Στα χνάρια της Λούλου

Η περσινή της σκηνοθετική δουλειά στον «Θείο Βάνια» του Τσέχωφ, που επαναλαμβάνεται φέτος στο Νέο Θέατρο Βασιλάκου, αγκαλιάστηκε θερμά από το κοινό. Φέτος η Λίλλυ Μελεμέ επιστρέφει υπογράφοντας σκηνοθετικά τρεις ακόμα παραστάσεις: τη «Λούλου» του Βέντεκιντ, τη «Δεσποινίδα Τζούλια» του Στρίνγκμπεργκ και τον «Ορλάντο» της Βιρτζίνια Γουλφ. Οι δύο τελευταίες θα κάνουν πρεμιέρα στις αρχές του 2016.

Η «Λούλου» όμως έκανε πρεμιέρα στο Αγγέλων Βήμα στις 28 του Νοέμβρη και στάθηκε και η αφορμή για τη συνάντησή μας. «Το αγαπάω πολύ αυτό το έργο», μου λέει και το εννοεί. Πέρα από χαρισματική σκηνοθέτρια, η Λίλλυ είναι ένας βαθιά ειλικρινής, συναισθηματικός άνθρωπος, δοσμένη στην τέχνη της. Βρίσκει καταφύγιο και τροφοδοτείται μέσα από αυτή. Είναι ερωτευμένη με τα σπουδαία έργα και τους μεγάλους συγγραφείς.



Μέσα από τη «Λούλου» ανακάλυψε καλύτερα τον Φρανκ Βέντεκιντ. «Πρόκειται για μία πολύ ιδιαίτερη περίπτωση που τόλμησε, ρίσκαρε, πήγε κόντρα στην εποχή του, έπεσε θύμα της λογοκρισίας, χαρακτηρίστηκε ως γραφικός. Κι αυτό γιατί τόλμησε να αποκαλύψει αυτή τη σαπίλα που κρυβόταν κάτω από το φανταχτερό περιτύλιγμα μιας αστικής κοινωνίας. Και ανέλαβε και το κόστος της επιλογής του αυτής. Είναι πολύ γοητευτικό να ασχολείσαι με πλάσματα που ρισκάρουν και τολμούν. Μακάρι να είχαμε και εμείς το θάρρος τους», μου εξομολογείται.

Στη «Λούλου», την οποία ο Βέντεκιντ έγραψε το 1895, ο συγγραφέας τρυπώνει στα μεγαλοαστικά σαλόνια ασκώντας δριμεία κριτική στον κοινωνικό καθωσπρεπισμό και την υποκρισία, που πορεύονται αγκαλιασμένοι με τη διαφθορά. Κεντρική ηρωίδα του η Λούλου, ένα αρχετυπικό μυστηριώδες πλάσμα, που με όπλο την ακαταμάχητη σεξουαλικότητά της παρασύρει τους γύρω της σε έναν εξαντλητικό χορό θανάτου.



«Η Λούλου τα περιέχει όλα. Είναι φωτιά, νερό, γη και αέρας ταυτόχρονα. Είναι γυναίκα και παιδί. Είναι θύμα και θύτης. Είναι αρσενικό και θηλυκό. Οι περισσότεροι έχουν στο μυαλό τους τη Λούλου σαν το απόλυτο θηλυκό, ταυτόχρονα όμως πιστεύω ότι έχει και πολλά αρσενικά στοιχεία με την έννοια της ορμής και του δυναμισμού. Είναι ένα ευέλικτο ζώο, ένα πανέμορφο θηρίο, που δεν διστάζει μπροστά στο οτιδήποτε. Ξεκινάει από το μηδέν, φτάνει στο απόγειο της δόξας της και καταστρέφεται με έναν αλλόκοτο λυτρωτικό τρόπο. Είναι η δύναμη της ζωής. Δεν είναι τυχαίο που ο Βέντεκιντ την παρομοιάζει με φυσικό φαινόμενο. Κάποια στιγμή τη ρωτάνε μέσα στο έργο: “Τι είσαι ντυμένη;”. Και απαντάει η Λούλου: “Το πνεύμα της Γης”».

Όχι, δεν πρόκειται για μία ακόμα γυναίκα–αράχνη. «Έχοντας περάσει μία πολύ δύσκολη παιδική ηλικία, ξαφνικά βρίσκεται στα μεγάλα σαλόνια, χειρίζεται ισχυρούς άντρες σαν να ήταν μαριονέτες και στο τέλος παίρνει αυτό που θέλει. Της κοστίζει όμως αυτό. Δεν κερδίζει χωρίς να ματώνει», μου εξηγεί η Λίλλυ. «Τι πιστεύεις ότι επιδιώκει η Λούλου;», τη ρωτάω. «Νομίζω ότι αυτό που ψάχνει είναι η πραγματική αγάπη, την οποία δεν βρίσκει ποτέ. Αναζητά μια αληθινή επαφή. Σε όλο το έργο η Λούλου αλλάζει πρόσωπα, αλλάζει ταυτότητες. Ουσιαστικά αντανακλά τις προβολές των εραστών της πάνω της, γι’ αυτό και ο καθένας της δίνει ένα διαφορετικό όνομα. Βρίσκεται λοιπόν σε μια αναζήτηση ταυτότητας, ψάχνει να βρει την πραγματική Λούλου κι αυτόν που θα την αγαπήσει γι’ αυτό που είναι», μου απαντά.



