Σταύρος Λυγερός

Παλαιότερα, δυτικά ΜΜΕ είχαν αποκαλέσει την Ελλάδα «Δούρειο Ιππο της Ρωσίας στην Ε.Ε.». Αυτή τη φορά το γαλλικό περιοδικό «Le Point» την αποκάλεσε «Δούρειο Ιππο της Κίνας στην Ε.Ε.». Ας παραβλέψουμε την έλλειψη δημοσιογραφικής φαντασίας και τη ροπή στη στερεοτυπία.

Γιατί, όμως, προκλήθηκε τόσος θόρυβος από την επιλογή της Αθήνας να μπλοκάρει μια δήλωση της Ε.Ε. στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ (19 Ιουνίου) λόγω μιας επικριτικής αναφοράς για την Κίνα; Δεν είναι ασυνήθιστο ένα κράτος-μέλος να μπλοκάρει την έκδοση κοινής θέσης των «28», με την οποία δεν συμφωνεί. Γιατί, λοιπόν, δυτικά ΜΜΕ έστησαν την Ελλάδα στον τοίχο, με το «Le Point» να χαρακτηρίζει την ελληνική στάση «μαχαιριά στην πλάτη της Ευρώπης»;

Χωρίς να το θέλει, την απάντηση μας τη δίνει Ευρωπαίος διπλωμάτης ο οποίος ανωνύμως δήλωσε ότι η ελληνική στάση ήταν «τουλάχιστον ανέντιμη». Δικαιολόγησε αυτό τον χαρακτηρισμό λέγοντας ότι η ελληνική άρνηση να συναινέσει συνέπεσε χρονικά με την εκταμίευση της δόσης!

Πρόκειται για δήλωση που αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν την Ελλάδα τουλάχιστον κάποιοι από τους εταίρους της. Οπως είναι γνωστό σε όλους, η εκταμίευση της δόσης συνδέεται αποκλειστικά και μόνο με το κλείσιμο της αξιολόγησης. Και η τελευταία δεν έχει καμία σχέση με το δικαίωμα της Αθήνας να συμφωνήσει ή όχι με μια πρόταση που κατατίθεται σε ένα τελείως διαφορετικό κοινοτικό πλαίσιο. Από θεσμικής άποψης, αυτό είναι απολύτως ξεκάθαρο και αναμφισβήτητο. Η προαναφερθείσα αντίδραση του Ευρωπαίου διπλωμάτη, όμως, σε συνδυασμό με σχετικά δημοσιεύματα κατεστημένων δυτικών ΜΜΕ, καταδεικνύει ότι, έστω και ατύπως, η Ελλάδα αντιμετωπίζεται ως κράτος-μέλος χωρίς τα δικαιώματα που προβλέπουν οι ευρωπαϊκές συνθήκες. Εξ ου και το διπλωματικό μπούλιγνκ.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν με επιτυχία τη ρητορική περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως ιδεολογικό όπλο για την αποδόμηση της Σοβιετικής Ενωσης και του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Μετά την κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού, οι εκθέσεις του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις διάφορες χώρες χρησιμοποιήθηκε ως διπλωματικό όπλο για την άσκηση πιέσεων, οι οποίες δεν είχαν πάντα στόχο τον σεβασμό τους.

Η ρητορική των ανθρωπίνων δικαιωμάτων 

Οι περιπτώσεις που φιλοαμερικανικά δικτατορικά ή αυταρχικά/καταπιεστικά καθεστώτα έμεναν ουσιαστικά στο απυρόβλητο είναι πολλές για να θεωρηθούν παραλείψεις. Στην πραγματικότητα, ήταν οι εκάστοτε πολιτικές σκοπιμότητες της Ουάσινγκτον οι οποίες σε μεγάλο βαθμό υπαγόρευαν το πνεύμα των σχετικών εκθέσεων.

Από ένα χρονικό σημείο και πέρα, το αμερικανικό παράδειγμα ακολούθησε και η Ε.Ε. Μετατράπηκε και αυτή σε αυτόκλητο ελεγκτή-τιμητή των τρίτων χωρών. Η δήλωση που καταθέτει περιοδικά στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ στη Γενεύη εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο.

Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι οι μεγάλες χώρες-μέλη της Ε.Ε., που κατά τα άλλα κόπτονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα, συνεργάζονται μια χαρά με το Πεκίνο. Δεν είναι μόνο οι εκτεταμένες οικονομικές και εμπορικές σχέσεις. Μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, το ευρωιερατείο φρόντισε να συμμαχήσει με την κινεζική ηγεσία σε μια προσπάθεια να ανασχέσει την πίεση που του ασκεί ο νέος Αμερικανός πρόεδρος. Είναι αναμφίβολο ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται στην Κίνα, και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό. Αν η Ε.Ε. ενδιαφερόταν πραγματικά γι’ αυτή την κατάσταση, θα μπορούσε να επιβάλει κυρώσεις, όπως έχει πράξει για άλλους λόγους στην περίπτωση της Ρωσίας. Συνεχίζει, όμως, τις μπίζνες όπως συνήθως και απλώς χρησιμοποιεί τέτοιου είδους συμβολικές δηλώσεις ως μέσο πίεσης.

Η Αθήνα υποστηρίζει ότι η άσκηση αντιπαραγωγικής και συχνά επιλεκτικής κριτικής έναντι μόνο συγκεκριμένων χωρών δεν βοηθά στην προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε αυτές, ούτε στις σχέσεις τους με τη Ε.Ε. Την άποψη αυτή συμμερίστηκαν και άλλα κράτη-μέλη, έστω κι αν απέφυγαν να μπλοκάρουν την έκδοση της κοινής δήλωσης. Οπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε από την ελληνική πλευρά, «ο τρόπος που διατυπωνόταν η ευρωπαϊκή θέση στο σχέδιο της δήλωσης της Ε.Ε. ουσιαστικά υπονόμευε ακόμα και την πραγματοποίηση του θεσμοθετημένου διαλόγου Ε.Ε. - Κίνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα που μετά από χρόνια και πολλές αναβολές προγραμματίζεται να λάβει χώρα το προσεχές διάστημα.

Ο διάλογος Ε.Ε. - Κίνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι, άλλωστε, το καταλληλότερο πλαίσιο για τη συζήτηση των θεμάτων αυτών». Ας σημειωθεί ότι η ευρωκινεζική σύνοδος πραγματοποιήθηκε την περασμένη Πέμπτη και Παρασκευή. Είναι ενδεικτικό ότι στην προηγούμενη συνεδρίαση του Συμβουλίου του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα τον Μάρτιο η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ συνυπέγραψαν κοινή δήλωση με την οποία επέκριναν τη φυλάκιση ακτιβιστών υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κίνα. Γινόταν αναφορά στη σύλληψη 248 δικηγόρων τον Ιούλιο του 2015, σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας. Επίσης, επέκρινε τη Ρωσία για παραβίαση αστικών ελευθεριών και τις Φιλιππίνες για δολοφονίες που συνδέονται με τον πόλεμο κατά των ναρκωτικών.

Ας σημειωθεί ότι οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες για ιδιοτελείς λόγους αντιμετωπίζουν με το γάντι χώρες με άθλιες επιδόσεις στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το Πακιστάν, η Σαουδική Αραβία και ο δορυφόρος της, το Μπαχρέιν.
Η Σαουδική Αραβία, μάλιστα, με τη συμβολή της Δύσης (ειδικά με τη σθεναρή υποστήριξη της Βρετανίας) έχει εκλεγεί στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ! Και όχι μόνο αυτό. Η ειρωνεία της υπόθεσης είναι ότι ψηφίστηκε από τη Βρετανία και το Βέλγιο ως μέλος της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Γυναικών!

Από το ρεσιτάλ υποκρισίας δεν εξαιρείται ούτε η κατά τα άλλα ευαίσθητη Σουηδία. Κάνει ότι δεν βλέπει τις ωμές παραβιάσεις στην Μποτσουάνα, όπου, μεταξύ των άλλων, η ομοφυλοφιλία είναι ποινικό αδίκημα. Η... τύφλωσή της οφείλεται σε συμβόλαιο ύψους 1,5 δισ. για την αγορά από την αφρικανική χώρα σουηδικών μαχητικών.

Ελάχιστοι, ωστόσο, αναφέρονται σε τέτοια παραδείγματα. Αντιθέτως, υπερτονίστηκε παλαιότερα το βέτο της Ουγγαρίας επίσης για καταδίκη της Κίνας, όπως συνέβη τώρα με την Ελλάδα. Σε αυτές τις περιπτώσεις διακινείται η θεωρία ότι η Κίνα προσπαθεί να εφαρμόζει την πρακτική «διαίρει και βασίλευε» έναντι της E.E. επιδιώκοντας συμφωνίες με κράτη-μέλη. Είναι προφανές ότι και το Πεκίνο και η Μόσχα ακολουθούν αυτή την τακτική επειδή μπορούν να διαπραγματευθούν με καλύτερους όρους σε αυτό το επίπεδο.

