Αγγελική Καρδαρά

Η δολοφονία της 32χρονης εφοριακού στο Β’ Νεκροταφείο Αθηνών, στις 18 Οκτωβρίου του 2017, αποτελεί μια υπόθεση ακραίας βίας και εγκληματικότητας, που οφείλει να μας απασχολήσει ερευνητικά, προκειμένου να εμβαθύνουμε στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της υπόθεσης, αλλά και στην ψυχοπαθολογία του καθ’ ομολογίαν δράστη και κατ’ επέκταση των δραστών ανάλογων αποτρόπαιων εγκλημάτων. Το έγκλημα θα μπορούσε να ενταχθεί στην τυπολογία του «overkilling», το οποίο στα ελληνικά αποδίδεται με έναν πλεονασμό ως «υπερ-σκότωμα». 

Ο  όρος  «Overkill» (για τον ορισμό της έννοιας βλ. μεταξύ άλλων https://overkill.askdefine.com/ http://tunlaw.org/psychterm.htm), που με έχει απασχολήσει ερευνητικά στην πρόσφατη έκδοσή μου (Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη, πρόλογος: Καθηγητή Γ. Πανούση), χρησιμοποιείται στον κλάδο της Δικαστικής Ψυχολογίας (Forensic Psychology) και αφορά τους τραυματισμούς που είναι εκτεταμένοι και παραπάνω από όσοι απαιτούνται για τη θανάτωση του θύματος. Τέτοια τραύματα μπορεί να προκληθούν τόσο με χτυπήματα, χωρίς χρήση όπλων (γρονθοκοπήματα, κλοτσιές) ή με χρήση όπλων και βοηθητικών αντικειμένων (μαχαίρι, τσεκούρι, περίστροφο). Στην υπόθεση που εξετάζουμε η γυναίκα δολοφονήθηκε άγρια, με 14 μαχαιριές σε ζωτικά όργανα, εκ των οποίων όπως διαβάζουμε στο αστυνομικό ρεπορτάζ, μόνο οι 4 αρκούσαν για να οδηγήσουν την παθούσα στον θάνατο.

Όσον αφορά το κίνητρο του ειδεχθούς εγκλήματος, αφορά τη ληστεία, στοιχείο που αποδεικνύει μια πολύ σοβαρή ποιοτική αλλαγή του εγκλήματος και του φαινομένου της εγκληματικότητας, η οποία συντελείται τα τελευταία χρόνια. Παράλληλα, πρέπει να εξεταστεί το βαθύτερο «κίνητρο», το οποίο πηγάζει κατά την άποψή μου, από την ψυχοπαθολογία ενός ατόμου που φτάνει στο ακραίο σημείο να κατακρεουργήσει μια γυναίκα, η οποία προβάλλει αντίσταση. 

Για να κατανοήσουμε καλύτερα την ψυχοπαθολογία των δραστών του «οverkill», αξίζει να ανατρέξουμε σε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο, της Ειρήνης Έλλης Μπούτσικα, με τίτλο Η έννοια του «Overkill», το οποίο γράφτηκε με αφορμή την κατακρεούργηση 16χρονου αγοριού στα Μέγαρα (

βλ. https://eglima.wordpress.com/2014/03/29/overkill/), σύμφωνα με το οποίο οι δράστες δύναται να πάσχουν από κάποια μορφή ψύχωσης ή σοβαρής διαταραχής
προσωπικότητας, να είναι υπό την επήρεια ναρκωτικών ουσιών, φαρμάκων ή αλκοόλ, να βρίσκονται σε βρασμό ψυχικής ορμής λόγω έντονων συναισθημάτων προς το θύμα ή προς αυτό που συμβολίζει το θύμα για τον κάθε δράστη. Τα ίδια τα χτυπήματα δύναται να έχουν συμβολική αξία για το δράστη (π.χ. βεντέτα). Σε άλλες περιπτώσεις, βέβαια, ο δράστης προβαίνει σε «υπερ-σκότωμα», με σκοπό να μπερδέψει τις αρχές για τα κίνητρα του εγκλήματος ή δύναται να υπάρχουν περισσότεροι από ένας δράστες που να επιτίθενται ταυτόχρονα, με αποτέλεσμα τα χτυπήματα να είναι τόσα πολλά. 
 
Το «Overkill» ανήκει στη χαρακτηριζόμενη από την εγκληματολογική έρευνα «Υπογραφή» (Signature) του δράστη και όχι στον «Τρόπο Δράσης» (Modus Operandi), γιατί δεν εξυπηρετεί την ολοκλήρωση του εγκλήματος, αφού ο θάνατος του θύματος θα επερχόταν με σημαντικά λιγότερα πλήγματα (βλ. μεταξύ άλλων http://www.all-about-forensic-psychology.com/psychological-profiling.html  https://crimeseenblog.wordpress.com/2012/11/24/modus-operandi-signature/ https://www.psychologytoday.com/blog/wicked-deeds/201506/serial-killers-modus-operandi-signature-staging-posing).

