Σταύρος Λυγερός

Ενώ στα Σκόπια σοβεί η πολιτική σύγκρουση με αφορμή της προτάσεις Νίμιτς, η κυβέρνηση στην Αθήνα τηρεί σιγήν ιχθύος. Εχει αποφύγει οποιοδήποτε σχόλιο επί της ουσίας, οχυρωμένη πίσω από το γεγονός ότι η διαπραγμάτευση βρίσκεται σε εξέλιξη. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, στους κόλπους της κυβέρνησης εμφανίζεται ένας διαχωρισμός ρόλων. Ο Κοτζιάς έχει αναλάβει την ευθύνη να προχωρήσει τη διαπραγμάτευση με τον Σλαβομακεδόνα ομόλογό του Ντιμιτρόφ, αλλά τη διαχείριση στο εσωτερικό πολιτικό μέτωπο έχει αναλάβει ο ίδιος ο πρωθυπουργός.

Υπενθυμίζουμε ότι μετά την προ ημερών οξύτατη επίθεση του υπουργού Εξωτερικών εναντίον της Εκκλησίας, ο Τσίπρας είχε σπεύσει με την επιστολή του προς τον Αρχιεπίσκοπο να διορθώσει την πολιτική ζημιά. Τις προηγούμενες ημέρες έκανε ένα δεύτερο άνοιγμα. Η συνάντησή του με τον Αρχιεπίσκοπο είχε αμοιβαία οφέλη.

Ο πρωθυπουργός εξασφάλισε μία ακόμα πιο κατηγορηματική δήλωση του προκαθήμενου της Εκκλησίας εναντίον του επικείμενου συλλαλητηρίου, μια δημόσια έκφραση εμπιστοσύνης προς τον τρόπο που η κυβέρνηση χειρίζεται το εθνικό θέμα, καθώς και μια έκκληση για τη εθνική συναίνεση και συνεννόηση, η οποία εμμέσως πλην σαφώς απευθύνεται στην αντιπολίτευση.

Από την άλλη πλευρά, με την κίνησή του ο πρωθυπουργός όχι μόνο αναγνώρισε ρητά το δικαίωμα της Εκκλησίας να έχει και να εκφράζει άποψη για εθνικά θέματα, αλλά και εμμέσως πλην σαφώς την αναγόρευσε σε ένα είδος θεματοφύλακα. Από θεσμικής άποψης, η Ν.Δ. έχει δίκιο που διαμαρτύρεται για την επιλογή του Τσίπρα να ενημερώσει τον Αρχιεπίσκοπο πριν ενημερώσει τους αρχηγούς των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Δεν πρόκειται, όμως, για λάθος. Σύμφωνα με κυβερνητική πηγή, ο πρωθυπουργός ενδιαφέρεται πρωτίστως να καλύψει πολιτικά τα νώτα του όχι από τους αντιπάλους του στη Βουλή, αλλά στο γήπεδο της κοινωνίας. Στο Μαξίμου δίνουν μεγάλη σημασία στο επικείμενο συλλαλητήριο και ακριβώς γι’ αυτό έγινε η συνάντηση με τον κ. Ιερώνυμο. Ελπίζουν πως η αποτρεπτική παρέμβασή του θα περιορίσει τη λαϊκή συμμετοχή.

Οι Τσίπρας και Κοτζιάς ξεκίνησαν τη διαπραγμάτευση με τα Σκόπια θεωρώντας πως δεν θα συναντούσαν αξιόλογες αντιδράσεις. Ο μεν Τσίπρας επειδή προέρχεται από μία ιδεολογική αφετηρία που γενικώς έχει την τάση να υποτιμά τα εθνικά θέματα, ο δε Κοτζιάς επειδή στο όνομα της «ενεργητικής εξωτερικής πολιτικής» διολισθαίνει σε έναν διπλωματικό βολονταρισμό, σύμφωνα με έκφραση έμπειρου διπλωμάτη.

