Κωνσταντίνος Αδαμίδης

Η κατάσταση στο Ιράκ

Για να κατανοήσει κανείς τις γεννεσιουργές αιτίες του Ισλαμικού Κράτους, θα πρέπει να ανατρέξει στα δομικά χαρακτηριστικά τα οποία συνθέτουν το πολυδιασπασμένο και προβληματικό κράτος του Ιράκ από την πτώση του δικτάτορα Σαντάμ Χουσεΐν και εντεύθεν.
 
Η σημερινή κρίση του Ιράκ ενέσκηψε στο κράτος αυτό τον Ιούνιο του 2014, όταν δυνάμεις οι οποίες ήταν πιστές στο Ισλαμικό Κράτος κατέλαβαν την Μοσούλη, την δέυτερη μεγαλύτερη πόλη του Ιράκ. Οι άμεσες επιπτώσεις οι οποίες προέκυψαν από την προέλαση του ΙΚ, σύμφωνα με εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών, ήταν ο θάνατος 12.500 ανθρώπων στο Ιράκ μόνο για το έτος 2014. Το Ιράκ βρίσκεται αυτή την στιγμή στα πρόθυρα ενός ακόμα εμφυλίου πολέμου. Μετά την κατάληψη της Μοσούλης, οι δυνάμεις του ΙΚ με το υψηλό φρόνημα και την μέγιστη δυνατή κινηκότητα που επέδειξαν, εκμεταλλεύτηκαν την ήδη υφιστάμενη δυσαρέσκεια ανάμεσα στην Σουνιτική μειονότητα του πληθυσμού, με αποτέλεσμα να προελάσουν νοτιοδυτικά προς την Βαγδάτη και να σταματήσουν στην Σαμάρα (η Σαμάρα απέχει 100 χιλιόμετρα από την Βαγδάτη). Με την προέλαση αυτή του ΙΚ να σταματά νοτιοδυτικά, κάτι το οποίο καταδεικνύει πάλι την ικανότητα των μαχητών του να κινητοποιούνται με σχετική άνεση, στις αρχές του Αυγούστου του 2014, αναδιέταξε τις δυνάμεις του και κατέλαβε την πόλη Σιντζάρ στο Βορειδυτικό Ιράκ, στα σύνορα με τη Συρία. Αυτή η περιοχή ήταν μέχρι τότε υπό τον έλεγχο της Κουρδικής μειονότητας Γεζίντι με αποτέλεσμα 130.000 άνθρωποι να εξαναγκαστούν να εγκαταλείψουν την Σιντζάρ και να εγκατασταθούν σε αμιγώς Κουρδικές περιοχές. Εν συνεχεία, οι δυνάμεις του ΙΚ προήλασαν προς την Κουρδική πρωτεύουσα Ερμπίλ, κατατροπώνοντας τις δυνάμεις των Κούρδων μαχητών Πεσμεργκά οι οποίες υπερασπίζονταν τα προάστια της πόλης. 

Ήταν αυτές οι δύο περιπτώσεις, (η απειλή προς την Ερμπίλ και η δραστηριότητα στην Σιντζάρ, οι οποίες έδωσαν το έναυσμα για την αργοπορημένη αμερικανική παρέμβαση. Στις 8 Αυγούστου, ο Αμερικανός Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα έδωσε το πράσινο φως για να ξεκινήσουν αμερικανικές αεροπορικές επιδρομές κατά του Ισλαμικού Κράτους. Παρά το γεγονός όμως της αλλαγής του πρωθυπουργού του Ιράκ Νούρι αλ-Μαλίκι, τον Αύγουστο του 2014 και τις εκτεταμένες αεροπορικές επιδρομές κατά του Ισλαμικού Κράτους, η κατάσταση έφτασε σε αδιέξοδο (και μόνο με το 10% των εδαφών τα οποία είχε καταλάβει το ΙΚ μέχρι εκείνη την στιγμή).

Η ανθεκτικότητα του Ισλαμικού Κράτους

Όπως καταδεικνύουν οι εκτεταμένες αμερικανικές αεροπορικές επιδρομές, το Ισλαμικό Κράτος (επίσης γνωστό ως ISIS, ISIL, DAESH), δεν είναι τίποτα περισσότερο, καίτοι ανθεκτικό, βίαιο σύμπτωμα αρκετά μεγαλύτερων δομικών προβλημάτων τα οποία αποκρυσταλλώνονται σταδιακά από την αλλαγή του καθεστώτος το 2003, μέχρι σήμερα. Τα προβλήματα αυτά, είναι κατά βάση πολιτικά. Οδήγησαν το Ιράκ στην δίνη του εμφυλίου πολέμου το 2004 και ξανά το 2006 και δεν επιλύθηκαν προφανώς με την αμερικανική εξόρμηση του 2007-2010. Είναι αυτά ακριβώς τα πολιτικά προβλήματα τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν για να σταθεροποιηθεί το Ιράκ. Η πραγματικότητα όμως δυστυχώς κατατείνει στο γεγονός ότι δεν υπάρχουν προς το παρόν ενδείξεις περί μιας πολιτικής ατζέντας ή και βούλησης εκ μέρους των εμπλεκομένων μερών όσον αφορά την επίλυση αυτών των προβλημάτων. Το πιθανότερο σενάριο με βάση τα μέχρι τώρα δεδομένα είναι ότι θα υπάρξει ακόμα μια εκστρατεία κατά του ΙΚ, έχοντας ως αποτέλεσμα ακόμα μια εκτεταμένη αμερικανική δέσμευση στο Ιράκ. Μέχρι να αντιμετωπιστούν όμως αυτά τα υποβόσκοντα δομικά προβλήματα, δεν πιστεύω ότι το Ιράκ θα έχει οποιοδήποτε μέλλον ΄Ηδη αρκετοί πολιτικοί αναλυτές έχουν την άποψη ότι η τριχοτόμηση του Ιράκ είναι προ των πυλών (μεταξύ Σουνιτών- Σιιτών-Κούρδων).  