Αυτό όμως δεν ισχύει μόνο για την Ελλάδα ή την Ουγγαρία. Ισχύει και για τα μεγάλα κράτη-μέλη. Δεν θα μπορούσε να συμβαίνει και διαφορετικά. Η Ε.Ε. δεν είναι ένα ομοσπονδιακό κράτος, όπως οι ΗΠΑ, ώστε να διαπραγματεύεται τα πάντα για λογαριασμό όλων. Είναι ένωση ανεξάρτητων κρατών τα οποία επιδιώκουν να εξυπηρετήσουν το εθνικό συμφέρον τους εντός του πλαισίου των κοινοτικών κανόνων.

Ειδικά για χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας που λόγω της λιτότητας έχουν περιέλθει σε δυσχερή θέση και αντιμετωπίζονται με σκληρότητα από το ευρωιερατείο, με πρώτη την Ελλάδα, οι κινεζικές επενδύσεις είναι μάννα εξ ουρανού. Και βεβαίως, οι μεγάλου μεγέθους επενδύσεις αναπόφευκτα έχουν και πολιτικές συνέπειες.

Προφανώς, η ελληνική διπλωματία δεν εμπόδισε την κοινή δήλωση που επέκρινε την Κίνα επειδή θεωρεί ότι στη μεγάλη αυτή χώρα τα ανθρώπινα δικαιώματα γίνονται σεβαστά. Θεωρεί, ωστόσο, ότι είναι από κάθε άποψη λάθος να ασκείται επιλεκτική κριτική. Βλάπτει τα ανθρώπινα δικαιώματα, βλάπτει το κύρος της Ε.Ε., βλάπτει και τις ευρωκινεζικές σχέσεις. Προφανώς, η κίνηση της Αθήνας εγγράφεται και στο πλαίσιο εξυπηρέτησης των εθνικών συμφερόντων. Μετά την επιτυχή επένδυση της COSCO στο λιμάνι του Πειραιά, οι ελληνοκινεζικές σχέσεις έχουν εισέλθει σε τροχιά εμβάθυνσης και επέκτασης όχι μόνο στο οικονομικό, αλλά και στο πολιτικό επίπεδο.

«Η Ελλάδα είναι ο καλύτερος φίλος της Κίνας στην Ευρώπη»

Είναι ασαφές αν το Πεκίνο είχε υποβάλει διακριτικά αίτημα στην Αθήνα να εμποδίσει την επικριτική δήλωση της Ε.Ε. Είναι δεδομένο, όμως, ότι εκτίμησε δεόντως την ελληνική κίνηση, και αυτό θα ενισχύσει τη θετική δυναμική στις διμερείς σχέσεις. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ο Κινέζος πρόεδρος θεωρεί ότι «η Ελλάδα είναι ο καλύτερος φίλος της Κίνας στην Ευρώπη».
Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να αναφερθεί ότι η ελληνική διπλωματία έχει από τη δεκαετία του 1980 μια παράδοση να διαφοροποιείται κάποιες φορές από τη διπλωματική πεπατημένη της Δύσης και να ανοίγει δρόμο. Υπενθυμίζουμε ότι ήταν η Αθήνα που είχε αναγνωρίσει πρώτη την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης ως εκπρόσωπο των Παλαιστινίων, προκαλώντας αντιδράσεις σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Λίγα χρόνια αργότερα αυτό ήταν ο κανόνας στη Δύση.

Κάτι παρόμοιο έχει συμβεί και με την Αίγυπτο. Η Ε.Ε. αρχικά ήταν επικριτική απέναντι στο καθεστώς του στρατηγού Σίσι, παρότι τα κράτη-μέλη συνέχιζαν να κάνουν μπίζνες μαζί του. Η Γερμανία πούλησε στο Κάιρο τέσσερα υποβρύχια και 100 πετρελαιοφόρα στη Σαουδική Αραβία. Κατά τ’ άλλα, ρητορική για τα ανθρώπινα δικαιώματα...

Η Ελλάδα μπλόκαρε επανειλημμένως επικριτικές δηλώσεις των «28» για την Αίγυπτο όχι επειδή πιστεύει ότι εκεί γίνονται σεβαστά τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά επειδή θεωρεί ότι χωρίς σταθερότητα δεν μπορεί να υπάρξει σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Οταν η σταθερότητα μιας χώρας κινδυνεύει, απαιτείται πιο παραγωγική προσέγγιση όσον αφορά την κριτική μας. Αν μια χώρα καταρρεύσει, δεν θα υπάρχουν ανθρώπινα δικαιώματα για να γίνουν σεβαστά».

Με άλλα λόγια, η Αθήνα θεωρεί ότι για τη συγκεκριμένη περίπτωση ισχύει το «μη χείρον βέλτιστον». Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι με την πάροδο του χρόνου η Ε.Ε. έχει υιοθετήσει την ίδια ακριβώς θέση.