Οι αντιδράσεις που προκλήθηκαν στο επίπεδο της κοινωνίας και διογκώνονται προτού καλά-καλά η ελληνική κυβέρνηση δεσμευτεί σε κάποιο όνομα διέψευσαν την αρχική θεώρηση. Μετά την επιτυχία του στον χειρισμό του Κυπριακού το 2016-17, ο υπουργός Εξωτερικών εξέλαβε τις αντιδράσεις ως προσωπική αμφισβήτηση και απάντησε με επιθετικό τρόπο. Στο Μαξίμου, όμως, σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, άρχισαν να κάνουν δεύτερες σκέψεις. Φοβούνται μήπως το Μακεδονικό απειλήσει τον ευρύτερο πολιτικό σχεδιασμό τους.

Οπως είναι γνωστό, έχουν επενδύσει τα πάντα στην έξοδο από τα μνημόνια. Αυτό είναι το κεντρικό πολιτικό αφήγημά τους και με αυτό σκοπεύουν να δώσουν την εκλογική μάχη. Το γεγονός, μάλιστα, ότι το ευρωιερατείο δεν φείδεται καλών λόγων για την παρούσα κυβέρνηση ενισχύει την αξιοπιστία του εν λόγω πολιτικού αφηγήματος, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα η κοινωνία να έχει υιοθετήσει σε σημαντικό βαθμό την προσδοκία μιας θετικής προοπτικής παρά τις πολλές και επώδυνες δυσκολίες.

Αγωνία για τα γκάλοπ

Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, είναι δεδομένο ότι στην κοινωνία υπάρχει πολλή απόγνωση και συχνά οργή. Επειδή όμως δεν υπάρχει ορατή εναλλακτική διέξοδος, υποβόσκουν. Σύμφωνα με καλά ενημερωμένη πηγή, στο Μαξίμου ανησυχούν μήπως ενδεχόμενη συμφωνία για το Μακεδονικό εισπραχθεί ως εθνική ταπείνωση και ως εκ τούτου πυροδοτήσει τη συσσωρευμένη κοινωνική απόγνωση και οργή. Τώρα που οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η ψαλίδα κλείνει, το τελευταίο που θα ήθελε ο Τσίπρας είναι να προκαλέσει εκλογική αιμορραγία λόγω Μακεδονικού. Η ίδια πηγή, ωστόσο, επισημαίνει ότι το Μαξίμου «δεν έχει δώσει σήμα να πάει η μπάλα στην εξέδρα». Ο ένας λόγος είναι ότι το κλίμα απέχει αρκετά από το «κόκκινο».

Οπως προαναφέραμε, στην αξιολόγηση του πολιτικού κινδύνου καθοριστικό ρόλο θα παίξει ο όγκος του επικείμενου συλλαλητηρίου. Εάν παρά τη ρητή αρνητική στάση του Ιερώνυμου το συλλαλητήριο είναι ογκώδες, στο Μαξίμου θα αρχίσουν να στρίβουν. Οι Δυτικοί, πάντως, ασκούν πιέσεις και στις δύο πλευρές να τα βρουν και η Αθήνα δεν θέλει να εμφανιστεί αρνητική. Πολύ περισσότερο που το Βερολίνο έχει αφήσει να εννοηθεί ότι το ζήτημα αυτό θα επηρεάσει τις διαπραγματεύσεις για την έξοδο από τα μνημόνια. Η ίδια πηγή μάς υπενθυμίζει ότι το ίδιο είχαν κάνει οι Γερμανοί με το Προσφυγικό.

Το κυβερνητικό επιτελείο απασχολεί και το εάν μπορεί να περάσει κοινοβουλευτικά ένας συμβιβασμός. Κυβερνητική πηγή ισχυρίζεται πως ο Πάνος Καμμένος είχε αποδεχθεί ότι δεν θα καταψηφίσει εάν η συζητούμενη σύνθετη ονομασία είναι αποκλειστικά στα σλαβικά, δηλαδή αμετάφραστη, όπως του είχε υποσχεθεί ο Κοτζιάς. Ο αρχηγός των ΑΝ.ΕΛ., όμως, εξέφρασε δημοσίως άλλη θέση, με αποτέλεσμα να αναζωπυρωθούν τα σενάρια για ενδοκυβερνητικό ρήγμα. Η αλήθεια είναι ότι και ο Καμμένος θέλει να αποφύγει τη ρήξη. Από την άλλη πλευρά, όμως, θεωρεί πως δεν έχει πολιτικό περιθώριο να υποχωρήσει. Δεν θα είχε καμία αντίρρηση εάν η συζητούμενη συμφωνία εγκρινόταν από μία κοινοβουλευτική πλειοψηφία που δεν θα περιείχε τους ΑΝ.ΕΛ. Ο δρόμος αυτός όμως έχει κλείσει παρά τις ελπίδες του Κοτζιά. Τόσο η Ν.Δ. όσο και η Δημοκρατική Συμπαράταξη εξαρτούν τη στάση τους από τη θέση που θα λάβει η κυβερνητική πλειοψηφία. Οπως χαρακτηριστικά μας είπε αρμόδιο στέλεχος του ΠΑΣΟΚ, «δεν πρόκειται εμείς να ψηφίσουμε, αφήνοντας τον Καμμένο να το παίζει πατριώτης και έτσι να διασωθεί εκλογικά. Τα όσα φαίνεται πως συζητάει ο Κοτζιάς, άλλωστε, απέχουν πολύ από το να είναι ικανοποιητικά».