Ανασκόπηση της δημιουργίας του Ισλαμικού Κράτους και της μετεξέλιξής του

Η μετεξέλιξη αυτή προηγήθηκε αισθητά της κατάληψης της Μοσούλης καθώς επίσης και της ανάμιξης του ΙΚ στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας. Το Ισλαμικό Κράτος δημιουργήθηκε το 2006 στο αποκορύφωμα του αιματηρού εμφυλίου πολέμου στο Ιράκ. Δημιουργήθηκε ως μια ριζοσπαστική Σουνιτική-Τζιχαντιστική οργάνωση, η οποία σχεδιάστηκε ιδεολογικά και οργανωτικά με σκοπό να κεφαλαιοποιήσει και να εκμεταλλευτεί τον προοδευτικά αυξανόμενο δογματικό πόλεμο στο Ιράκ και εν συνεχεία κατέστη εμφανές ότι το ΙΚ φέρει όλα τα δομικά χαρακτηριστικά της φρίκης αυτού του πολέμου.

Δεδομένων των συνθηκών της δημιουργίας του, η ιδεολογία του Ισλαμικού Κράτους μετεξελίχθηκε σε μια ακόμα πιο σκληροπυρηνική και πιο βίαιη εκδοχή συγκριτικά με τον προκάτοχό του, δηλαδή την Al-Qaeda της Μεσοποταμίας -Tanzim Qaidat al-Jihad fi Bilad al-Rafidayn- (TQJBR) γνωστής και ως AQI (Al-Qaeda στο Ιράκ). Σε αντίθεση με την Al-Qaeda, το Ισλαμικό Κράτος ακολουθεί μια ολοκληρωτικά ασυμβίβαστη εκδοχή του Ισλάμ αναφορικά με δογματικές διαφορές. Απαιτεί και επιβάλλει μια απόλυτη πίστη και υποταγή στην δική του και μόνον «εκδοχή» του Ισλάμ. Μόνο τα μέλη του ΙΚ θεωρούνται «αληθινοί» Μουσουλμάνοι και ως τέτοιοι, οφείλουν να αποστασιοποιηθούν από άλλους Μουσουλμάνους τους οποίους βλέπουν ως απίστους.

Η μη- συμμόρφωση με τους κανόνες του ΙΚ και την μοναδική «εκδοχή» του Ισλάμ που αυτό πρεσβεύει, αποτελεί απιστία. Η αντίθεση και αντίσταση στο Ισλαμικό Κράτος, θεωρείται συνεπώς συνώνυμη με την αποστασία και τιμωρείται με θάνατο. Επίσης, όλοι οι Σιίτες μουσουλμάνοι θεωρούνται από το ΙΚ αποστάτες, που πρέπει να θανατωθούν. 

Είναι ξεκάθαρο πλέον, ότι αυτό που ενίσχυσε και σταθεροποίησε τον κεντρικό ρόλο που παίζει το ΙΚ στο Ιράκ, είναι η δογματική του ιδεολογία. Το ξεκάθαρo και απόλυτο μίσος για το Σιιτικό Ισλάμ. 

Μέχρι την στιγμή που ο σημερινός ηγέτης του ΙΚ Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι ανέλαβε τα ηνία της τρομοκρατικής οργάνωσης το 2010, οι ΗΠΑ είχαν επιτύχει να μειώσουν τον αριθμό των ενεργών μελών του ΙΚ σε μερικές εκατοντάδες. Ωστόσο,  έχοντας αποσύρει τα στρατεύματά τους από το Ιράκ το 2011, οι ΗΠΑ, εναπέθεσαν την όποια αμερικανική διπλωματική επιρροή στην περιοχή, μόνο στην κυβέρνηση του Νουρί αλ Μαλίκι, στην Βαγδάτη. Το μεγαλύτερο σφάλμα του τέως πρωθυπουργού του Ιράκ, Μαλίκι, είναι το γεγονός ότι προσπάθησε επανειλημμένα να υποστηρίξει την εκλογική του νομιμότητα και ψηφοθηρία ανάμεσα στην Σιιτική πλειοψηφία, μέσω της δαιμονοποίησης  των Σουνιτών του Ιράκ. Αρχικά, προσπάθησε να συνδέσει τους Σουνίτες του Ιράκ με το μπααθικό καθεστώς εν γένει και έπειτα υποστηρίζοντας ότι οι Σουνίτες ευθύνονταν για τον εμφύλιο πόλεμο στο Ιράκ, αλλά και για την Σουνιτική εξτρεμιστική εξέγερση που προέκυψε αργότερα.

Θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε την σημερινή κατάσταση στο Ιράκ πιο ολοκληρωμένα, αν εξετάσουμε τις δύο δυναμικές οι οποίες αποκρυσταλλώνονται προοδευτικά : η πρώτη έχει να κάνει με την δραστική μείωση της αμερικανικής επιρροής στην περιοχή και η δεύτερη με το Ισλαμικό Κράτος να καλύπτει αυτό το κενό εξουσίας το οποίο δημιουργήθηκε. 

Η διακήρυξη της ιδρύσεως του Χαλιφάτου από το Ισλαμικό Κράτος είναι ενδεικτική του μηχανισμού που χρησιμοποιεί το ΙΚ και αποκαλείται «επιθετική τζιχάντ». 

Κεντρικό γνώρισμα της ιδεολογίας του Ισλαμικού κράτους αποτελεί το γεγονός ότι για να επιβιώσει θα πρέπει να επεκτείνει διαρκώς τα εδάφη τα οποία κατέχει καθώς και τον πληθυσμό που έχει υπό τον έλεγχό του. Η απροσδόκητη επιτυχία της εκστρατείας του ΙΚ, προσείλκυσε αναμφισβήτητα νέα μέλη στις τάξεις του. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της CIA, τον Σεπτέμβριο του 2014, το ΙΚ ήταν σε θέση να κινητοποιήσει μεταξύ 20.000- 31.500 μαχητές, τόσο στο Ιράκ όσο και στη Συρία. 

Εν αντιθέσει, με την αρτηριοσληρωτική του ιδεολογία, η στρατηγική που ακολουθεί το ΙΚ για την στρατολόγηση νέων μελών, είναι βαθιά πραγματιστική. Η πλειονότητα των μαχητών του ΙΚ αποτελείται από Ιρακινούς και Σύριους. Η μεγάλη πλειοψηφία των ανώτατων διοικητικών του στελεχών παραμένουν μέχρι και σήμερα Ιρακινοί. Οι  «μεσαίες», τεχνοκρατικές βαθμίδες των στελεχών του ΙΚ προέρχονται από τα μεσαία επίπεδα των στρατιωτικών και μυστικών υπηρεσιών του Σαντάμ Χουσεΐν. Αυτό φυσικά, δεν σημαίνει ότι με κάποιον τρόπο το μπααθικό καθεστώς μετεξελίχθηκε στο ΙΚ, αλλά περισσότερο έχει να κάνει με το γεγονός ότι μετά την κατάρρευση της κρατικής δομής του Ιράκ, τα μέλη του καθεστώτος «πούλησαν» τις υπηρεσίες τους στον πιο επιτυχημένο πλειοδότη ο οποίος σε αυτή την περίπτωση ήταν το ΙΚ. Η πλειοψηφία των στελεχών του ΙΚ αποτελείται από τοπικούς μαχητές οι οποίοι εισήλθαν στις τάξεις του είτε λόγω της οργής που ένιωθαν για τις κυβερνήσεις στην Βαγδάτη ή στην Δαμασκό, είτε επειδή αυτομόλησαν από άλλες, λιγότερο επιτυχημένες εξτρεμιστικές οργανώσεις. 

Από τον Αύγουστο του 2014 και εντεύθεν, οι οικονομικές δομές του ΙΚ δέχτηκαν ισχυρά πλήγματα απο τις αεροπορικές επιδρομές στις πετρελαιοπηγές που ελέγχει η οργάνωση στην πόλη Ράκα της Συρίας. Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, τα κέρδη που αποκομίζει το ΙΚ από το λαθρεμπόριο πετρελαίου μειώθηκαν σημαντικά, από ένα 1.000.000-2.000.000 δολάρια την ημέρα, σε 300.000 δολάρια την ημέρα, το 2015.

Σύμφωνα με μια έρευνα από το Financial Action Task Force, το 2015, η πλειοψηφία των εσόδων του ΙΚ προέρχεται από τις περιοχές τις οποίες έχει καταλάβει, μέσω φόρων για επιχειρήσεις, διοικητικών τελών για κυβερνητικές υπηρεσίες, ή φόρων για εισαγωγές και εξαγωγές αγαθών.

O εκτιμώμενος μηνιαίος λογαριασμός για τους μισθούς των μαχητών του ΙΚ ανέρχεται στα 10.000.000 δολάρια (ούτως ώστε να μπορέσει να διατηρήσει τους μαχητές του στα πεδία των μαχών). Η έναρξη της αεροπορικής εκστρατείας υπό την ηγεσία των ΗΠΑ τον Αύγουστο του 2014, αδιαμφησβήτητα ανέκοψε την προηγειθείσα δυναμική του ΙΚ και έπαιξε έναν καταλυτικό ρόλο στον τερματισμό της στρατιωτικής απειλής για την Συροκουρδική πόλη, Κομπάνι. Νεότερα στοιχεία καταδεικνύουν, ότι από την έναρξη της αεροπορικής εκστρατείας κατά του ΙΚ και μέσα σε μια χρονική περίοδο τεσσάρων μηνών, το ΙΚ έχασε το 10% των περιοχών που είχε υπό την κατοχή του. 

