Σταύρος Λυγερός

Οι θεσμοί θα επιστρέψουν στην Αθήνα μετά τις γιορτές, αλλά είναι ασαφές με ποιες εντολές. Αν οι απαιτήσεις τους περιοριστούν στα εργασιακά, θα είναι ένα καθαρό σημάδι ότι η πολιτική επιλογή του ευρωιερατείου είναι να πάμε σε συμφωνία και ομαλές εξελίξεις. Αν, όμως, υιοθετήσουν την απαίτηση του ΔΝΤ για νομοθέτηση από τώρα πρόσθετων μέτρων ύψους 4,2 δισ. για τη διετία 2019-20, τότε θα προκύψει αδιέξοδο. Η κυβέρνηση προσπαθεί να αποφύγει μια τέτοια εξέλιξη, αλλά δεν είναι στο χέρι της.

Για να εκτονώσει τη δυσαρέσκεια του ευρωιερατείου και να διατηρήσει την υποστήριξη της Κομισιόν, εγκατέλειψε τη ρητορική ότι δεν θα μας πουν οι δανειστές πώς θα διαθέσουμε τα επιπλέον του στόχου έσοδα. Δεσμεύτηκε γραπτώς ότι εφεξής δεν θα κάνει ουσιαστικά καμία τέτοια κίνηση χωρίς την έγκριση των θεσμών. Στο ίδιο πλαίσιο εγγράφεται και η ετοιμότητά της να συμφωνήσει σε παράταση της ισχύος του δημοσιονομικού κόφτη, προκειμένου να παρακαμφθεί η απαίτηση του ΔΝΤ για πρόσθετα μέτρα. Μπορεί ο Αλέξης Τσίπρας να κάνει υποχωρήσεις για να αποφύγει τις εκλογές και να παραμείνει στην εξουσία, αλλά έχει και αυτός πολιτικά όρια. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες από το Μαξίμου, σε δύο περιπτώσεις θα στήσει κάλπες:

■ Πρώτον, αν το ευρωιερατείο τελικά υιοθετήσει την απαίτηση του ΔΝΤ για εκ των προτέρων νομοθέτηση πρόσθετων μέτρων 4,2 δισ.

■ Δεύτερον, αν με διάφορα προσχήματα οι δανειστές αρνηθούν να κλείσουν τη 2η αξιολόγηση το αργότερο μέχρι τις αρχές Μαρτίου.

Στην κυβέρνηση εκτιμούν ότι οι πιθανότητες να συμβεί είτε το πρώτο είτε το δεύτερο είναι λίγες. Στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις τους, όμως, λένε πως αν συμβεί δεν πρόκειται να αυτοκτονήσουν πολιτικά. Εχουν συνείδηση ότι η για οποιονδήποτε λόγο καθυστέρηση ολοκλήρωσης της 2ης αξιολόγησης θα αποκλείσει την Ελλάδα από το Πρόγραμμα Ποσοτικής Χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, γεγονός που με τη σειρά του θα ακυρώσει το θετικό σενάριο. Θεωρούν μάλιστα ότι, αν τα πράγματα πάρουν αυτή την τροπή, θα έχει επιβληθεί και ενεργοποιηθεί το σχέδιο Σόιμπλε να συρθεί η κυβέρνηση Τσίπρα μέχρι τον Ιούνιο, ώστε τότε, με το μαχαίρι της χρεοκοπίας στον λαιμό, να αποδεχτεί τα πάντα ή και να επανέλθει το σενάριο του Grexit. Τον Μάρτιο, λοιπόν, πιθανότατα θα ξέρουμε αν το 2017 θα είναι χρονιά εκλογών και -με βάση τις δημοσκοπήσεις- χρονιά κυβερνητικής αλλαγής. Ο Τσίπρας θα κάνει ό,τι μπορεί για να τις αποφύγει, αλλά οι εξελίξεις θα καθοριστούν κυρίως από την έκβαση της μάχης στους κόλπους του ευρωιερατείου. Το γεγονός ότι εκ μέρους του Βερολίνου τον χειρισμό της ελληνικής κρίσης έχει αναλάβει ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε δεν είναι, φυσικά, αισιόδοξο σημάδι. Η Ανγκελα Μέρκελ αγωνίζεται να παραμείνει στην εξουσία και δεν πρόκειται να παρακάμψει τον υπουργό της.