Να αναφέρω στο σημείο αυτό ότι με τον όρο  «Modus Operandi» εννοούμε το σύνολο των ενεργειών ενός δράστη που κρίνονται απαραίτητες από τον ίδιο για να ολοκληρώσει την εγκληματική του πράξη και να ξεφύγει από τις Αρχές. Η «Υπογραφή» (Signature) ενός δράστη από την άλλη, αναφέρεται σε πράξεις και συμπεριφορές, των οποίων τα κίνητρα είναι άμεσα συνδεδεμένα με την ψυχοσύνθεση του ίδιου του δράστη.

Είναι σημαντικό επίσης να γνωρίζουμε ότι η «Υπογραφή» λαμβάνει έντονα συμβολικές διαστάσεις, τις οποίες ωστόσο μπορεί να αντιληφθεί μόνον ο δράστης. Για παράδειγμα, ο δράστης μετά τη διάπραξη του εγκλήματος χαράσσει πάνω στο σώμα του θύματος ένα σύμβολο ή μια φράση με μαχαίρι. Με αυτήν ή ανάλογες ενέργειες εκδηλώνει βαθύτερα συναισθήματα, όπως για παράδειγμα την εσωτερικευμένη οργή του προς το θύμα ή προς αυτό που συμβολίζει το θύμα για αυτόν (κοινωνία, γυναίκες, το πρόσωπο της μητέρας κ. λπ.). Χαρακτηριστική η υπόθεση του Αντώνη Δαγλή, που απασχόλησε εκτενώς το αστυνομικό ρεπορτάζ το έτος 1995.

Ο Δαγλής ((ή «Δαγκλής», όπως αποκλήθηκε από τους αστυνομικούς συντάκτες, εκείνη την εποχή, χάριν ενός λογοπαιγνίου: «Δαγκλής-δαγκώνω»), προέβη στις διαδοχικές δολοφονίες ιερόδουλων γυναικών, στο πρόσωπο των οποίων έβλεπε τη μητέρα του, την οποία και «σκότωνε» μέσω των ιερόδουλων, όπως ταυτόχρονα «σκότωνε» τα παιδικά και νεανικά του τραύματα.

Επίσης, στα ελληνικά εγκληματολογικά χρονικά, η υπόθεση δολοφονίας του δημοφιλούς ηθοποιού, Νίκου Σεργιανόπουλου, εντάσσεται στην τυπολογία του «υπερ-σκοτώματος», δεδομένου ότι ο ηθοποιός βρέθηκε κατακρεουργημένος, με 21 μαχαιριές σε ζωτικά του όργανα: στο λαιμό, την καρδιά και τους πνεύμονες. 

Κλείνοντας, στην υπόθεση που εξετάζουμε δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι το έγκλημα έλαβε χώρα στο νεκροταφείο, το οποίο δεν είναι ένας τυχαίος, άνευ σημασίας χώρος, αλλά ενέχει τους δικούς του συμβολισμούς. Κατ’ αρχάς, είναι ένας τόπος που συμβολίζει το θάνατο και αυτό ακριβώς το στοιχείο για ένα άτομο με ήδη βεβαρυμμένη ψυχοπαθολογία μπορεί να παίζει κάποιο ρόλο που πρέπει να εξεταστεί από τους ειδικούς. Εξίσου σημαντικό στοιχείο ότι στο χώρο του νεκροταφείου για έναν επίδοξο ληστή ή/και δολοφόνο υπάρχουν ανυποψίαστα θύματα, στα οποία εύκολα μπορεί κάποιος να επιτεθεί, ιδίως αν είναι μόνα τους και βρίσκονται σε μια δυσχερή ψυχική κατάσταση που θα μείωνε τις αντιστάσεις τους απέναντι σε μια ενδεχόμενη επίθεση. Εν προκειμένω, το γεγονός ότι το θύμα πρόβαλε αντίσταση, εξαγρίωσε τον καθ’ ομολογίαν δράστη, ο οποίος με τα πολλαπλά χτυπήματα ίσως ήθελε να δείξει το μένος του και να περάσει ένα «μήνυμα» στη γυναίκα, ότι εκείνος καθορίζει την τύχη της και ότι μπορεί να την κάνει ό,τι θέλει, είναι πια έρμαιο στα χέρια του. 

Μέσω της διερεύνησης της υπόθεσης, πιστεύω, ότι πρέπει να εξαγάγουμε συμπεράσματα που αφορούν τις σοβαρές ποιοτικές αλλαγές στο έγκλημα και το φαινόμενο της εγκληματικότητας και να συζητήσουμε τρόπους αντιμετώπισης, στο επίπεδο όχι μόνον της καταστολής αλλά και της πρόληψης. 

* Η κυρία Αγγελική Καρδαρά είναι Δρ Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ-Φιλόλογος
Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.)/εισηγήτρια σεμιναριακών μαθημάτων στη θεματική «Media και Έγκλημα»- Συνεργάτιδα Παν/μίου Αθηνών (elearning εκπαιδευτικά προγράμματα «ΜΜΕ και Εγκληματικότητα: το έγκλημα ως είδηση και ως μήνυμα» και «Αστυνομικό και Δικαστικό Ρεπορτάζ»)