Αν εξετάσει κανείς τί συνέβη στο Ιράκ από τον Ιούνιο του 2014 και έπειτα, θα διαπιστώσει ότι η κατάρρευση του Ιρακινού στρατού οδήγησε στην δημιουργία μια λαϊκής κινητοποίησης δυνάμεων. Επί της ουσίας, επρόκειτο περί μιας πολιτοφυλακής η οποία προσείλκυσε χιλιάδες νέους. Είναι αυτή ακριβώς η δύναμη η οποία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επίθεση και ανακατάληψη της πόλης Τικρίτ, στο βόρειο-κεντρικό Ιράκ, η οποία ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2015. Στην εκστρατεία αυτή έλαβαν μέρος 27.000 άνδρες οι οποίοι κατηγοριοποιήθηκαν ως «κυβερνητικές δυνάμεις» αλλά στην πραγματικότητα, 70% αυτής της δύναμης αποτελείτο από παραστρατιωτικές μονάδες Σιιτών. 
   
Ένα από τα βασικά λειτουργικά χαρακτηριστικά του ΙΚ αποτελεί η ικανότητά του να ανασυντάσσεται άμεσα σε περιπτώσεις εδαφικών υποχωρήσεων ή και όταν ηττάται στα πεδία των μαχών. Με βάση αυτό το modus operandi, το ΙΚ μπόρεσε να καταλάβει την πολή Ραμάντι, στο Κεντρικό Ιράκ. Παρά τις περισσότερες από 4.000 αεροπορικές επιδρομές στο Ιράκ το 2015 και παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ ξόδευαν περίπου 10.000.000 δολάρια την ημέρα για αυτές τις επιδρομές, η κατάσταση στο Ιράκ τώρα έχει φτάσει σε ένα αδιέξοδο.

Η αμερικανική κυβέρνηση ξόδεψε περίπου 25 δισεκατομμύρια δολάρια στην προσπάθειά της να ανοικοδομήσει τις στρατιωτικές δυνάμεις του Ιράκ. Τον Ιανουάριο του 2012, αυτές οι στρατιωτικές δυνάμεις απασχολούσαν περίπου 1.000.000 ανθρωπίνου δυναμικού, μοιρασμένες ανάμεσα στο Υπουργείο Αμύνης, στο Υπουργείο Εσωτερικών και στην Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία της οποίας τον έλεγχο είχε ο Πρωθυπουργός του Ιράκ. Η πλειονότητα αυτής της δύναμης, η οποία συντάχθηκε προσεκτικά μέσα σε μια περίοδο επτά ετών με εκπαίδευση και επένδυση μεγάλων χρηματικών ποσών από τις ΗΠΑ, κατέρρευσε το 2014 υπό το βάρος της εκστρατείας του ΙΚ για την κατάληψη της Μοσούλης και άλλων περιοχών. 

Συνεπώς, αξίζει να αναρωτηθεί κανείς, τι πιθανότητες έχουν οι ΗΠΑ με μια αισθητά μικρότερη παροχή πόρων και χρόνου για την ανοικοδόμηση του Ιρακινού Στρατού ούτως ώστε αυτός να αποτελεί μια αποτελεσματική δύναμη μάχης ; 

Στις 30 Ιουνίου του 2014, ο Μεγάλος Αγιατολάχ Αλί αλ-Σιστάνι, ο σημαντικότερος Σιίτης πνευματικός ηγέτης στο Ιράκ εξέδωσε μια fatwa  (θρησκευτική εντολή) καλώντας «όλους τους αρτιμελείς άνδρες να υπερασπιστούν την χώρα τους, τους ανθρώπους τους και τις ιερές τους πόλεις». 

Αν και ο Σιστάνι ζήτησε ρητά από τους εθελοντές να συμμετάσχουν στις Ιρακινές κυβερνητικές δυνάμεις, η μεγάλη πλειοψηφία των χιλιάδων εθελοντών που κινητοποιήθηκαν ακολούθησαν τις διάφορες Σιιτικές παραστρατιωτικές μονάδες κάτι το οποίο οδήγησε στην «μετάσταση» και αύξηση της επιρροής των ριζοσπαστικών-φονταμενταλιστικών  παραστρατιωτικών οργανώσεων όπως η Χεζμπολάχ και η ταξιαρχία Μπάντρ, οι οποίες εκμεταλλεύθηκαν τον φόβο του πληθυσμού στην Βαγδάτη και μετατράπηκαν στις κύριες επιθετικές δυνάμεις κατά του Ισλαμικού Κράτους στο Βόρειο Ιράκ. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα για την σταθερότητα και το μέλλον του Ιράκ. 