Είναι ορατό διά γυμνού οφθαλμού πλέον ότι ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε έχει παρασκηνιακά συμφωνήσει με τον Πολ Τόμσεν σε κοινή γραμμή πλεύσης όσον αφορά την Ελλάδα. Το μεν ΔΝΤ λέει ότι απαιτείται γενναία ελάφρυνση του χρέους και μείωση του πρωτογενούς πλεονάσματος από 3,5% σε 1,5% από το 2019 και μετά. Δεν βάζει, όμως, αυτές τις θέσεις ως όρο για τη συμμετοχή του στο ελληνικό πρόγραμμα. Αντιθέτως, με πρόσχημα την άρνηση του ευρωιερατείου να αποδεχτεί αυτές τις θέσεις, ζητάει από την Αθήνα τη νομοθέτηση πρόσθετων μέτρων.

Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε όχι μόνο δεν έχει αντίρρηση σε αυτό, αλλά συνειδητά αφήνει στο Ταμείο τον πρώτο λόγο στις διαπραγματεύσεις των θεσμών με την κυβέρνηση Τσίπρα, συμπλέοντας με το παιχνίδι καθυστερήσεων που βρίσκεται σε εξέλιξη. Θεωρεί ότι η Ελλάδα πρέπει να παραμείνει επί μακρόν σε καθεστώς ισχυρής επιτήρησης. Και δυστυχώς, είναι και αρκετοί άλλοι που πιστεύουν το ίδιο. Στο πλαίσιο αυτό, το τέταρτο μνημόνιο είναι ένα σενάριο που συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες να γίνει πράξη. Αλλά ακόμη κι αν αποφευχθεί αυτή η προοπτική, από τα μέσα του 2018 θα εντάξουν την Ελλάδα στη λεγόμενη προληπτική πιστωτική γραμμή, η οποία ναι μεν προβλέπει σταδιακή έξοδο στις αγορές, αλλά σε συνθήκες ισχυρής επιτήρησης και με την παρουσία του ΔΝΤ. Οποτε το Eurogroup θεωρεί ότι πρέπει να ληφθούν πρόσθετα μέτρα, θα μπορεί να τα επιβάλει.

Η Κομισιόν δεν έχει αντίρρηση με τη διατήρηση ενός καθεστώτος επιτήρησης της Ελλάδας, αλλά πιστεύει ότι Σόιμπλε και Τόμσεν τραβάνε πολύ το σχοινί. Η προ καιρού δημόσια αντιπαράθεση του Πιερ Μοσχοβισί με τον Πολ Τόμσεν (και εμμέσως με το Βερολίνο) είχε ως αντικείμενο τα πρόσθετα μέτρα που απαιτεί το ΔΝΤ για την Ελλάδα, αλλά ουσιαστικά το διακύβευμα είναι ευρύτερο. Σε δεύτερο ανομολόγητο επίπεδο, το διακύβευμα αυτής της αντιπαράθεσης είναι αυτός καθαυτός ο ρόλος της Κομισιόν και σε τρίτο ο σχεδιασμός του Σόιμπλε για έναν σκληρό ευρωπαϊκό πυρήνα και μια περιφέρεια, η οποία θα λειτουργεί δορυφορικά ως προς αυτόν.

Ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ αντιστέκεται στη γερμανική μεθόδευση και σε αυτή τη φάση προτιμά να δώσει τη μάχη στο πεδίο της ελληνικής κρίσης. Επιθυμεί την ολοκλήρωση της 2ης αξιολόγησης το ταχύτερο δυνατό και γι’ αυτό αποκρούει τις απαιτήσεις του ΔΝΤ. Προτιμά το Ταμείο να παραμείνει με την ιδιότητα που έχει σήμερα και να μη συμμετάσχει και χρηματοδοτικά στο ελληνικό πρόγραμμα. Ελπίζει ότι μετά τις γερμανικές εκλογές το τοπίο θα είναι και πιο καθαρό και πιο πρόσφορο, ώστε η Κομισιόν να αναλάβει πολύ πιο αποφασιστικό ρόλο στον χειρισμό του ελληνικού προβλήματος, απομακρύνοντας το ΔΝΤ και από τον σημερινό ρόλο του.

Λεπέν, Τραμπ και Brexit 

Η απομάκρυνση του Φρανσουά Ολάντ και του Ματέο Ρέντσι από την εξουσία μπορεί να εκλαμβάνεται από τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ως ευκαιρία για να προωθήσει τα σχέδιά του, αλλά η πολιτική πραγματικότητα στην Ε.Ε. είναι πολύ πιο σύνθετη και ασταθής. Οι κοινωνικές παρενέργειες του προσφυγικού-μεταναστευτικού κύματος σε περιβάλλον παρατεταμένης λιτότητας και οικονομικής στασιμότητας τροφοδοτεί την κάθε είδους αντισυστημική ψήφο, κυρίως στα ευρωσκεπτικιστικά, ξενοφοβικά και ακροδεξιά κόμματα. Η παραδοσιακή φιλελεύθερη συναίνεση, την οποία εκπροσωπούν οι Χριστιανοδημοκράτες και οι Σοσιαλδημοκράτες, αμφισβητείται ολοένα περισσότερο. Ολα δείχνουν ότι το Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν θα είναι το πρώτο κόμμα στις προεδρικές εκλογές της άνοιξης. Παραδοσιακά, οι υπόλοιποι συνασπίζονται εναντίον της στον δεύτερο γύρο.