Η εφεδρεία του Ποταμιού

Σύμφωνα με πηγή της Ν.Δ. που είναι σε θέση να γνωρίζει, ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν έχει επί της ουσίας αντίρρηση με όσα φαίνεται να συζητάει ο υπουργός Εξωτερικών. Για εσωκομματικούς και πολιτικούς λόγους, όμως, δεν θα υπερψηφίσει συμφωνία που δεν θα εξασφαλίσει, αφενός, την αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας, αφετέρου ότι δεν υφίσταται μακεδονικό έθνος. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ακόμα και αν ο Καμμένος είχε πρόθεση να κάνει έκπτωση, θα ισοδυναμούσε με πολιτική αυτοκτονία να υπερψηφίσει τη στιγμή που η Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ θα καταψηφίζουν. Στην πραγματικότητα, η μόνη κοινοβουλευτική εφεδρεία για τον ΣΥΡΙΖΑ είναι ίσως οι βουλευτές του Ποταμιού.

Στα παραπάνω ήρθε να προστεθεί και η δήλωση του Προέδρου της Δημοκρατίας, με την οποία φρόντισε να οριοθετήσει την ελληνική θέση και εκ των πραγμάτων να συρρικνώσει τα περιθώρια υποχωρήσεων από την πλευρά της κυβέρνησης. «Γι’ αυτό το όνομα δεν πρέπει μόνο να σέβεται την Ιστορία και τα σύνορα, αλλά πρέπει να μην παραπέμπει σε άλλες έννοιες που επίσης αποπνέουν αλυτρωτισμό. Και τέτοιες έννοιες είναι, παραδείγματος χάριν, μεταξύ άλλων αλλά κυρίως, το ζήτημα της γλώσσας και το ζήτημα της εθνότητας... Είναι αδιανόητο λόγω του ονόματος να δημιουργούνται ψευδείς διεκδικήσεις για ζητήματα γλωσσικά και εθνοτικά... Επομένως, η FYROM πρέπει να κάνει όλες τις αλλαγές στην έννομη τάξη της που είναι απαραίτητες για την επίλυση του ζητήματος του ονόματος υπό τις ως άνω προϋποθέσεις. Αν δεν τις κάνει, αυτή θα είναι αποκλειστικώς υπόλογη για τις αντίστοιχες συνέπειες. Οχι η Ελλάδα».

Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, που η αρχική αισιοδοξία έχει υποχωρήσει. Οι δηλώσεις του πρέσβη Ναουμόφσκι, με τις οποίες είχε σπεύσει να απορρίψει τις προτάσεις Νίμιτς με εμφανή σκοπό να εγκλωβίσει τον Ζάεφ, αντανακλούν τον βαθύ διχασμό που υπάρχει στο σλαβομακεδονικό στοιχείο. Τα Σκόπια, άλλωστε, αποκλείουν την αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας και σύνθετο όνομα για την εθνότητα και τη γλώσσα. Εξ ου και η δήλωση Ντιμιτρόφ «ήμασταν και είμαστε Μακεδόνες». Εξ ου και η επανάληψη της δέσμευσης του Ζάεφ ότι εάν προκύψει συμφωνία θα τεθεί προς έγκριση σε δημοψήφισμα.