Η οικονομική δομή του Ισλαμικού Κράτους

Για πολλούς αναλυτές ασφαλείας το ΙΚ αποτελεί την καλύτερα χρηματοδοτούμενη τρομοκρατική οργάνωση στην ιστορία. Μέχρι σήμερα, το ΙΚ ελέγχει πολλά εδάφη στη Συρία και στο Ιράκ και υποστηρίζει αποτελεσματικά την δομή της εξουσίας του με απώτερο σκοπό την εγκαθίδρυση ενός αχανούς Ισλαμικού Χαλιφάτου. Το 2014, το Αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών εκτίμησε ότι το Ισλαμικό Κράτος είχε έσοδα 500.000.000 δολαρίων από την κατάληψη τραπεζών στο Βόρειο και στο Δυτικό Ιράκ. 

Οι τράπεζες δεν αποτελούν την μοναδική πηγή εσόδων όμως για το ΙΚ. Οι μαχητές του λεηλατούν σπίτια, κλέβουν αυτοκίνητα, και συμμετέχουν στο εμπόριο όπλων και ανθρώπων. Είναι μια πηγή εσόδων η οποία βασίζεται στην κατοχή εδαφών. Όσες περισσότερες περιοχές ελέγχουν, τόσο πιο πολύ μπορούν να καταφεύγουν σε κλοπές. Ορισμένοι αναλυτές συγκρίνουν το ΙΚ με την Μαφία και όχι αδικαιολόγητα. Το ΙΚ αντλεί χρήματα για προστασία από τους πληθυσμούς που ελέγχει. Αν, για παράδειγμα, ένας πολίτης θελήσει να κυκλοφορήσει με το φορτηγό του σε λεωφόρο, οφείλει να πληρώσει φόρο. Αν κάποιος επίσης θέλει να βγάλει λεφτά από τον τραπεζικό του λογαριασμό ή να κάνει κάποια συναλλαγή, πρέπει πάλι να πληρώσει φόρο. Οι τακτικές εκβιασμών επιφέρουν έσοδα αρκετών εκατομμυρίων δολαρίων κάθε μήνα στο ΙΚ.  

Επιπροσθέτως, το ΙΚ έχει έσοδα πολλών εκατομμυρίων από το λαθρεμπόριο πετρελαίου το οποίο αντλεί από τι περιοχές τις οποίες ελέγχει στην Συρία και στο Ιράκ (100.000.000 δολάρια σύμφωνα με εκτιμήσεις, μόνο για το έτος 2014). 
 
Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, η συμμαχία της οποίας ηγούνται οι ΗΠΑ, ξεκίνησε να βομβαρδίζει διυλιστήρια πετρελαίου. Πάρα ταύτα όμως, το ΙΚ δεν χρειάζεται διυλιστήρια για να έχει έσοδα από το πετρέλαιο. Το ακατέργαστο πετρέλαιο το οποίο εξάγει από το έδαφος, έχει από μόνο του μεγάλη χρηματική αξία. Οι μαχητές του ΙΚ συμμετέχουν στο λαθρεμπόριο πετρελαίου σε όμορα κράτη (όπως η Τουρκία) και διοχετεύουν βαρέλια πετρελαίου στα σύνορα ή σε εμπορευματοκιβώτια τα οποία είναι τόσο μικρά σε μέγεθος που μπορούν να χωρέσουν κάτω από ένα φορτηγό. Έπειτα, ένας μεσάζων αγοράζει το αργό πετρέλαιο και το μεταπωλεί στην μαύρη αγορά. Οι απαγωγές για λύτρα αποτελούν μια ακόμα σημαντική πηγή εσόδων για το ΙΚ. Το 2014, το Ισλαμικό Κράτος έβγαλε κατ’ αυτόν τον τρόπο 20.000.000 δολάρια. Επίσης, αν και το ΙΚ έχει καταστρέψει αρκετά, σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία και αντικείμενα, έχει έσοδα και από την αρχαιοκαπηλία.    
   

Οι Στόχοι του Ισλαμικού Κράτους

Πρωταρχικό στόχο του ΙΚ από την στιγμή της δημιουργίας του αποτελεί η εγκαθίδρυση ενός Σουνιτικού Ισλαμικού Κράτους. Ειδικότερα, το ΙΚ επιδιώκει να εγκαθιδρύσει ένα Χαλιφάτο δηλαδή ένα Ισλαμικό Κράτος του οποίου θα ηγείται μια ομάδα θρησκευτικών ηγετών υπό την εποπτεία ενός ανώτατου ηγέτη, του Χαλίφη, για τον οποίο οι υποστηρικτές του ΙΚ πιστεύουν ότι είναι ο διάδοχος του προφήτη Μωάμεθ. 

Τον Ιούνιο του 2014, το ΙΚ δημοσίευσε ένα έγγραφο το οποίο υποτίθεται ότι εντόπιζε την γενεαλογική σειρά του ηγέτη του, Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι, μέχρι τον προφήτη Μωάμεθ. Όταν το ΙΚ διακήρυξε ένα νέο Χαλιφάτο στις 29 Ιουνίου 2014, η οργάνωση ανακήρυξε τον Μπαγκντάντι ως Χαλίφη της. Ως Χαλίφης, ο Μπαγκντάντι απαιτεί την υποταγή όλων των πιστών μουσουλμάνων παγκοσμίως σύμφωνα με την Ισλαμική νομολογία (fiqh).     

