Για το ένδυμα και τη μόδα

Ο Ρολάν Μπαρτ, ένας από τους πιο σημαντικούς διανοητές της Δύσης, φεύγει από τη ζωή με τραγικό τρόπο το 1980. Ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα είναι η αιτία. Γεννημένος το 1915 έζησε τις μεγάλες προσδοκίες, αλλά και τις μεγάλες διαψεύσεις του αιώνα του: επαναστάσεις, εμφύλιους, απελευθερωτικά κινήματα, δύο παγκόσμιους πολέμους, δεκαετίες ειρήνης και ευημερίας. Δεν πρόλαβε την πτώση του Τείχους ούτε και την παγκοσμιοποίηση και το «μεγάλο χωριό» της επικοινωνίας. Δεν πρόλαβε καν να δει στην οθόνη του υπολογιστή τα κανάλια της Fashion TV.  

Και όμως, ο Μπαρτ στην εποχή του πρόλαβε να μιλήσει για πράγματα που δεν ήταν ορατά σε όλους δια γυμνού οφθαλμού. Διαβάζοντας την έκδοση με κείμενα που εκείνος έγραψε για την ένδυση και τη μόδα (κυκλοφορούν σε ενιαίο τόμο 128 σελίδων με τον τίτλο «Το μπλε είναι φέτος στη μόδα...» από τις εκδόσεις Πλέθρον, σε μετάφραση του Βασιλείου Πατσογιάννη) με έκανε πολλές φορές να αναρωτηθώ γιατί τα ολοκληρωτικά καθεστώτα ή όσοι έχουν στο βάθος του μυαλού τους μια ολοκληρωτική αντίληψη για την κοινωνία απεχθάνονται τη μόδα και θεοποιούν την ίδια την ενδυμασία και το στυλ, καταδιώκοντάς τα. Κατ΄ ουσίαν καταδιώκουν την πολυχρωμία που εμπεριέχει την έννοια της επιλογής και άρα της ελευθερίας.

Για φέρτε για λίγο στο μυαλό σας την εικόνα των παλιών Μαοϊκών με τις μπλε στολές που συνεχίζει να φορά ο Βορειοκορέατης κληρονομικώ δικαίω αρχηγός του κράτους ή και τους κυβερνώντες του Ιρανικού θεοκρατικού καθεστώτος που θεωρούν αμαρτία ο άνδρας να φορά γραβάτα…

Στο οπισθόφυλλο διαβάζω ένα κατατοπιστικό κείμενο: «Τα κείμενα του βιβλίου μαρτυρούν έναν δεκάχρονο και πλέον (1957-1969) σταθερό προβληματισμό του Ρολάν Μπαρτ για το ένδυμα, γι' αυτό το, όπως πίστευε, ολικό κοινωνικό φαινόμενο. Προβληματισμός που θα κορυφωθεί, άλλωστε, με τη λαμπρή σημειολογική ανάλυση του βιβλίου του "Σύστημα της μόδας" (1967). Εκκινώντας από το όραμα του Σωσσύρ για μια ολική επιστήμη των σημείων, ο συγγραφέας οδηγείται πέρα από την παραδοσιακή ιστοριογραφία του ενδύματος (με τις λεπτομερείς απογραφές πολύτιμων ρούχων του παρελθόντος ή τη συσχέτισή τους με το «πνεύμα της εποχής»), και εφαρμόζει με τόλμη σκαπανέα τις κατακτήσεις της γλωσσολογίας στη μελέτη του ενδύματος. Μας προτρέπει να δούμε την ενδυμασία όχι ως μία αέναη ανανέωση αλλά ως ένα σύστημα που διέπεται από βαθύτατη κανονικότητα. Αυτή η εσωτερική περιπέτεια των μορφών του ενδύματος πρέπει να μελετηθεί, πριν να συσχετιστεί με οποιοδήποτε ιστορικό γεγονός. Διότι το ένδυμα, πέρα από την καθαρά πρακτική και καλλωπιστική του λειτουργία, επιτελεί προπάντων ως σύστημα μια σημασιοδοτική λειτουργία. Για την καλύτερη επεξήγησή της θα οριστούν θεωρητικά από τον συγγραφέα έννοιες όπως δανδισμός, λεπτομέρεια, μόδα, σικ, διάκριση, γούστο».