Χρ. Ι. Στεφανάδης

Αυτοφαγία είναι η ιδιότητα των κυττάρων σε συγκεκριμένες συνθήκες να αλλοιώνουν ή και να ανακυκλώνουν τα δικά τους κυτταρικά συστατικά, τρώγοντας ένα βλαβερό κομμάτι του εαυτού τους. Αυτό το βιολογικό φαινόμενο παρατηρήθηκε για πρώτη φορά από τον Οσούμι. Ο Ιάπωνας δεν είναι αυτός που βάφτισε το συγκεκριμένο φαινόμενο, είναι όμως αυτός που αντιλήφθηκε υπό ποιες συνθήκες εμφανίζεται και με ποιον τρόπο λειτουργεί.

Οι εργασίες του οδήγησαν στην κατανόηση της συμπεριφοράς των κυττάρων σε δυσμενείς καταστάσεις, όπως σε περιόδους μεγάλης πείνας ή μόλυνσης. Το σημαντικό όμως είναι ότι πιθανές μεταλλάξεις που μπορούν να συμβούν σε γονίδια αυτοφαγίας μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές ασθένειες, όπως καρκίνος και διάφορες νευρολογικές διαταραχές.

Η αυτοφαγία είναι ένα σύστημα κυτταρικού «καθαρισμού», ενώ παράλληλα υπάρχει ένας ολόκληρος μηχανισμός για να αποτρέπεται η ολική καταστροφή των κυττάρων από τη διαδικασία αυτή και να «τρώγονται» μόνο τα επιβλαβή συστατικά, δηλαδή τα απόβλητα. Ο επιστήμονας ανακάλυψε τα πρώτα γονίδια αυτοφαγίας, ενώ απέδειξε πως ο ίδιος μηχανισμός ισχύει και για τον ανθρώπινο οργανισμό. Χάρη στον Ιάπωνα βιολόγο έγινε γνωστό πως το φαινόμενο αυτό μπορεί να παράγει «καύσιμα» στον οργανισμό σε περιόδους ασιτίας. Παράλληλα, με τον μηχανισμό αυτό, τα κύτταρα μπορούν να εξοντώσουν μικρόβια που προσπαθούν να εισβάλουν, αλλά και να καθαριστούν από άχρηστες πρωτεΐνες και λοιπά συστατικά. Κάπως έτσι διαπιστώθηκε ότι οι βλάβες στον μηχανισμό της αυτοφαγίας μπορούν να οδηγήσουν σε πολλών ειδών ασθένειες, όπως καρκίνος, διαβήτης τύπου 2, Πάρκινσον.

Το επόμενο βήμα, όπως είναι ευνόητο, θα είναι η παραγωγή φαρμάκων που θα παρεμβαίνουν θετικά στη συγκεκριμένη κυτταρική διαδικασία όταν αυτή δυσλειτουργεί, με προοπτική νέες θεραπείες. Πρόσφατα επιστήμονες από τις ΗΠΑ έδειξαν σε πειράματα ότι υψηλές δόσεις κοκαΐνης καταστρέφουν σταδιακά τον εγκέφαλο, αφού τα εγκεφαλικά κύτταρα «τρώνε» τον ίδιο τους τον εαυτό με τον μηχανισμό αυτό. Το πιο εντυπωσιακό ήταν ότι χρησιμοποιώντας  μια νέα φαρμακευτική ουσία κατάφεραν να εμποδίσουν την αυτοφαγία στα πειραματόζωα, αλλά ακόμα δεν είναι σε θέση να πουν αν το πειραματικό φάρμακο θα λειτουργήσει εξίσου καλά και στον ανθρώπινο οργανισμό.

Δηλαδή, η αυτοφαγία είναι ένας σοφός βιολογικός μηχανισμός αυτοκάθαρσης των κυττάρων των ζωντανών οργανισμών που τα προστατεύει από τον θάνατο. Κάτι ανάλογο όμως συμβαίνει και στις υγιείς κοινωνίες των ανθρώπων. Τα οργανωμένα κράτη για να επιβιώσουν έχουν αναπτύξει μηχανισμούς αυτοπροστασίας απομονώνοντας -«τρώγοντας»- στοιχεία που απειλούν την επιβίωση του συνόλου.

Είτε πρόκειται για αντικοινωνικά άτομα (εγκληματίες και γενικότερα κακοποιούς), είτε για περιθωριακές αντικοινωνικές ομάδες ατόμων που δρουν εκτός και εναντίον των νομικών πλαισίων που έχουν θεσπίσει οι κοινωνίες. Στις δημοκρατικές κοινωνίες ο μηχανισμός αυτός λειτουργεί ελεγχόμενα και με διαφάνεια. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στα απολυταρχικά ή δικτατορικά καθεστώτα. Εκεί η αυτοφαγία του καθεστώτος στρέφεται και κατά των υγιών κοινωνικών μονάδων, με ιδεολογικά και άλλα κριτήρια, που σκοπό έχουν όχι την κοινωνική επιβίωση, αλλά την επιβίωση του αντιδημοκρατικού καθεστώτος.

Αυτοφαγία, όμως, συμβαίνει -ή πρέπει να συμβαίνει- και σε επιμέρους ομάδες ενός βιώσιμου κοινωνικού ιστού: Στην ελεύθερη αγορά και το εμπόριο, με την απομόνωση και αποβολή αυτών που κινούνται εκτός των θεσπισμένων κανόνων.

Στην παραγωγή, με την εκμηδένιση εκείνων που δεν σέβονται τον καταναλωτή.

Στον ακαδημαϊκό χώρο, με τον αποκλεισμό εκείνων που προσπαθούν να εξελιχθούν με όχι αξιοκρατικά κριτήρια.

Στην πνευματική ζωή, με την αποδοκιμασία των «ατάλαντων» που προσπαθούν να εδραιωθούν όχι με την αντικειμενική αξία τους, αλλά με την ύποπτη διαφήμιση και τις διασυνδέσεις.

Στην πολιτική ζωή, κατεξοχήν, με την αποβολή εκείνων των πολιτικών που σταδιοδρομούν όχι με την προσωπική τους αξία, τη διαχρονική τους προσπάθεια και διάκριση στον επαγγελματικό τους ή άλλο χώρο, αλλά σταδιοδρομούν ή προσπαθούν να σταδιοδρομήσουν με άλλα μέσα που έχουν σχέση με την έλλειψη ειλικρίνειας, τη διαπλοκή κάθε επιπέδου και τη φαυλοκρατική προσέγγιση κάθε δράσης.

Στη βιολογία, εάν αποτύχει ο μηχανισμός της αυτοφαγίας και της κάθαρσης, έρχεται ο κυτταρικός θάνατος. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στις κοινωνίες των ανθρώπων. Και στη δική μας, την ελληνική κοινωνία, οι διαδικασίες αυτές, της κοινωνικής αυτοφαγίας, πρέπει να ενεργοποιηθούν όχι σήμερα, αλλά χθες!...