Σύμφωνα με τον Jason Burke, ειδικό σε θέματα τζιχαντιστικού Σαλαφισμού, η στρατηγική του Ισλαμικού Κράτους αποσκοπεί στο να «τρομοκρατήσει, να κινητοποιήσει και να πολώσει». Οι τακτικές που χρησιμοποιεί το ΙΚ για να τρομοκρατήσει, έχουν ως στόχο τον εκφοβισμό του πληθυσμού και επιδιώκουν να εξαναγκάσουν κυβερνήσεις να προβούν σε παρορμητικές αποφάσεις τις οποίες υπό διαφορετικές συνθήκες δεν θα επέλεγαν. Το ΙΚ αποσκοπεί επίσης στην κινητοποίηση των υποστηρικτών του μέσω αιματηρών επιθέσεων σε εχθρικό έδαφος, οι οποίες έχουν τον μεγαλύτερο δυνατό αντίκτυπο (ιδιαίτερα στον Δυτικό κόσμο), όπως οι επιθέσεις του Νοεμβρίου του 2015 στο Παρίσι, στις Βρυξέλλες τον Μάρτιο του 2016 και τον Ιούλιο του 2016 στην Νίκαια μεταξύ άλλων. Η τακτική που χρησιμοποιεί το ΙΚ για να δημιουργήσει πόλωση πραγματοποιείται μέσα από μια σταδιακή διαδικασία αποσύνδεσης των μουσουλμανικών πληθυσμών από τις κυβερνήσεις τους, ιδιαιτέρως στα Δυτικά κράτη, ούτως ώστε να καταστήσουν προοδευτικά, περισσότερο ελκυστικό, το αυτοανακηρυγμένο Χαλιφάτο του Ισλαμικού Κράτους ανάμεσά τους. 

Ο εμφύλιος πόλεμος στην Συρία και το Ισλαμικό Κράτος

Θα έπρεπε να είναι κάτι παραπάνω απο εμφανές μέχρι τώρα οτι η πτώση του Συριακού καθεστώτος μπορεί να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας όπως ακριβώς συνέβη με την πτώση του Καντάφι στη Λιβύη και του Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ. Είναι πλέον ξεκάθαρο οτι στην περίπτωση που ανατρεπόταν το καθεστώς του ΄Ασαντ στη Συρία, αυτό θα οδηγούσε σε εκτεταμένες σφαγές Χριστιανών, Σιιτών, Αλεβιτών, Δρουζών και άλλων μειονοτήτων. Μέχρι τώρα, ο Δυτικές κυβερνήσεις χαρακτηρίζουν τους αντάρτες της Συρίας ως την «νόμιμη αντιπολίτευση στον ΄Ασαντ ». Η πραγματικότητα είναι διαφορετική όμως. Η πλειοψηφία των διαφόρων ομάδων των ανταρτών είναι τζιχαντιστές. Είναι επίσης γνωστές και ξεκάθαρες, οι σχέσεις ακόμα και του «Ελεύθερου Συριακού Στρατού» με τζιχαντιστικές οργανώσεις. Ενδεχόμενη πτώση του ΄Ασαντ θα ήταν μια καταστροφή για την ευρύτερη περιοχή και η οποία θα δημιουργούσε εκτός από μια χαοτική κατάσταση, ακόμα ένα σημαντικό κενό ισχύος το οποίο θα κεφαλαιοποιούσαν άμεσα τρομοκρατικές οργανώσεις όπως το Ισλαμικό Κράτος. Η Ρωσία αντιλαμβάνεται την πολυπλοκότητα και την γεωπολιτική σημασία ενός τέτοιου ενδεχομένου για αυτό και ενεπλάκη ενεργά στον πόλεμο της Συρίας. Αυτό το οποίο θα έπρεπε ίσως όλοι να κάνουμε, είναι να απαλλαγούμε από ψευδαισθήσεις αναφορικά με την κατάσταση στη Συρία. Αποτελεί ψευδαίσθηση να νομίζει κανείς ότι το Συριακό καθεστώς θα καταρρεύσει και θα αντικατασταθεί από ομάδες μετριοπαθών και ειρηνόφιλων ατόμων. Η ρεαλιστική εκτίμηση είναι θα αντικαθίστατο από τζιχαντιστές. 

Σε αυτή την περίπτωση, αν πραγματικά θέλουν οι εμπλεκόμενες δυνάμεις να αποφύγουν μια ενδεχόμενη (ολοκληρωτική πλέον) κατάληψη της Συρίας από τζιχαντιστές, θα πρέπει να στηρίξουν το Συριακό καθεστώς. Είναι ανεύθυνο, να υποστηρίζει κανείς οτιδήποτε άλλο και αυτό γιατί δεν υπάρχει διπλωματική λύση για την κρίση στη Συρία. Είναι ψευδαίσθηση να πιστεύει κανείς ότι μπορούν να υπάρξουν «εποικοδομητικές συνομιλίες» σε αυτή την περίπτωση. 

