Χρ. Ι. Στεφανάδης

To «δημοψήφισμα» είναι σύνθετη λέξη και προέρχεται από τα συνθετικά «δήμος» και «λαός». Ο όρος «δήμος» προέρχεται από την αρχαία Αθήνα όπου σήμαινε λαός, ενώ η λέξη «ψήφισμα» προέρχεται από το «ψηφίζω» που σημαίνει αποφασίζω.

Δημοψηφίσματα διοργανώνονται συνήθως για σημαντικά ζητήματα, όπως για την υιοθέτηση ενός νέου Συντάγματος, την επικύρωση νέας συνθήκης κ.λπ. Σε πολλές χώρες τα δημοψηφίσματα αποτελούν συνήθη πρακτική, διοργανώνονται εύκολα, με πρόταση βουλευτών ή συλλογή υπογραφών σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο. Στη χώρα μας, όμως, βάσει του Συντάγματος, δημοψηφίσματα διενεργούνται μόνο για σοβαρά εθνικά ζητήματα και όχι για συνήθη διλήμματα της κυβερνητικής διαχείρισης.

Τις τελευταίες ημέρες όχι μόνο η Ευρώπη αλλά ολόκληρος ο πλανήτης συνεχίζει να δονείται από το απρόσμενο αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος της Μεγάλης Βρετανίας. Στους Βρετανούς πολίτες τέθηκε ένα σαφές ερώτημα: Ναι ή Οχι στη συμμετοχή της χώρας τους στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Η πλειοψηφία του λαού αποφάσισε την έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Ο πρωθυπουργός ανήγγειλε την παραίτησή του, αφού είχε ταχθεί υπέρ του Ναι, δρομολόγησε τις διαδικασίες για τη διαδοχή του και τις ενέργειες της αποχώρησης της χώρας από την Ενωση. Αυτά βέβαια συμβαίνουν στη Μεγάλη Βρετανία.

Στη χώρα μας κατά τη Νεότερη Ιστορία μας, από το 1862 μέχρι το 1974, συνολικά πραγματοποιήθηκαν εννέα δημοψηφίσματα κάθε μορφής και με αρκετές ιδιαιτερότητες. Σε όλες τις περιπτώσεις, όμως, το ερώτημα που απευθυνόταν στον λαό ήταν σαφές, κατανοητό από τον μέσο πολίτη και το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, δηλαδή η λαϊκή βούληση για το επίμαχο θέμα, εφαρμοζόταν άμεσα.

Μοναδική εξαίρεση όχι μόνο στα ελληνικά πολιτικά χρονικά, αλλά ίσως και στα παγκόσμια, ήταν το δημοψήφισμα που προκηρύχθηκε αιφνιδιαστικά στις 28 Ιουνίου του 2015 και διεξήχθη στις 5 Ιουλίου του ίδιου έτους. Το δημοψήφισμα ήταν το πρώτο από το 1974 και το μοναδικό στη σύγχρονη ελληνική Ιστορία που δεν αφορούσε τη μορφή του πολιτεύματος. Η πρωτοτυπία του, όμως, συνίσταται σε δύο βασικούς λόγους: ο πρώτος αφορά το ερώτημα του δημοψηφίσματος, το οποίο ήταν «εάν πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας, το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο κ.λπ.». Ενα ερώτημα που παρέπεμπε σε πολυσέλιδα και περίπλοκα έγγραφα, προφανώς δυσνόητα ή και πλήρως ακατανόητα από τους περισσότερους Ελληνες πολίτες.

Ο δεύτερος και βασικότερος λόγος αφορά την εφαρμογή του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος από τους κυβερνώντες. Με ποσοστό 61,3% ο λαός είπε Οχι στη συμφωνία. Παρ’ όλα αυτά, η κυβέρνηση υπέγραψε τη συμφωνία και τις απαιτήσεις των δανειστών με τη μορφή ενός τρίτου -αντικειμενικά σκληρότερου για τον λαό και τη χώρα- μνημονίου. Ανατρέχοντας στο παρελθόν, φανταστείτε στο Δημοψήφισμα του 1974 το Οχι του λαού στη Βασιλευόμενη Δημοκρατία να μετατρεπόταν σε Ναι! Αυτό βέβαια δεν θα μπορούσε ποτέ να συμβεί, αφού πρωθυπουργός της χώρας τότε ήταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής...
Τα συμπεράσματα που βγαίνουν από το βρετανικό αλλά και το πρόσφατο ελληνικό δημοψήφισμα είναι ξεκάθαρα:

■  Δημοψηφίσματα πρέπει να διενεργούνται για πολύ σοβαρά ζητήματα (το Ελληνικό Σύνταγμα τα περιγράφει) - όχι χάριν επικοινωνιακής τακτικής ή για θέματα που οφείλουν οι κυβερνήσεις να διαχειρίζονται στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους.

■ Τα δημοψηφίσματα πρέπει να θέτουν σαφή και ξεκάθαρα ερωτήματα στον λαό.

■  Να διενεργούνται εφόσον έχει προηγηθεί μακρά και λεπτομερής ενημέρωση του λαού σχετικά με το διακύβευμα.

■ Τα αποτελέσματα θα πρέπει άμεσα και απαρέγκλιτα να εφαρμόζονται από τους κυβερνώντες.

■  Οι κυβερνώντες θα πρέπει να αναλαμβάνουν τις ευθύνες που απορρέουν από το αποτέλεσμα.
Ολα αυτά τα σχεδόν αυτονόητα εφαρμόστηκαν στο πρόσφατο δημοψήφισμα της Μεγάλης Βρετανίας. Στο ελληνικό δημοψήφισμα του 2015 δεν έγινε τίποτα από αυτά. Εντέλει, όμως, όλα είναι ζήτημα Δημοκρατίας και πολιτικού πολιτισμού!...

Γιατί όπως είπε ο Λένιν: «Η εντιμότητα στην πολιτική είναι αποτέλεσμα της δύναμης, ενώ η υποκρισία αποτέλεσμα της αδυναμίας».