Τα πέντε ονόματα που έριξε στο τραπέζι ο Νίμιτς ουσιαστικά καλύπτουν σχεδόν όλο το φάσμα των σύνθετων ονομασιών για το γειτονικό κράτος. Μεταξύ αυτών υπάρχουν σύνθετες ονομασίες που θίγουν τα θεμιτά ελληνικά συμφέροντα και άλλες όχι. Ο μεσολαβητής, πάντως, απέφυγε να ξεκαθαρίσει εάν το όνομα που θα συμφωνηθεί θα είναι για όλες τις χρήσεις (δηλαδή θα είναι το νέο συνταγματικό όνομα) ή μόνο για τις διεθνείς χρήσεις, οπότε επανέρχεται η φόρμουλα της διπλής ονομασίας. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες, πάντως, φαίνεται πως η διαπραγμάτευση αφορά ανομολόγητα τη διεθνή ονομασία.

Στον κατάλογο είναι τα ονόματα «Νέα Μακεδονία» (Nova Makedonija), «Βόρεια Μακεδονία» (Severna Makedonija), «Ανω Μακεδονία (Gorna Makedonija), «Μακεδονία του Βαρδάρη» (Vardarska Makedonija) και «Δημοκρατία της Μακεδονίας (Σκόπια)». Τα “Gornamakedonija” και “Vardarskamakedonija” είναι σύνθετες ονομασίες με γεωγραφικό προσδιορισμό που παραπέμπουν σε Μέρος και όχι στην Ολη Μακεδονία. Αντιθέτως, το «Νέα Μακεδονία», έστω και σλαβικά, παραπέμπει στην Ολη Μακεδονία και ως εκ τούτου επικυρώνει αντί να ακυρώνει τον «Μακεδονισμό» των Σκοπίων, το φαντασιακό ιδεολόγημα περί «διαμελισμένου μακεδονικού έθνους». Επίσης, δεν λύνει ούτε το πρόβλημα του σφετερισμού της αρχαίας μακεδονικής κληρονομιάς.

Το όνομα της εθνότητας και η γλώσσα

Το κρίσιμο είναι ότι το ζήτημα του ονόματος της εθνότητας είναι εκτός διαπραγμάτευσης. Σε ό,τι αφορά τη γλώσσα, ο Νίμιτς προτείνει το «μακεδονική» στα σλαβικά (makedonski). Το όνομα της γλώσσας πάει μαζί με το όνομα της εθνότητας και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται. Το όνομα «σλαβομακεδονική» θα έλυνε το πρόβλημα. Είναι, άλλωστε, το όνομα που χρησιμοποιούσαν παλαιότερα οι ίδιοι οι Σλάβοι που κατοικούσαν στην ευρύτερη Μακεδονία.

Εάν η Αθήνα επιτρέψει το ζήτημα της εθνότητας να μείνει εκτός διαπραγμάτευσης θα έχει διαπράξει διά παραλείψεως εθνικό έγκλημα. Σε ό,τι αφορά, τέλος, την υπηκοότητα, κακώς προτείνεται το «μακεδονική» στα σλαβικά (makedonska), παρότι παντού στον κόσμο η υπηκοότητα είναι παράγωγο της ονομασίας του κράτους.

Οπως προκύπτει από τα παραπάνω, οι πιθανότητες συμφωνίας περιορίζονται δραστικά. Πολλά, ωστόσο, θα κριθούν από τη συνάντηση Τσίπρα - Ζάεφ στο Νταβός. Διπλωματική πηγή κρίνει ότι είναι λάθος εάν οι δύο πρωθυπουργοί εισέλθουν σε διαπραγμάτευση, όταν οι δύο πλευρές απέχουν πολύ από το να βρίσκονται έστω σε απόσταση συμφωνίας. Πολύ περισσότερο που ο Τσίπρας δεν γνωρίζει σε βάθος το ζήτημα. Από κυβερνητικής πλευράς δίνεται η διευκρίνιση ότι η συνάντηση αυτή θα περιοριστεί στην επιβεβαίωση του θετικού κλίματος και της βούλησης των δύο πλευρών να εργαστούν εποικοδομητικά για την εξεύρεση λύσης. Η διαπραγμάτευση θα γίνει από τους Κοτζιά και Ντιμιτρόφ το αμέσως επόμενο διάστημα.