Πώς μπορούν να υπάρξουν εποικοδομητικές διαπραγματεύσεις μεταξύ φονταμενταλιστών Ισλαμιστών όπως το Ισλαμικό Κράτος, η Τζαμπάτ Αλ Νούσρα (το Συριακό παρακλάδι της Αλ Κάιντα μέχρι πρόσφατα) και ένα κοσμικό καθεστώς ; Δεν ενδιαφέρονται για συνομιλίες. Δυστυχώς, η μόνη βιώσιμη λύση αναφορικά με τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία είναι στρατιωτική και περιλαμβάνει την νίκη του στρατού της Συρίας. Οι κύριοι πυλώνες της κατάστασης αυτής είναι εσωτερικοί (στη Συρία) αν και δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς το γεγονός ότι πολλοί από τους τζιχαντιστές προέρχονται από δυτικά κράτη. Υπό αυτή την έννοια, το καθεστώς του ΄Ασαντ μάχεται εναντίον της διεθνούς τρομοκρατίας. Την στιγμή κατά τη οποία χιλιάδες τζιχαντιστές προερχόμενοι από δυτικά κράτη περνούν τα σύνορα μέσω της Τουρκίας για να πολεμήσουν στο πλευρό των «αντικαθεστωτικών» ομάδων στον πόλεμο της Συρίας, αρκετοί νεαροί Σύριοι οι οποίοι θα όφειλαν να πολεμούν με τον στρατό της Συρίας κατευθύνονται προς την αντίθετη κατεύθυνση προς την Ευρώπη. Η ΕΕ με το να δέχεται χιλιάδες νεαρούς Σύριους που αποφεύγουν την κατάταξη αποδεκατίζει τον στρατό της Συρίας. Αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους ο Συριακός Στρατός βρίσκεται σε δυσχερή θέση. 

Το 2011, ξεκίνησαν εξεγέρσεις από αντάρτες στην Λιβύη, υποκινούμενες από την CIA η οποία υποστήριξε παραστρατιωτικές μονάδες στην προσπάθειά της ανατρέψει το καθεστώς του δικτάτορα Καντάφι. Η αμερικανική κυβέρνηση τότε, σε συνεργασία με το ΝΑΤΟ, χρησιμοποίησε την επιρροή της ούτως ώστε να προωθηθεί ένα ψήφισμα των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με την επιβολή μιας ζώνης απαγόρευσης πτήσεων στη Λιβύη και να επιφέρει με αυτόν τον τρόπο τη χαριστική βολή με τις επακόλουθες αεροπορικές επιδρομές. 

Η παρουσία εξτρεμιστών της Al-Qaeda ανάμεσα σε αυτούς τους αντάρτες αποκρύφθηκε. Η επέμβαση του ΝΑΤΟ στην Λιβύη, μετατράπηκε και μεταδόθηκε σε ένα συγκεκαλυμμένο αντάρτικο στην Συρία. Τα αρχηγεία της κυβέρνησης της Λιβύης λεηλατήθηκαν και τα όπλα που βρέθηκαν εκεί, εστάλησαν μέσω Τουρκίας, στους Σύριους αντάρτες οι οποίοι μάχονταν για την ανατροπή του καθεστώτος του ΄Ασαντ. Ήταν ήδη εμφανές όμως, εκείνη την στιγμή, ότι πολλοί από αυτούς τους μαχητές συνδέονταν με τρομοκρατικές οργανώσεις.

Πάρα ταύτα, τα ανώτατα αμερικανικά κλιμάκια εθνικής ασφαλείας θεώρησαν ότι αυτό αποτελεί ένα αναγκαίο κακό. Θα είχε επίσης ενδιαφέρον να διαβάσει κανείς ένα άρθρο το οποίο δημοσιεύθηκε το 2012 στην ιστοσελίδα του Council on Foreign Relations (αμερικανικό think tank εξωτερικής πολιτικής και διεθνών σχέσεων με πολύ μεγάλη επιρροή στα αμερικανικό πολιτικό σύστημα) από τον Ed Husain (Adjunct Senior Fellow for Middle Eastern Studies at the Council on Foreign Relations). Στο συγκεκριμένο άρθρο ο Husain υποστήριζε ότι « η μαζική εισροή τζιχαντιστών στην Συρία, φέρνει πειθαρχία, θρησκευτικό ζήλο, πολεμική πείρα από το Ιράκ, αθρόα χρηματοδότηση από Σουνίτες υποστηρικτές στον Περσικό Κόλπο και κυρίως, θανατηφόρα αποτελέσματα. Εν ολίγοις, ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός χρειάζεται την Al-Qaeda αυτή την στιγμή». (http://www.cfr.org/syria/al-qaedas-specter-syria/p28782 ) .

