από τις «τζαμάλες» -σύμφωνα με το έθιμο- στήνονται χοροί με κρασί και ζεστή φασολάδα. Οι μεταμφιεσμένοι χορεύουν γύρω τους, σε διπλές και τριπλές σειρές. Κάθε γειτονιά των Ιωαννίνων και κάθε χωριό έχει την δική του «Τζαμάλα» οι οποίες αριθμούν περίπου πάνω από 60 σε όλο το νομό. 

Το αλευρομουτζούρωμα στο Γαλαξίδι
Την Καθαρά Δευτέρα στο Γαλαξίδι λαμβάνει χώρα το έθιμο του αλευρομουτζουρώματος. Κάτοικοι και επισκέπτες συγκεντρώνονται στο λιμάνι το μεσημέρι της Δευτέρας και εφοδιασμένοι με σακούλες αλευριού και μπογιές επιδίδονται σε ¨αλευρομάχες¨ οι οποίες κρατάνε για ώρες.
Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην εποχή του Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που οι παλιάτσοι των ιπποδρόμων χρωμάτιζαν τα πρόσωπα τους. Τη σημερινή του μορφή την έλαβε την εποχή της ιστιοφόρου Ναυτιλίας, δηλαδή από το 1840 και μετά, οπότε η γιορτή αυτή πήρε μεγάλες διαστάσεις αφού ήταν η τελευταία και αποχαιρετιστήρια πριν από την αναχώρηση των ναυτικών.