Ωστόσο, η επιλογή του νεοφιλελεύθερου Φρανσουά Φιγιόν ως υποψηφίου της Κεντροδεξιάς αναμένεται να απωθήσει ψηφοφόρους της Κοινωνικής Αριστεράς και να ρηγματώσει αυτό το μέτωπο. Εκτός αυτού, το κλίμα στη Γαλλία και στην Ευρώπη δεν αφήνει περιθώρια για βεβαιότητες. Εστω κι έτσι, όμως, το ενδεχόμενο εκλογής της Λεπέν είναι μειοψηφικό. Η πρόβλεψη αυτή, ωστόσο, δεν αναιρεί το γεγονός ότι η πολιτική σκιά της θα είναι βαριά όχι μόνο στη Γαλλία, αλλά και στην Ε.Ε. Πολλά θα κριθούν στην Ευρώπη και από τα δείγματα γραφής που θα δώσει ο Ντόναλντ Τραμπ ως πρόεδρος.

Η εκλογή του, πάντως, φούσκωσε τα πανιά δυνάμεων που αμφισβητούν την κυρίαρχη τάξη πραγμάτων στην Ε.Ε. Η Πολωνία του Γιαροσλάβ Καζίνσκι και η Ουγγαρία του Βίκτορ Ορμπάν θέτουν όρια στην εξουσία των Βρυξελλών. Αν μάλιστα το αντι-ισλαμιστικό και ευρωσκεπτικιστικό Κόμμα Ελευθερίας του Γκέερτ Βίλντερς κερδίσει αυτή τη χρονιά την πρωτιά στις ολλανδικές εκλογές, η πρόκληση για το ευρωιερατείο θα είναι ακόμα μεγαλύτερη. Το 2017 θα είναι και η χρονιά όπου η πρωθυπουργός Τερέζα Μέι σκοπεύει να δρομολογήσει το Brexit. Το ευρωιερατείο είναι ενωμένο στην απόφασή του να μην υποχωρήσει στις απαιτήσεις του Λονδίνου για να μη δημιουργηθεί προηγούμενο. Από την άλλη πλευρά, όμως, η έξοδος της Βρετανίας εκ των πραγμάτων θα λειτουργήσει ως παράγοντας αποδόμησης της Ε.Ε. Αφήσαμε τελευταίες τις γερμανικές εκλογές, λόγω του ειδικού βάρους που έχουν στον ευρωπαϊκό πολιτικό χάρτη. Ανατροπή θα προκύψει μόνο αν κερδίσουν οι Σοσιαλδημοκράτες και σχηματίσουν κυβέρνηση με την Αριστερά και τους Πράσινους. Το πιθανότερο, όμως, είναι να έχουμε επανάληψη του σημερινού μεγάλου συνασπισμού με τη Μέρκελ, έστω και πολιτικά αποδυναμωμένη, στην Καγκελαρία.

Λιτότητα - τρομοκρατία, οι μεγάλες προκλήσεις για την Ε.Ε.

Οπως και να εξελιχθούν τα πράγματα στα ευρωπαϊκά εκλογικά μέτωπα, η Ε.Ε. θα βρεθεί και το 2017 αντιμέτωπη με τις τρεις προκλήσεις του 2016:

■ Πρώτον, με το ζήτημα της λιτότητας και της οικονομικής στασιμότητας, όπου δεν αναμένονται ποιοτικές αλλαγές, εκτός βέβαια κι αν εκλεγεί η Λεπέν.

■ Δεύτερον, με την ισλαμική τρομοκρατία. Ολα δείχνουν ότι αυτός ο ακήρυχτος πόλεμος που διεξάγεται στις ευρωπαϊκές πόλεις θα συνεχίσει να προκαλεί αιματοχυσία.

■ Τρίτον, με το προσφυγικό-μεταναστευτικό πρόβλημα, όπου είναι πολύ πιθανόν να σημειωθούν δραματικές εξελίξεις.