Η επιχειρηματολογία για την προσπάθεια αλλαγής του καθεστώτος στην Συρία, όπως και στην Λιβύη, προβλήθηκε ως ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Προφανώς, αυτή δεν είναι όλη η αλήθεια. Το 2009, το Κατάρ πρότεινε την κατασκευή ενός αγωγού φυσικού αερίου ο οποίος θα συνδέετο με τον αγωγό Nabucco μέσω της Συρίας και της Τουρκίας προς την Ευρώπη. Ο ΄Ασαντ όμως απέρριψε αυτή την πρόταση και το 2011 υπέγραψε μια συνθήκη με το Ιράκ και το Ιράν για την δημιουργία ενός αγωγού ανατολικά, χωρίς να κάνει γνωστές τις προθέσεις του προς το Κατάρ και την Σαουδική Αραβία.

Συνεπώς, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι το Κατάρ, η Σαουδική Αραβία και η Τουρκία προωθούν επίμονα την ανατροπή του ΄Ασαντ (το Κατάρ, μαζί με τη Τουρκία, θα επιθυμούσε την ανατροπή του καθεστώτος του ΄Ασαντ και την αντικατάστασή του με την Μουσουλμανική Αδελφότητα της Συρίας). Ο προαναφερθείς αγωγός θα ενίσχυε σημαντικά την θέση του Ιράν, επιτρέποντάς του να εξάγει πετρέλαιο και φυσικό αέριο στις ευρωπαϊκές αγορές, παρακάμπτοντας τους συμμάχους των ΗΠΑ. Είναι συνεπώς εμφανές, ότι μια τέτοια εξέλιξη θα μείωνε την αμερικανική επιρροή στην περιοχή. 

Κατά την εκτίμησή μου, οι τρομοκρατικές επιθέσεις από οργανώσεις όπως το Ισλαμικό Κράτος θα εντατικοποιηθούν μέσα στους επόμενους μήνες όσο αυτό δέχεται μια (σχετική) πίεση στην Συρία από τις αμερικανικές και (κυρίως) από τις ρωσικές αεροπορικές επιδρομές. Αυτό φυσικά δεν θα οδηγήσει σε μια συνεκτική και μόνιμη επίλυση του ζητήματος της τρομοκρατικής δράσης του ΙΚ, καθώς ως γνωστόν, οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί δεν επαρκούν από μόνοι τους για την εξόντωση οιουδήποτε αντιπάλου. Μέσω των αεροπορικών επιδρομών μπορούν να καταστραφούν κάποιες από τις υποδομές των τρομοκρατικών δικτύων, να μειωθεί ο αριθμός των μαχητών του ΙΚ και άλλων τρομοκρατικών οργανώσεων, αλλά όπως είναι φυσικό, οι βομβαρδισμοί δεν μπορούν να «καταστρέψουν» τους πολιτικούς ανταγωνισμούς, το εθνοφυλετικό μίσος το οποίο έχει καλλιεργηθεί και αποκρυσταλλωθεί μέσα από πολλές δεκαετίες, καθώς και τις χαοτικές κρατικές δομές εν γένει, αποτυχημένων κρατών όπως το Ιράκ, η Συρία, η Λιβύη και το Αφγανιστάν (μεταξύ άλλων). Εν αντιθέσει με τις τακτικές τις οποίες χρησιμοποιεί η Al-Qaeda για την επίτευξη των στρατηγικών της στόχων (αν διαβάσει κανείς, το εγχειρίδιο εκπαίδευσης της Al-Qaeda, θα διαπιστώσει πόση έμφαση δίνεται στην λεπτομέρεια για την προπαρασκευή τρομοκρατικών επιθέσεων και την εν γένει λειτουργικότητα της οργάνωσης σε τομείς όπως η αντικατασκοπεία, η παρακολούθηση και καταγραφή στόχων, οι κανόνες συμπεριφοράς των μελών της και η εμφάνιση την οποία θα πρέπει να έχουν, οι «κανονικές»  εργασίες τις οποίες θα πρέπει να χρησιμοποιούν ως κάλυψη για τις τρομοκρατικές τους δραστηριότητες, ο τρόπος επικοινωνίας μεταξύ των μελών της, το πώς θα πρέπει να επιλέγονται τα κτίρια μέσα στα οποία θα μένουν τα μέλη της κ.ά. ), το Ισλαμικό Κράτος χρησιμοποιεί πιο «πρωτόγονες» μεθόδους. Αυτή η διαπίστωση, δεν καθιστά φυσικά λιγότερο επικίνδυνη την δράση του ΙΚ.  Ένας από τους βασικούς οργανωτικούς κανόνες τρομοκρατικών οργανώσεων όπως η  Al-Qaeda και το Ισλαμικό Κράτος, είναι ότι λειτουργούν σε πολύ μεγάλο βαθμό αποκεντρωτικά. Η ηγεσία τους είναι αποκεντρωμένη, με τους τοπικούς στρατιωτικούς ηγέτες να απολαμβάνουν μια σημαντική ελευθερία κινήσεων, ένα γεγονός το οποίο επιτρέπει στις οργανώσεις αυτές να δρουν σε πολλαπλά μέτωπα ταυτοχρόνως με υψηλή αποτελεσματικότητα. 


*Κωνσταντίνος Αδαμίδης
Β.Α.  Πολιτικές Επιστήμες (ΕΚΠΑ)
Master of Science in Global Studies and International Relations (Northeastern University Boston, Massachusetts, USA)