Ο Βέντεκιντ σκιαγραφεί δεξιοτεχνικά έναν κόσμο αντιθέσεων. «Το κάνει με ένα περίεργο γκροτέσκο χιούμορ και μία τσιρκολάνικη διάθεση. Άλλωστε τον κόσμο του τσίρκου τον αγαπούσε πολύ ο Βέντεκιτ, όπως και αυτόν του βαριετέ», σπεύδει να υπογραμμίσει η Λίλλυ. Οι φήμες λένε ότι ο Βέντεκιντ εμπνεύστηκε τη Λούλου βλέποντας ένα νούμερο σε ένα βαριετέ στο Παρίσι. Ο κόσμος όμως που πραγματικά τον γοήτευε ήταν αυτός του τσίρκου. «Αγαπούσε πολύ όλα αυτά τα καταραμένα πλάσματα, που αναζητούν την άβυσσο. Όλο αυτό το φλερτ και το ρίσκο, που έχει ο κόσμος του τσίρκου. Και ταυτόχρονα την απομυθοποίηση, που συνειδητοποιείς ότι όλο αυτό είναι ένα θέαμα», παρατηρεί η Λίλλυ και μου επισημαίνει σε σχέση με τη σκηνοθετική της ματιά στο έργο: «Προσπαθήσαμε να κρατήσουμε αυτόν τον κώδικα του τσίρκου και να επενδύσουμε πάνω σε αυτόν τον παράλογο οξύμωρο συνδυασμό ρεαλισμού και υπερρεαλισμού. Ισορροπούμε σε αυτή την κόψη του ξυραφιού».

Για την ίδια ο κόσμος του τσίρκου κρύβει μια βαθιά μελαγχολία. «Έχει κάτι το εφήμερο. Τη μια στιγμή θα σε γοητεύσει με κάτι πολύ όμορφο και την άλλη θα σε κάνει να μελαγχολήσεις βαθιά. Οι άνθρωποι του τσίρκου είναι απλοί άνθρωποι, που όμως καταφέρνουν να κάνουν έστω και για λίγο κάτι μαγικό, κάτι που ξεπερνάει το μέτρο. Αυτό κάνουν και οι ήρωες του έργου. Ξεπερνούν το μέτρο», μου εξομολογείται.



Η παράσταση παρουσιάζεται στο Αγγέλων Βήμα στο πλαίσιο της θεματικής ενότητας «Ιστορίες φύλων». Αναρωτιέμαι κατά πόσο έχει κερδηθεί ακόμα και σήμερα αυτή η περίφημη ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα. «Καμιά φορά έχω την αίσθηση ότι πολλά ζητήματα έχουν λυθεί και άλλα θα παραμείνουν για πάντα άλυτα. Τα δύο φύλα σήμερα στον δυτικό κόσμο θεωρούνται ίσα και έχουν τα ίδια δικαιώματα. Παρ’ όλα αυτά οι ανισότητες υπάρχουν κάτω από το τραπέζι. Αυτή η μάχη της εξουσίας ανάμεσα στα δύο φύλα δεν τελειώνει ποτέ. Και νομίζω ότι αν καταφέρουμε να περάσουμε πάνω από αυτό το επίπεδο του εγωισμού, του ποιος θα κυριαρχήσει πάνω στον άλλον, και αντιληφθούμε ότι μιλάμε απλά για δύο ανθρώπους θα γλιτώσουμε από πάρα πολλούς μπελάδες».

Εκεί άλλωστε επικεντρώνεται και ο Βέντεκιντ, στη συνάντηση δύο ανθρώπων και όχι απαραίτητα ενός άντρα και μίας γυναίκας. «Υπάρχει ένας εξαιρετικός ρόλος μέσα στο έργο –για μένα ο πιο σπαραχτικός–, η Κόμισσα Γκέσβιτς, η οποία αγαπάει τη Λούλου μέχρι θανάτου. Είναι η απόλυτη αγάπη. Δεν έχει καμία σχέση με τον έρωτα, που της προσφέρουν οι αστοί κύριοι, που τη βλέπουν σαν τρόπαιο προς κατάκτηση. Πρόκειται για μια γυναίκα με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, που μπορεί να της χαρίσει την πραγματική αγάπη. Δεν είναι θέμα φύλου λοιπόν», σχολιάζει η Λίλλυ.

«Πόσο συντηρητικοί παραμένουμε τελικά στο σεξουαλικό κομμάτι;», τη ρωτάω. «Παρά την πληθώρα διαφόρων σεξουαλικών προτύπων, που προβάλλονται από τα media, νομίζω ότι κατά βάθος είμαστε πολύ συντηρητικοί και έχουμε μεγάλη δυσκολία να δεχτούμε τον άλλον όπως ακριβώς είναι. Κι αυτό μας κρατάει πίσω, οχυρωμένους στη ζωούλα μας και στις μικρότητές μας. Αρνούμαστε να βγάλουμε τις παρωπίδες», μου επισημαίνει. «Πολλοί άνθρωποι, όπως βλέπουμε και στο έργο του Βέντεκιντ, διατείνονται τους προοδευτικούς και ξαφνικά όταν κάτι τους αφορά γίνονται απίστευτα συντηρητικοί. Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να το αντιπαλέψουμε. Δυστυχώς η εποχή μας δεν βοηθάει σε αυτό. Υπάρχει μία άνοδος των ρατσιστικών φαινομένων απέναντι στον οποιοδήποτε διαφορετικό: τον μετανάστη, τον ομοφυλόφιλο, τον λιγότερο προνομιούχο – υπάρχει κι αυτός ο ρατσισμός πια. Όλο αυτό είναι αγριευτικό».