Αν και επισήμως η ευρωτουρκική συμφωνία του περασμένου Μαρτίου συνεχίζει να ισχύει, το ενδεχόμενο να καταρρεύσει συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες. Με το κλίμα που επικρατεί στην Ευρώπη, είναι εξαιρετικά δύσκολο για την Ε.Ε. να καταργήσει τη βίζα για τους Τούρκους που ταξιδεύουν στις χώρες-μέλη της. Η στροφή του Ταγίπ Ερντογάν, ειδικά μετά την απόπειρα πραξικοπήματος, προς έναν ολοένα κλιμακούμενο αυταρχισμό μετατρέπει έναν τεράστιο αριθμό Κούρδων της Τουρκίας αλλά και Τούρκων σε υποψήφιους πρόσφυγες-μετανάστες.

Οι εκβιασμοί Ερντογάν και Κυπριακό

Ο Τούρκος πρόεδρος έχει απειλήσει ευθέως ότι αν δεν καταργηθεί η βίζα θα στείλει νέο κύμα προσφύγων-μεταναστών στα ελληνικά νησιά. Μια τέτοια εξέλιξη θα προκαλούσε μεν πονοκέφαλο στο ευρωιερατείο, αλλά τον λογαριασμό θα τον πλήρωνε η Ελλάδα. Με τις δομές φιλοξενίας να είναι υπερπλήρεις και με όσους έχουν εγκλωβιστεί στη χώρα μας να είναι σε διέγερση, ένα νέο κύμα θα καθιστούσε την κατάσταση ανεξέλεγκτη σε χρόνο-ρεκόρ.
Ο Ερντογάν έχει έναν πρόσθετο λόγο να κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση: βλέποντας τα γεωπολιτικά δεδομένα στα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας να ρευστοποιούνται, εμμέσως πλην σαφώς απειλεί ότι θα ρευστοποιήσει και τα γεωπολιτικά δεδομένα στα δυτικά σύνορα, δηλαδή στο ελληνοτουρκικό μέτωπο.

Σε αυτό το επίπεδο, η διοχέτευση πλήθους προσφύγων-μεταναστών στα ελληνικά νησιά μετατρέπεται σε πρώτης τάξεως μοχλό πίεσης. Το πρόβλημα για την Αθήνα καθίσταται εκρηκτικό, λόγω και της ασφυκτικής πίεσης που δέχεται από το ευρωιερατείο να κρατήσει όλο αυτό το κύμα στα νησιά, ώστε να μην μπορέσουν έστω και λίγοι πρόσφυγες-μετανάστες να εισέλθουν παράνομα στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το γεγονός, μάλιστα, ότι η κυβέρνηση αντιμετωπίζει το πρόβλημα μόνο ως ανθρωπιστικό, υποτιμώντας τις επιπτώσεις του στη δημόσια και στην εθνική ασφάλεια, διευκολύνει τις μεθοδεύσεις του ευρωιερατείου να μετατρέψει την Ελλάδα σε αποθήκη ψυχών.

Το 2017, όμως, θα είναι κρίσιμη χρονιά και για το Κυπριακό. Για την ακρίβεια, δεν θα χρειαστεί να περιμένουμε πολύ. Η προγραμματισμένη για τις 12 Ιανουαρίου διάσκεψη θα κρίνει αν θα πάμε σε δημοψηφίσματα. Στο μέτωπο αυτό, η Αθήνα εγκλωβίστηκε από την πρωτοβουλία του Προέδρου Νίκου Αναστασιάδη να συμφωνήσει σε ημερομηνία σύγκλησης της διάσκεψης για το Κυπριακό, αφενός χωρίς να έχει επέλθει συμφωνία στο εδαφικό, αφετέρου χωρίς να έχει προηγηθεί η συνάντηση Τσίπρα - Ερντογάν.

Η Αθήνα δεν ήθελε να πάει σε διάσκεψη χωρίς να έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει δυνατότητα συμφωνίας στο ζήτημα των εγγυήσεων. Δεν ήθελε να παγιδευτεί και να βρεθεί αντιμέτωπη με ασφυκτικές πιέσεις. Γι’ αυτό και είχε θέσει ως όρο για τη συμμετοχή της στη διάσκεψη να έχει προηγηθεί η συνάντηση Τσίπρα - Ερντογάν και να έχει καταλήξει θετικά. Η συνάντηση αυτή θα πραγματοποιηθεί μάλλον τις παραμονές της διάσκεψης, αλλά έχει πλέον χάσει τον ρόλο για τον οποίο την είχε ζητήσει η Αθήνα. Θα γίνει περισσότερο για να τηρηθούν τα προσχήματα. Στο σημείο που έχει οδηγήσει τα πράγματα ο πρόεδρος Αναστασιάδης, είναι εξαιρετικά δύσκολο ο κυπριακός Ελληνισμός να απεμπλακεί χωρίς να πληρώσει υψηλό πολιτικοδιπλωματικό κόστος.